CHARMANTE HERINNERINGEN
AAN EEN DORPSGEMEENSCHAP
c
23
Mr.J.S. BUL
Door Mr.JJS.Bijl
wordt vervolgd
VOOR SCHERPER ZIEN
POST EVERAARTS
oogmeetkundige opticiens
nieuwestad 10a-leeuwarden
voor afspraak tel. 05100-23576
't ^l^leine 3£rantóje leert iedereen
Mr. J.S. Bijl f.Jopie Bijl"),
auteur van tal van interes
sante bijdragen voor 't
Kleine Krantsje, werd in
1904 geboren als zoon van
een hoofdonderwijzer in
Huizum. Hij bracht in
Leeuwarden heerlijke
jeugdjaren door, nog niet
beseffend welk een uiterst
spectaculaire levensloop
hem wachtte. Hij begon z'n
carrière als stuurmansleer
ling bij de HollandAmeri-
kalijn, studeerde in z'n
vrije tijd voor meester in de
rechten en kwam in de
cricisjaren bij de Amster
damse politie, na in de tijd
van enkele maanden het
inspecteurs-diploma te
hebben gehaald. Kort voor
de oorlog was hij landelijk
commandant van de Rijks
politie te Water, tijdens de
bezetting textieldirecteur
en onderduiker, na de
oorlog hoofd van het
Bureau voor opsporing
oorlogsmisdadigers - in
deze functie verhoorde hij
o.a. Duitse topmisdadigers
als Hans Rauter en Willy
Lages. Twintig jaar lang,
tot zijn pensionering in '69,
was hij vervolgens direc
teur van het grootste
havenconcem in Rotter
dam, Wm. H. Muller en Co
N.V., met meer dan 7400
werknemers, vijftig doch
terondernemingen, eigen
rederijen op zee en op de
Rijn. mijnen in Zuid
Amerika, Afrika. Spanje
en Nieuw Guinea, over
slagbedrijven en vemen in
Amsterdam, Rotterdam en
Antwerpen, met een eigen
reisoureau en luchtvaart-
belangen. Dezefiinctie - en
verschillende commissaria
ten, o.a. van de grootste
sleepdienst van de wereld.
L. Smit en Co en van het
Hilton Hotel - maakten
van onze oud stadgenoot
een bereisde Roel en
brachten hem de hele
wereld door. Maar nimmer
vergat hij daarbij de herin
nering aan het kleine en
gemoedelijke Leeuwarden
van zijn jeugd - nu kan hij
af en toe eens tijd vinden
die herinneringen op pa
pier te zetten. Vandaag het
eerste deel van een reeks
artikelen over oud Leeu
warden met het accent op
Leeuwarden-zuid, dat in de
goeie ouwe tijd nog gewoon
„Hüzum heette.
Een medelezer van 't Kleine
Krantsje zond me enige tijd gele
den een brief om me mede te
delen, dat hij mijn stukje over de
Huizumerlaan had geappreci
eerd en om tot uitdrukking te
brengen, dat hij het jammer
vond. dat er over Huizum en om
geving niet meer geschreven
werd. Ik vond zijn brief zo inte
ressant en zo aardig opgesteld,
dat ik hem die retourneerde, met
de raad zijn verhaal op te sturen
naar Uw redactie. Ik was n.l. van
mening, dat hij vele andere lezers
met het door hem gerelateerde
een genoegen kon doen. Hij heeft
mijn raad blijkbaar niet willen
opvolgen en dat vind ik jammer.
Ik weet nu niet meer precies wat
hij schreef, maar hij noemde eni
ge feiten en personen, die ook
nog wel in mijn herinnering
leven.
Evenals hij zie ik als door een
omgekeerde telescoop beelden en
mensen, die deel uitmaakten van
de dorpsgemeenschap, waartoe
ik als kleine jongen behoorde.
Beelden van vrolijkheid, maar
ook van droefenis en verwording.
