EERSTE LUCHTVAARDERS KREGEN BOEREN MET HOOIVORKEN ACHTER
ZICH AAN
10
TOEN DE BALLON DE LUCHT VEROVERDE
ABRAHAM
HOPMAN
WAS ONZE
HOLLANDSE
LUCHTPIONIER
't 3<Cieine 3<Crantóje teeM iedereen
Zo hebben onze voorouders fraai gevormde ballonnen de lucht in zien gaan -
romantiek in een ver verleden tijd
Het was in augustus 1783, dat een
door de gebroeders Montgolfier uit
gevonden luchtballon in Parijs op
steeg en de elfde november van het
zelfde jaar trachtte men in de tuin
van het Oude Hof te 's Gravenhage
eveneens een dergelijk gevaarte de
lucht te laten ingaan.
Jozef en Etienne Montgolfier waren
beiden papierfabriekanten met de
reputatie van uitstekende vakmen
sen. Hun uitvinding, de luchtbal,
was gebaseerd op de verdunning
van lucht, die plaats heeft bij warm-
te-ontwikkeling, maar het eigenaar
dige was, dat zij eerst zelf niet be
grepen, dat de opstijging veroor
zaakt werd door de verwarmde lucht.
Zij schreven het verschijnsel toe aan
de rook-ontwikkeling, die ontstond
door het verbranden van vochtig
stro en kleine stukjes wol onder het
papieren omhulsel van hun proef
ballon. Ze gaven deze rook dan ook
de wijdse naam van gaz montgol
fier en later, toen men de juiste
oorzaak van de stijging had ontdekt,
was Montgolfier nog steeds moeilijk
te overtuigen en lang hield hij het
vol om bij zijn volgende demon
straties steeds een beetje wol te ver
branden.
GEVAARLIJKE ZAAK
Natuurlijk was deze opstijging van
een papieren ballon, met daaronder
een vuurhaard, vrij gevaarlijk. Bo
vendien veroorzaakte het regelen
van de warmte veel oponthoud en
de grote hoeveelheid stro, die moest
worden meegenomen, vergrootte
het brandgevaar.
Was Montgolfier de eigenlijke uit
vinder van de luchtballon; de grote
verbeteringen werden aangebracht
door professor Charles, natuurkun
dige te Parijs. Hij kwam op de ge
dachte de bal te vullen met water
stofgas, dat veertien maal lichter is
dan de lucht, en het papieren om
hulsel is vervangen door een omhul
sel van tafzijde, dat gevernist werd
en het waterstofgas langer kon vast
houden. Het stijgen en dalen, dat
bij de eerste ballon van Montgolfier
geregeld werd door het aanwakke
ren of het verminderen van het
vuur, had bij hem plaats door het
uitwerpen van ballast of het openen
van de luchtklep, zoals nu ook nog
gebeurt. Een verdere verbetering
was het schuitje, dat Montgolfier
niet kon aanbrengen omdat op die
plaats de vuurhaard hing en dat hij
daarom had vervangen door een van
riet gevlochten gaanderij, rondom
de ballon.
De eerste luchtreizigers waren een
eend, een haan en een schaap, die
V
na acht minuten verblijf in de hoge
re regionen, zachtjes met de ballon
in het struikgéwas werden neergezet
en daar werden aangetroffen door
de jonge natuurkundige, Pilatre du
Rosier, die enkele maanden later de
eerste menselijke luchtreiziger zou
zijn, maar die ook het eerste slacht
offer zou worden op de lange lijst
van hen, die hun vlucht boven de
aarde met hun leven zouden betalen.
VLIEGTOESTEL
Het zou misschien schijnen, alsof
Montgolfier de eerste geweest is,
die op de gedachte kwam, een toe
stel te maken, waarmee de mens
omhoog kon stijgen. Dit is evenwel
niet zo, want de beroemde Engelse
Fransiscaner monnik, Roger Bacon
(1214-1294), professor aan de Uni
versiteit van Osford, dezelfde, die
de microscoop, de telescoop, de
duikerklok, de bruggen zonder pij
lers, het buskruit en de wagens
zonder paarden in zijn werken als
het ware heeft voorzien, heeft het
ook al over een vliegtoestel, dat met
kunstmatige vleugels in staat zou
zijn de lucht te klieven.
Ook de Italiaans natuurkundige,
professor Franciscus Lana-Terzi
(1631-1687) kwam op de gedachte
van een luchtballon, daarbij uitgaan
de van de bekende wet in de na
tuurkunde, dat zo vaak een lichaam
wordt gedompeld in een vloeistof,
waarvan de dichtheid groter is dan
die van het lichaam, dit laatste een
rijzende beweging zal krijgen, en
uit de vloeistof omhoog zal stijgen,
totdat het daarvan een gewicht heeft
verplaatst, gelijk aan hetgeen het
lichaam weegt.
ZELFDE GEDACHTE
Diezelfde gedachte is ook van toe
passing op de lucht. Een lichaam
waarvan het volume lichter is dan
het volume lucht, door dit lichaam
verplaatst, zal niet slechts zichzelf
van de grond kunnen opheffen,
maar ook nog zoveel gewicht naar
boven kunnen meenemen, als het
lichter is dan de verplaatste lucht.
