WE BLIEVE GALGELAPPERS
SO LANG ONZE STAD BESTAAT
KLEERMAKER UUT DOKKUM
WU NIET IN LEEUWADDEN
AN EEN SKUNNIGE GALG
2
't 3i/eine "3<~rantöje leeet iedereen
De laatste weken hebben we in t
Kleine Krantsje nogal wat kun
nen lezen over het gebruik van
het Leeuwarder dialect en met
name over de schrijfwijze van het
Leeuwadders, of Luwaddes of Li-
wadders - daar hebben we me
teen de meningsverschillen al
weer.
Naar aanleiding daarvan willen
we voor onze lezers graag een
verhaaltje overschrijven uit het
boek Avondrood, een bloem
lezing van o-a. de stads friese
letteren, samengesteld door
H. Burger en in 1944 verschenen
bij Van Gorkum en Comp. N.V.
te Assen.
Het gaat over het ontstaan van de
bijnaam Galgelappers, want dat
zijn wij toch als Leeuwarders al
lemaal maar metmekaar: galge
lappers en niet anders. We
nemen kennis van het verhaal,
zoals een Leeuwarder burger van
de oude stempel het zou
vertellen.
Wel dient opgemerkt, dat wij het
ook met deze schrijfwijze niet ge
heel eens kunnen zijn; dat neemt
niet weg, dat wjj het artikel graag
ter lezing aanbevelen.
Luuster nou 'ris! Dan sa'k jimme
'ris fertelle, hoe't de Leewarders
an har bijnaam fan Galgelappers
komen binne.
Oudtijds hadden alle steden in
Friesland, in de groote dorpen
oek, daar 't rechthuus fan
'e-grietenij staat, in oek wel som
mige staten (dat binne fan die
groote, oud-adellike .boereplaat-
sen), it recht fan galg in rad, liik
as dat doe soo hiette. Dat is te
seggen: in die plaatsen mochten
in musten de boosdoeners, de
moordenaars, de brandstichters
in suk gespuus, foor soo feer as se
daar, of in 'e onderhoorichheit
fan die plaatsen har misdaden
uutricht hadden, oek ophongen
wudde an 'e galge.
ANNE GALG
Later, doe't Leeuwarden, in 'e
plaats fan Staveren, de hoofdstad
fan Friesland wudden waar, in
doe de regeering over Friesland
hoe langer hoe meer in ien han
komen waar, in te Leeuwarden
har setel hadde, doe houdde dat
op. Doe musten alle boosdoen-
ders, die-'t in Friesland oppakt
waren, in tot 'e dood feroordeeld,
die musten te Leeuwarden an 'e
galge ophongen wudde. It lans
bestuur liet in alle steden in
andere plaatsen, die-'t recht fan
galg in rad hadden, wete - om so
mar 'ris te seggen, met dizze
woorden: „Hur ris, jimme Frane-
kers in Harlingers, jimme Dok
kumers, Sneekers in Bolseters, in
die 't it meer angaat, jimme
hewwe ont nou toe jimme eigen
moordenaars seis ophongen, mar
dat houdt nou op; dat mut deen
weze. As jimme en moordenaar
of andere kwaaddoender snapt
hewwe, in feroordeeld om te
hangen, dan mutte jimme die
man na Leewarden sture, om
daar dan ophongen te wudden.
Set de man dan raar, goed in 'e
boeiens slagen, met een paar
dienders of feldwachters of wat
jimme hewwe (as it mar goed for-
troude mannen binne), in 't trek-
skip na Leewarden, met en
briefke der bij, hoe in wat. Dan
salie se te Leewarden dat saakje
wel feerder opknappe, in de man
De galg (links) ston bij 't Blokhuus, dus bij wat we nou kenne as 't Blokhuusplein. Rechts op 't plaatsje een
mantsjc, dat se al ophongen hewwe
an 'e glag ophanga".