MENSEN, MENSEN,
MENSEN
Mensen van grote eenvoud en
mensen van gezag. Mensen - ver
reweg de meesten - met een
vlekkeloos verleden, maar ook
enkele, waaraan een smet kleef
de. De laatsten zal ik niet bij
name noemen, omdat nog be
staande familieleden daaraan
misschien aanstoot zouden kun
nen nemen. Men vergete daarbij
niet. dat toen andere maatstaven
werden aangelegd aan hetgeen
oirbaar was dan in deze tijd,
waarin tot kuituurpatroon wordt
verheven, wat vroeger in de mar
ge van de maatschappij nauwe
lijks werd geduld. Natuurlijk
speelde de hypocrisie daarbij een
rol en sprongen velen - die dat
misschien wel graag zouden wil
len - niet uit de band uit vrees
met de vinger te worden nagewe
zen of zich zakelijk nadeel te be
rokkenen. Toch geloof ik. dat er
in de tegenwoordige maatschap
pij vele dingen uit de hand zijn
gelopen, omdat men zich laat lei
den door een te grote tolerantie
en de proporties uit het oog heeft
verloren. Men schenkt m.i. - om
slechts één voorbeeld te noemen -
bij misdrijven tegen het leven
meer aandacht aan het welzijn
van de misdadiger dan aan het
verdriet van het slachtoffer of
zijn nabestaanden. Een kinder
lustmoordenaar is een zielige
zieke stumperd, die begeleid
moet worden; de ellende, waar
aan de ouders ten prooi zijn, kan
verwaarloosd worden. De zieke
stumperd wordt ondergebracht
in een verpleeginrichting, na
enige jaren genezen verklaard,
vrijgelaten en in de gelegenheid
gesteld zijn infame lusten op
nieuw bot te vieren. Hoe vaak
hebben we dat nu al niet gezien!
ONVERLATEN
Vroeger, toen we nog niet opge
scheept waren met alle mogelijke
en onmogelijke deskundigen -
zelfs met de titel van professor -
op dit gebied, werd zo'n geaber-
reerde misdadiger eenvoudig
opgesloten op zodanige wijze, dat
Onze kleine kinderen beveiligd
waren tegen de satanische lusten
van dergelijke onverlaten. Straf
fen is nu uit den boze, men mag
slechts maatregelen toepassen
opdat de delinquent geneze. Het
afschrikkingselement mag geen
plaats meer vinden in de „straf';
bevriend en ik zie nog de als door
een Daumier of een Hahn gete
kende taferelen voor mij, die
werden teweeggebracht door
deze dronkaard, 's Zondags ge
beurde het vaak, als Willem en
Mr. J.S. Bijl - een foto uit 1970
deze wordt slechts opgelegd, om
de betrokkenen weer geschikt te
maken voor de samenleving. Een
grote philosoof als Seneca, of was
het Plato, was van mening, dat de
straf niet in de eerste plaats werd
opgelegd ter bestraffing van de
delinquent, maar om door haar
toepassing andere in verleiding
gebrachten af te schrikken. Tole
rantie lokt uit, men kijke slechts
naar het grote aantal overvallen
op banken en postkantoren, die
in ons land door vreemdelingen
worden uitgevoerd, aangetrok
ken als ze zijn door onze mis
plaatste weekhartigheid.
Hoe het ook zij, in de tijd van
mijn jeugd werden geen, door
zogenaamde sociologen en psy
chologen uitgevonden drogrede
nen aangewend om te vergoelij
ken, wat slechts gelaakt kan wor
den, werd, hoe dan ook, de maat
schappij meer beschermd tegen
kwalijke invloeden. Men leefde in
die tijd ingetogener, met grotere
bewustheid voor decorum en de
non-conformisten werden met
grotere gestrengheid beoordeeld.
