FRISO BIOSCOOP: MAI
VOOR DE JEUGD IN B
I
cine ^.rantcje leeet iedereen
Het herzien van filmbeelden uit het grijs verleden is, evenals het bladeren in oude nummers van vroegere
periodieken, zoals „de Prins", „het Leven" en wat dies meer zij, altijd een verrassende bezigheid. Men reali
seert zich dan vooral, hoe snei de tijd verloopt, hoe met een sneltreinvaart de ene generatie de andere op
volgt en hoe vlug mensen, die eens mede het lot van de wereld bepaalden, in vergetelheid geraken. Slechts
de namen van de zeer groten op allerlei gebied duiken dan nog in de herinnering op, terwijl honderden en
duizenden anderen hun betekenis volledig hebben verloren. Hun meningen zijn achterhaald door de ge
beurtenissen daarna. Hun streven heeft hooguit een miniscuul deeltje toegevoegd aan het veelkleurig gobe
lin, dat historie en ontwikkeling heet. Vooral de ontwikkeling van de techniek in de laatste vijftig jaar, die,
tengevolge van twee wereldoorlogen het menselijk vernuft tot fantastische uitvindingen bracht - weliswaar
in de eerste plaats om te vernietigen, maar daarna toegepast voor vreedzame doeleinden - is voor de gewone
mens nauwelijks of niet meer te volgen.
Het is haast niet te bevatten, dat
in de jaren na de tweede wereld
oorlog er meer staal en energie is
verbruikt dan in alle duizenden
jaren daarvoor, waarover de his
torie zich uitstrekt. De ruimte
vaart is alleen mogelijk, omdat
de computer in staat is in enkele
seconden berekeningen te ma
ken, waarvoor anders tientallen
geleerden jaren nodig zouden
hebben. Zoals men de vorige
eeuw wel de eeuw van de
industriële revolutie noemt,
spreekt men thans van de eeuw
van de toegepaste wiskunde. Met
dat al is de mogelijkheid niet uit
gesloten, dat er nog eens een
Arke Noachs nodig zal zijn om
de bestaande specimina van flora
en fauna te redden als de tover-
leerlingen van tegenwoordig niet
in staat zouden blijken te zijn de
opgerov^,... krachten, die eigen
lijk alleen aan bovenzinnelijke
wezens zouden moeten toebeho
ren, te beheersen. Misschien is de
waterstofbom voldoende af
schrikwekkend om de mensheid
de uitbanning van oorlogen te
garanderen, die Nobel voor ogen
stond, toen hij het dynamiet
uitvond.
Deze gedachten komen onwille
keurig bij iemand op, als hij
bijvoorbeeld op het bioscoop
doek de beelden ziet verschijnen
van een bezoek van Koningin
Wilhelmina in 1913 aan Frank
rijk, waar zij door de toenmalige
minister-president Barthou - die
in 1934 in Marseille tegelijk met
koning Alexander van Joego
slavië zou worden vermoord - op
een luchtvaarttentoonstelling
wordt rondgeleid. Koddig doen
de beeldjes aan van de zich, ten
gevolge van de onvolmaakte
techniek, nog houterig voortbe
wegende figuurtjes, die als in een
marionettenspel door draadjes
schijnen te worden geanimeerd.
PRACHTIGE UNIFORMEN
De Franse officieren met hun
prachtige uniformen en lange
sabels, de soldaten, die planken
leggen op het modderig terrein
om H.M. het lopen te vergemak
kelijken, H.M. zelf en ook de
minister-president lijken op me
chanische poppen, die, niet volle
dig meester van hun bewegingen,
schokkerig heen en weer gaan.
terwijl de wielen van de voorwe-
reldse auto's bij het rijden
achteruit schijnen te gaan. in
plaats van vooruit.
DOOR
MR. H. BUL.
Ook denkt hij dan aan de eerste
bioscoopvoorstellingen die „Pa-
thé-Frères" in een tent gaf ten tij
de van de Leeuwarder Kermis op
het Zaailand, zo'n dikke 60 jaar
geleden. Deze bioscoop (Gr.
bios=leven en scopein=zien)
heette toen nog cinematograaf
(bewegingsnoteerder) en stond in
de buurt van het Gerechtshof bij
het Ruiterskwartier. In zijn her
innering staan nog duidelijk ge
grift de vliegende zeemeeuwen
boven een bewegende zee. Merk
waardigerwijs zou de eerste
„sprekende film", die hij in 1930
zou zien eveneens vliegende zee
meeuwen vertonen, maar nu ver
gezeld van hun doordringend ge
krijs.