Nou! dat ston alle minsen lang
niet an, in die kleine plaatsen.
Want jimme mutte begripe, d'r
gebeurt daar niet veul nijs, soo
deur 'n bank; in dan gaf soo'n op-
hangerij altiid nog 'ris en aardig
fersetje, in 'n mooi fleurig kiikje.
Mar wat suden se d'ran doen? Se
musten wel doen soo-'t de
regeering it hewwe wude, hee?
Mar de Leewarders! nou, die
hadden een boel wille deur die
nijigheit; in en hopen foordeel
oek.
DEMERKEDAG
De merkedag wudde doe te
Leewarden houden op Saterdag,
in niet op Fijdag, soo as nou
teugenwoordig. In fan seis, op
merkedag wudde der ophongen,
in branmerkt, in giisseld, in te
pronk set. Want sien! merkedag
dan waar der altiid en hopen
boerefolk in 'e stad, die daar dan
doch weze musten foor har
saken, in om te koopen in te fer-
koopen. Mar dan kwammen dT
altiid oek en boel uut nijsgierig-
heit om 't ophangen te sien. In
soo had de Leewarder galge Lt
mar drok; hast alle Saterdags
waar d'r 't ien of ander op 't
skawot te redden. In daar
hadden de Leewarders dan niet
allienig de nocht in de wille fan,
mar oek groot foordeel. Fooral de
kasliens in de koekebakkers.
Want en koem koffi met en stuk
koek, in een burreltsje - dat waar
al 't minste dat de lui bruukten.
De meesten nammen feul meer
achter 't festje. In daar kwam
dan nog bij alderlei koopmans
kap fan alderlei guud dat 't
boerevolk noodig had, oek fan
goud in sulver in mooie kleeren
foor de froului - dus de Leewar
der merkedag wudde mar deeg
fleurig fan dat alles.
Dat gong soo jaren heene, in de
Leewarder galge had mar en boel
te doen. In fan seis - soodoende
sleet-i oek deeg. Langsamerhand
begon-i al mooi oud te wudden in
te ferfallen. D'r muste noodig in
nije galge komme, soo noodig as
eten in 'e mon.
Ja, mar wie must die nije galge
betale? Daar kwam it mar op an.
De Leewarders seiden: Alles goed
in wel! 't is ons galge, in as d'r
allienig mar Leewarders an
ophongen wudden, dan musten
wij hint oek allienig onderhoude;
of fernije, as 't noodig waar. Mar
nou al die kleihsteedsers d'r an
ophongen wudde, in al dat
butenfolk, nou mutte die minsen
d'r oek mar an betale. It sude wat
moois weze! Wij de galge onder-
4 houde, of en nije galge geven; in
die Franeker klokkedieven in
Harlingen tobbedansers, die
Dokkumer garnaten, Sneeker
duumkefreters in Bolseter oli-
koeken, in al die butenminsen,
die suden d'r mar frij anhange! -
alles in recht in billikheid! Mar
soo niet!
SPEKNEKKEN
Hou wat! seiden doe de klein-
steeders in it boerefolk, hou wat!
Jimme Leewarder Speknekken!
jimme hewwe alle wille in oek
alle foordeel fan 'e ophangerij,
mar wij krije d'r in ons eigen
plaatsen niks meer fan te sien. 't
Is billik in recht dat jimme nou
oek de galge onderhoude, of
anders eji nije galge make late!
Dat gaf nou fan seis 'n hopen
roezje onder'e lui, in 'n hopen
geskriif in gewriif onder 'e
heeren. Want sien, ieder bleef fan
seis stiif op siin stuk staan - dat is
't oude Friese gebruuk soo, in
daar mut me ien dan oek an
houde - is 't nou waar of niet?
Nou, de galge waar oek nog niet
soo, al sag-i d'r frij wat skunnig
uut, of-i kon nog wel wat dienst
doen. In soo bleef dan die saak
fan 'n nije galge fooreerst mar
sloeren.