GEEN MEDELIJDEN
Iemand, die te gronde ging aan
zijn lusten, kon op geen medelij
den rekenen. Hij had zich zijn
ongeluk zelf aangedaan en men
had hoogstens mededogen met
vrouw en kinderen, die hij in de
ellende had gebracht. Ik herinner
mij in dit verband een man, die
enige huizen van ons vandaan
een bloeiend schildersbedrijf had
en dit in enige jaren door zijn
buitensporige drankzucht naar
de onderging hielp. Ik was met
zijn jongste zoontje Willem, die
een jaar ouder was dan ik.
ik, na de middagmaaltijd, op
straat speelden, dat z'n vader
vanuit de richting Schrans de
Huizumerlaan kwam aflaveren.
ANGSTIGE SPANNING
Willem was dan vol angstige
spanning of hij direct door zou
gaan naar huis, waar zijn goede
moeder de maaltijd voor de
zatladder probeerde warm te
houden, of dat hij nog een afzak
kertje zou gaan kopen in café
„Ceres", waarvan de eigenaar
eveneens een goede klant van zijn
eigen zaak was. Willem vroeg al
tijd met een benepen stem „Gaat
ie er in", terwijl hijzelf nauwelijks
dorst te kijken. Het leek soms - ik
herinner me goed, hoe gespannen
ik zelf was - of hij de ingang van
het bewuste café, die zich enige
meters vanaf de weg bevond, al
voorbij was en misschien was dat
ook wel zo, maar plotseling
maakte hij dan, als gegrepen
door een plotselinge windstoot,
een haal over bakboord en zeilde
dan de laatste van de havens bin
nen, waar de reeds zwaar afgela
den schuit tot ver over het Plim-
soll-merk werd volgestouwd.
Smoordronken kwam hij daarna
thuis om z'n zielige wederhelft
bulderend de huid vol te schel
den, omdat het eten niet meer
warm was. De ondergang van het
gezin ging snel in z'n werk en de
ruïne was volkomen. Het vrouw
tje probeerde nog zo lang moge
lijk de schijn op te houden, maar
van verdriet lag ze soms dagen in
bed en kwijnde langzaam weg.
HEL VAN ELLENDE
Wat moet zo'n kleine Willem
door een hel van ellende zijn ge
gaan. 'n Kinderziel is immers ge
weldig ontvankelijk en een kind
begrijpt de dingen beter en
ondergaat ze intenser dan men
vaak vermoedt. Willem, die van
nature een fantast was, trachtte
de eer op te houden door altijd
weer te vertellen hoe goed ze het
thuis hadden en hoe rijk ze
waren (dat was eens zo geweest).
Nadat de zaak failliet was ver
klaard en de boedel verkocht,
was de familie op een zaterdag -
eigenaardig dat je je dat nog
herinnert - plotseling met de
Noorderzon vertrokken. Nooit
heb ik meer iets van ze gehoord.
Men zei, dat de Goede Tempelie
ren zich hun lot had aangetrok
ken en dat de vader in Den Haag
als knecht werk had gekregen.
DRINKEBROERS
Nu ik toch over drinkebroers
spreek kan niet onvermeld
blijven een andere Bacchus-aan-
bidder, die in de Verlengde
Schrans woonde en vertegen
woordiger was. Ook zijn naam
zal ik niet noemen, al was hij een
type van een heel ander slag, die,
voor zover ik weet ook niet aan
de drank ten onder is gegaan. Hij
was meer de joyeuze drinker, zo
als uitgebeeld door Jan Steen of
Frans Hals en zijn escapades
waren van een vrolijke uitbun
digheid, waarom de mensen veel
plezier konden hebben. Dat
neemt niet weg, dat zijn keurige
vrouwtje zich voor de stampei,
die hij kon veroorzaken, diep
schaamde.
.besloot hij nog een afzakkertje te gaan kopen in het Café Ceres,
waarvan de eigenaar eveneens een goede klant van z'n eigen zaak
was