Maar vooral doemt voor zijn
geestesoog op de Friso-bioscoop
op de stille zijde van de
Nieuwestad, die hij sinds zijn 8e
jaar op Zondagmiddag mocht
bezoeken, als hij tenminste gedu
rende de week goed had opge
past, z'n schoolwerk naar beho
ren had gedaan en geen aanlei
ding had gegeven tot verstoring
van de harmonie in het huisge
zin. Nu, dat gebeurde nog al eens
en de straf werd als bovenmate
zwaar ondergaan als de vrindjes
wel mochten en genoegen moest
worden genomen met de verha
len achterna van wat ze hadden
gezien.
NU TIVOLI
De Friso-bioscoop, die thans
Tivoli heet, speelde reeds in de
jaren van voor de eerste wereld
oorlog een geweldige rol in het
leven van de kleine jongens van
toen en zou dat in toenemende
mate gaan doen al naar mate de
techniek zich ontwikkelde en de
films boeiender en spannender
werden. Hij oefende een onweer
staanbare aantrekkingskracht
uit en de Zondag was een verlo
ren dag.als je niet de elf centen in
je handje gedrukt kreeg, die be
taald moesten worden voor een
plaats op de tweede rang, d.w.z.
tien cent voor de entréc en één
cent stedelijke belasting. Met
welk een intens verlangen spoed
de je je niet naar dat geheimzin
nige gebouw, dat van een kerk
veranderd was in een sprookjes
paleis, dat je verplaatste in
opwindende indianen- en cow-
boyoorlogen met grote helden als
Eddie Polo en later Tom Mix en
zijn beroemde paard, in de avon
turen van Nick Winter de detec
tive of in de wonderlijke
komische situaties, waarin Char
lie Chaplin - toen nog Billie
Ritchie - Fatty Arbuckle, Ernst
Lubitsch, Max Linder, Harold
Lloyd en de Keystone-cops
konden geraken. Maar ook in de
minder begrepen taferelen, waar
in de liefde - altijd op kuise wijze
weergegeven - een rol speelde.
Ondergetekende moest van het
geziene altijd een opstel maken,
in de eerste plaats om hem de
Nederlandse taal te leren hante
ren. maar ook om z'n vader
gerust te stellen, dat van de bios
coop - zoals vaak werd beweerd -
geen funeste invloed uitging.
Er ging van de Friso-bioscoop
wel een geheimzinnige invloed
uit, die geaccentueerd werd door
de dubbele rij pilaren, waartus
sen zich de houten klapstoelen
bevonden en waarnaast de
gangpaden waren, door het ge
temperde licht, ook gedurende de
pauzes en door de ondefinieer
bare lucht van een slecht geventi
leerde ruimte, zoals die ook aan
wezig kan zijn in pakhuizen,
waar slechts weinig gewerkt
wordt.
DOORLOPENDE
VOORSTELLING
's Zondags was er altijd een door
lopende voorstelling vanaf twee
uur 's middags en zij bestond
meestal uit het wereldnieuws, een
of twee komische filmpjes van
een of twee actes en een
hoofdfilm van vijf actes. Telkens
als er een acte gedraaid was ging
het licht op en verscheen er op
het doek een mededeling, dat
nummer zo-en-zoveel was verlo
pen, hetgeen wilde zeggen, dat
men de zaal moest verlaten, als
op het entree-biljet, dat men had
gekocht dat nummer stond ver
meld. Dit om te voorkomen, dat
men zou blijven zitten als men
het gehele programma had ge
zien. Er was een oude portier en
zaalwachter met grijs haar en
grijze snor, gekleed in een zoge
naamde driekwart geklede zwar
te jas, die toezicht hield, dat dit
voorschrift werd nageleefd. Het
behoeft geen betoog, dat gepro
beerd werd langer te blijven
zitten dan waarop men recht
had, door bijvoorbeeld kruipend
onder de stoelen een andere
plaats te bereiken. Soms gelukte
het zodanig te manoeuvreren, dat
men het gehele programma twee
maal zag. Daarvan was echter
geen sprake als alle plaatsen
waren bezet en door een rij
wachtenden de opengevallen
plaatsen onmiddellijk weer wer
den bezet.
PIANOLERARES
De films werden altijd begeleid
door een pianolerares, op een
piano, die onder het doek stond
en waarop zij urenlang, bij het
spaarzame licht van een afge
schermde lamp, die de geheim
zinnigheid verhoogde, zo toepas
selijk mogelijke muziek wegha-
merde. Haar komst, zo omstreeks
twee uur, werd altijd met
spanning afgewacht en met ge
juich begroet, omdat din de
voorstelling kon beginnen. Zij
was een korte, vrij dikke verschij
ning, zij woonde in de Schrans en
was in de ogen van ondergete-
