TOEN "HET NEGENDE" NOG IN LEEUWARDEN LAG
3
UIT DE TIJD VAN TRIENTSJE OVER DE HOED
DOOR
J. C. VAN DAM
MERKWAARDIG TOEVALLIG
t 3^-leine 3irctntz>/e leeet iedereen
1789 29 Sept.
Verschenen bij A. Jeltema te
Leeuwarden: Heilzame Raad
voor de manhafte Keezen, alias
Nooit vechtende wapendragers,
een zangstukje a 1/2 st. Alsmede:
Onderschept plan der z.g.n.
Nieuw-modische patriotten, on
der de zinspreuk: Raakt Fries
land in ons magt, dan zal de
rest wel vlotten. Uit het Fransch
vertaald. Verschenen bij H. Post,
te Leeuwarden: De opklarende
Oranjezon, dichterl. afbeelding
a 1 stuiver.
Als schooljongen mocht ik graag op zaterdagmiddag rondscharrelen in de Leeuwarder kazerne.
Dat kon, omdat de ouders van een schoolmakker in het kazerne-gebouw woonden. In die tijd, zo'n
zeventig jaar geleden, woonden er meer gezinnen in dit militaire tehuis. De vader van mijn vriend
Ruddy was adjudant-onderofficier en had zijn woning boven de ingang van de kazerne. Hij heette
als ik mij niet vergis, Dorgeloo. Deze adjudant Dorgeloo was het type van de echte ouderwetse
soldaat: fiere, kaasrechte houding, grote snor en een welverzorgde baard, zo'n echte ijzervreter.
Ruddy had ook soldaten-bloed in de aderen; later is hij als koloniaal naar ons voormalig Indië
gegaan en heeft het daar tot onder-luitenant gebracht.
Ruddy was een vriend naar mijn
smaak, als er kwajongensstreken
waren uit te halen, waren we beiden
van de partij. Wat hebben we een
plezier beleefd op de binnenplaats
van de kazerne, wanneer de recruten
aan het z.g. marcheren waren. Werd
er door de sergeant „rechts-om"
gecommandeerd, dan ging er een
stelletje „links om", met natuurlijk
botsingen als gevolg. Het leek wel
een kudde in het nauw gedreven
schapen. De sergeant bulderde dan:
„verrekte stommelingen, jullie bent
het doodschieten niet waard!"
Zo'n situatie vonden we natuurlijk
hoogst interessant, we lachten ons
dan kapot.
Ook voelden we ons thuis in de
soldatenkamers. Daar was altijd wel
wat te beleven. Sommigen lagen er
op hun brits een mondharmonica te
bespelen of te zingen: „kuch, rats
en bonen, dat is het soldatendiner,
daar houd je het leven wel mee!"
De kantine had natuurlijk ook onze
aandacht. Voor drie centen kreeg
je er een kop koffie en voor nog
twee centen er bij een flink stuk
„kustekoek".
De vertering moest natuurlijk goed
koop wezen omdat de soldij van de
soldaat maar een dubbeltje per dag
bedroeg.
STELEN ALS RAVEN...
Mochten we dus graag in de solda
tenkamers wezen, ook op de bin
nenplaats waren we present, wan
neer de recruten daar aan het aard
appeljassen of aan het wortelschrab-
ben waren - dan stalen wij als raven...
Hofkezingen konden wij ook in de
kazerne. Er stonden namelijk een
paar perebomen op een terreintje
tussen de kazerne en de oude gas
fabriek. Van een ringmuur af kon
den we met behulp van twee hengel
stokken, de een van een visnetje
voorzien en de andere met een
scherp mes aan het einde, onze slag
slaan.
Het Negende bracht in de stille
stad nogal wat vertier. Waren de
jongens voor een paar weken naar
de „Harskamp" of naar „het kamp
Zeist" dan was het betrekkelijk
stil in de stad; kwamen ze weer
thuis, dan kwam er weer „leven in
de brouwerij". Hun terugkomst was
spoedig bekend en velen, vooral de
jongeren trokken naar het station
om ze te verwelkomen. De staf-
muziek, onder leiding van kapel
meester Van der Berg was daar dan
aanwezig. Met muziek voorop trok
ken de jongens door de hoofdstra
ten naar de kazerne. Een grote
schare trok zingend mee. Meis
jes die aan het straatschrobben
waren, lieten hun emmer en bezem
even in de steek, hadden gauw een
jongen in de arm en luid zingend
trok de stoet door de stad.
V
Tegenover de kazerne was de Ame
landsstraat. Die was voor de sol
daten de doorgang naar het centrum
van de stad. Op de hoek was de
winkel van „Van Kruchten", die
bij de militairen best stond aange
schreven. Zowel de man als de
vrouw waren prettige mensen, altijd
gereed om iedereen te helpen.
De straat had niet zo'n gunstige
naam. Een paar huisjes „van houdt
an" waren hiervan zeker de oor
zaak. Vóór de ramen lachten vrien
delijk meisjes de passerenden toe
en nodigden tot binnenkomen uit.
Verder had je er een paar eenvou
dige logementen voor zwervers. In
een zijsteeg woonde het stadstype
Trientsje over de hoed. Zij lustte
graag een slokje en om aan geld te
komen vertoonde zij het kunststuk
om over haar hoed te springen.