Professor Lana-Terzi vervaardigde
volgens deze theorie een ballon uit
dunne koperen platen en maakte de
bol luchtledig, zodat hij naar boven
moest stijgen. Verder berekende hij
dat, wanneer hij vier ballons van zes
en twintig voet middellijn met een
liggend kruis aan elkander verbond,
de stijgkracht voldoende zou zijn
om een schuitje met drie personen
en een grote hoeveelheid ballast
mee te nemen. Verder dan een plan
is het echter niet gekomen.
Vervolgens wordt nog melding ge
maakt van Barthélmy de Gusmao,
die een linnen ballon gemaakt zou
hebben en te Lissabon in 1720 tot
aan de kroonlijst van het koninklijk
paleis zou zijn opgestegen, door
middel van een vuur, dat hij in het
toestel liet branden.
Wc zullen echter deze theorieën
en halfgestaagdc pogingen verder
laten rusten en ons liever bepalen
tot de Montgolfière en zijn nakome
lingen. Zoals we al opmerkten, had
ook ons land al spoedig gelegen
heid, de nieuwe uitvinding te be
wonderen. Maar we moeten er aan
toevoegen, dat het gevaarte in de
tuin van het Oude Hof nimmer de
lucht is ingegaan en de eerste op
stijging had plaats de 12de juli 1785.
NAUWKEURIGE
BESCHRIJVING
De Nederlandse „Mercurius" geeft
een nauwkeurige beschrijving van
deze gebeurtenis en zegt o.a. over
de vulling:
„Vier en twintig oxhoofden waren
in twee partijen naast elkander ge
plaatst, waarin de stoffen gedaan
werden tot voortbrenging der ont
vlambare lucht, waarmede de bol
gevuld moest worden.
Deze stoffen bestonden uit vitriool
olie, zinc en water. De oxhoofden
waren alle van boven voorzien van
blikken buizen, waardoor de door
opbruissching verkregen lucht in 2
andere grootere oxhoofden gebracht
en voorts in een kuip met water
bekoeld werd, waarna deze lucht
uit elk derzelven buis van zijden taf
in een algemeenen ontvanger en zoo
in den grooten luchtbol geleid werd,
die mede uit zijden taf zeer konstig
saamgesteld en met hetzelfde vernis
bestreken was".
TEGENVALLER
Met de vulling liep het aanvankelijk
niet mee; de blikslager, die de bui
zen had moeten solderen, scheen
niet te hebben begrepen, dat deze
absoluut dicht moesten zijn en bo
vendien schenen enkele bezoekers,
toen de ballon een paar dagen van te
voren te bezichtigen was, er uit bal
dadigheid of nieuwsgierigheid met
spelden of een pennemes in te heb
ben geprikt, zodat de vulling 's
avonds om zeven uur nog slechts
voor twee derde was gevorderd.
De opstijging zou plaats hebben
onder leiding van de Franse lucht
schipper Blanchard. Eindelijk ge
lukte het de ballon van de grond te
krijgen en na een onzachte aanra
king met een schoorsteen koos hij
zijn element en landde bij Gouda
in een uitgeveende plas. Hier wer
den de luchtreizigers opgewacht
door een troep boeren met stokken
en hooivorken, die deze onver
wachte verschijning uit de lucht
niet beter welkom wisten te heten,
dan door het schuitje in gruzele
menten te hakken, terwijl de eige
naar van dat land tien dukaten:
meende te moeten eischen voor de
schade aan zijn grond toegebracht.
Dit was de eerste opstijging van
Blanchard in Den Haag.
ABRAHAM WAS DE EERSTE
De eerste Hollander, die met een
luchtballon omhoog ging, was een
zekere Abraham Hopman, op 29
september 1804 te Rotterdam.
Reeds tevoren had hij een paar maal
een vergeefse poging gedaan in Am
sterdam op te stijgen; de ballon wil
de toen echter niet omhoog en
Hopman meende, dat het manden
werk te zwaar was. Hij vroeg daar
om een lichter schuitje, het hinder
de niet wat het was. Men bracht
hem, wat hij verlangde: een oude
kinderwieg. De luchtreiziger stapte
erin, maar zakte ogenblikkelijk door
de bodem! Wat hij ook probeerde
de ballon scheen niet in staat hem
omhoog te voeren. Om de teleur
gestelde Amsterdammers toch te
vreden te stellen, liet hij de ballon
alleen de lucht ingaan en deze daal
de later in de nabijheid van Lochem.
De opstijging in Rotterdam lukte
beter. De tocht duurde evenwel niet
lang, want Hopman daalde bij Schie
dam en kwam met de gondel in een
sloot terecht. Hij kroop eruri en de
ballon, nu van zijn vracht verlost,
ging er in zijn eentje vandoor om
kort daarna uitgeput onder Wasse
naar te dalen.
VOLKSVERMAAK
Lange tijd is het opstijgen van een
luchtballon een volksvermaak ge
bleven, d.w.z. het kijken naar de
opstijging, want zelf mee gaan de
den de voorzichtige Hollanders voor
lopig niet. Trouwens later, met be
stuurbare luchtballon en vliegma
chine, was het hetzelfde. Deze wa
ren ook aanvankelijk een soort pu
blieke vermakelijkheid, voor ze ge
promoveerd werden tot middelen
van verkeer tussen de volken.