Haar hoog met veren opgemaakte
hoed kwam op de straat te liggen
en dan... met een aanloopje, de
rokken wat gewaagd in de hoogte,
sprong ze er overheen. Na deze
prestatie ging ze met de hoed rond
om wat centen te incasseren. Dan
vlug naar een kroegje in de straat
vooreen dubbelmaatsje jenever voor
16 cent. Ze was vaak flink aange
schoten en bezorgde dan de politie
een karweitje om haar gratis verblijf
te bezorgen in het bureau op het
Hofplein.
Haar arrestatie ging dan niet zo
gemakkelijk, ze verzette zich met
hand en tand. Bij zo'n worsteling
zakte dan wel haar rok af, wat
voor de kijklustigen de lachlust
opwekte. Stond er een handkar in
de buurt, dan Trientsje er op en
geflankeerd door twee agenten, die
haar stevig vast hielden, ging het
bureau-waarts. Wij, jongens er ach
teraan, zingend van: „Trientsje is
weer dronken, Trientsje is weer
gek, slaan haar op haar bonken,
slaan haar op haar nek!"
OP DE KOP
De Amelandsstraat en de steegjes
stonden voorgoed op haar kop, wan
neer iemand uit die buurt had
getekend om als koloniaal naar
Indië te gaan. Men noemde zo
iemand een Oostganger. De reclame
ter aanmoediging om dienst te ne
men stond op een plakkaat vermeld
op de glazendeur van het politie
bureau op 't Hofplein. Twee hon
derd gulden handgeld kreeg men
tot beloning. Dit lokt jonge mensen
met wat ontstuimig bloed in de
aderen, om 't Vaderland daar in 't
verre Oosten als soldaat te gaan
dienen.
Had iemand uit de omgeving van de
Amelandsstraat die sprong gewaagd
dan was er feest van de vroege
morgen tot laat in de avond. Dan
werd er gedanst en getracteerd op
een borrel en luid gezongen „Op
naar Indië, Holland trekt ten strijd,
we zullen roem behalen tot in
eeuwigheid!"
Toen „Het Negende" nog in Leeuwarden lag: paraderen op het Wilhelminaplein
1789 2 Dec.
Te koop een biljardtafel met
circa 50 <]ueus en ivoren ballen,
lichters enz. in het Wapen van
Parijs te Leeuwarden.
DRIE EN EEN HALF JAAR GELEDEN WAS EEN TOEN 1 1/2
JARIG KIND TE DELFT IN EEN BAGGERPUT GEVALLEN;
ZEKERE J.A. WITTENBERG, DIE HET GESCHREEUW VAN
VROUWEN VERNAM, GING ER TERSTOND OP AF EN
HAALDE HET KNAAPJE UIT DEN PUT. HIJ SLAAGDE ER
IN NA EEN HALF UUR DE LEVENSGEESTEN OP TE WEK
KEN.
DONDERDAGAVOND WAS HET NU 5 JAAR GEWORDEN
JONGETJE AAN DEN GEERWEG IN DE GRACHT GEVAL
LEN. OOK DIT BEMERKTE WITTENBERG. HIJ BEGAF ZICH
GEKLEED TE WATER EN SLAAGDE ER IN DEN KNAAP
VOOR DE TWEEDE MAAL TE REDDEN.
(1912)
1788 11 Febr.
Verkoop van huis en kelder op
het Aarden Waltje te Leeuwar
den, van ouds Het Oude Raad
huis genaamd, door 3 huisgezin
nen bewoond, doende f 140 per
jaar.
1788 17 Febr.
J. Spoorman, orgelmaker te Fra-
neker, laat een gekleurd bureau-
orgel verlooten, 't lot een gou
den ducaat. Antoni Solaro Jr.,
die lang heeft geréisd in Italië
1789 6 Juni
Dr. E. Relotius te Sneek adver
teert dat zijn jeneverstokerij on
langs door een eerloozen schelm
onbruikbaar gemaakt, thans weer
continueert.
1789 5 Aug.
Aanbesteed het herstellen der
twee afgegraven flanken der A-
melandsdwinger te Leeuwarden
en het planeeren van den binnen
grond.
1789 28 Aug.
Bevallen van een vierling de
vrouw van Johannes Jans, tim
merman te Tietjerk.
1789 28 Sept.
W. Trapman op den hoek van
de Heerestraat en Cyprianussteeg
te Leeuwarden vertoont te 1
uur bij de Froskepolle een werk
tuig door hem zeiven gemaakt,
een uitgevonden drijftoestel,
waardoor men in diep water
rechtop kan staan; het was geen
schaphander van kurk en doek,
die slechts 27 pond kon dragen,
gelijk is beschreven door de la
Chapelle, maar vervaardigd van
koper en 100 pond kunnende
dragen.
De vaandrig Jan van der Wijck
van het 2e bataillon van den
kolonel Schepper in de com
pagnie van den luitenant kolonel
v. Burmania, in garnizoen te
Harlingen, wordt van zijn mili
taire charge ontslagen en geban
nen uit Friesland op poene van
de galg, omdat hij op Zondag
2 Sept. 1787 de wacht heeft
verlaten, om 11 uur uit zijn
kwartier is gegaan, dien nacht
uit zijn garnizoen is vertrokken
en zich begeven heeft naar Fra-
neker om aan de troubles deel
te nemen.
en Frankrijk en thans woont bij
zijn vader op de Nieuwestad te
Leeuwarden, die landkaarten,
opticaspiegels, violen, hoboflui-
ten, vuurwerk enz. verkoopt,
beveelt zich aan in het beeldhou
wen en antieksnijden.
1788 8 Febr.