Doe waar daar in die tijd 'n
kleermaker te Dokkum, in die
man had 'n boos wiif. Benaud
boos, kan 'k jimme segge. In op
'n goeie morgen sloeg die man
siim frou dood, met 't striikiisder
in de parsplanke. 't Waar ander
mar een klein, springerig in
spichtig kereltsje, soo as de
sniders feulal binne; mar sien, die
booze flarde had de man
breinroer maakt. Goed! Hij wud
de oppakt, in fonnisd, in na
Leewarden brocht, in 't trekskip,
om daar ophongen te wudden.
EINDFEUGEL
De Frijdagsmiddags kwam-i te
Leewarden an, in de Saterdags
middags om twaalf uur suud-i
ophongen wudde. Eerst kreeg-i
nog siin galgemaal. Want de lui
die't oudtiids ophongen wudden,
mochten die daags foor 't laatst
nog ris uutkieze, wat se ete
wuden. In wat se dan begeerden -
as 't niet al te mal waar, dat
kregen se dan oek. Nou - dizze
man dan, die koos eindfeugel
met appelsmots; want it waar in
't najaar. In daar 'n fles wiin bij;
want wiin had de man eigentlik
nooit niet goed proefd! In doe-t-i
dat lekker oppeuzeld hadde, doe
kwam d'r nog 'n domenij 'n half
uurke bij him - och ja, mins! - In
daarna brochten se him op t
skawot.
Doe de man daar soo ston onder
'e galge, in de beulsknecht sette
de ledder al klaar, in de burge
meester met de froedsmannen
stonnen om him heene, doe keek
die man 'ris na boven, na de
galge daar-'t-i an hange muste. In
doe skudd'i 't hoofd, in doe
wudd'-i moeielik. Sij froegen him
wat of-'t-i hadde. Och! seid'-i,
Heeren fan 'e stad fan Luwarden!
dat ik hier ophongen wudde sil,
dat is tot daair an toe. Daair sil ik
niks fan segge. Dat hew ik fer-
diend; in die wat ferdient, die
mut wat hewwe, segge se bij ons
in Dokkum. Dat is niet anders.
SKUNNIGE GALG
Mar - in doe sag die man al weer
na boven, na de galge, mar dat ik
nou an soo'n skunnige, an soon
rotterige galge mut - dat krinkt
mij. Ik bin 'n fatsoendelik bur-
germanskiin fan 'e stad fan Dok
kum, fan ouder tot foorouder. In
dat ik nou an soo'n wrak, onsjog
ding bongele sil, daair skiet mij 't
moed van vol. Waar it nog 'n
knappe, krease galge, ik suud d'r
niks fan segge. Sien! ik hew miin
leven lang feul fan Luwarden
seggen hoord, dat it soo'n mooie
stad is, in sukke mooie groote
huzen, in alles like deftig, knap
in kreas. Mar die rotterige galge,
die skeint de hele stad. It is suver
en skande foor de hoofdstad fan
Friesland. In jimme Luwarders!
jimme sille om die oude galge,
nog 'n kwaaide naaim krije bij
andere lui. Dit is te slim, Heeren!
fur 'n fatsoendelik burgermans-
kiin fan Dokkum!"
Mar, ons maat mocht lipe of
pipe, in hij mocht hoog springe of
leeg springe, dat holp him
allemaal niks. Hij muste d'r an
geloove. In gien twie minuten
later, doe bongeld'i al boven an 't
dwarshout fan 'e galge.
Nou, doe dat karwei dan of-
loopen waar, doe seide de burge
meester fan Leewarden teugen 'e
froedsmannen: „Hur 'ris! die
Dokkumer kleermaker hat geliik
had. Ik wude d'r niks fan segge,
daar die man bij waar, mar geliik
het-i. Ons galge is te min. In d'r
mut ferandering komme; anders
houdt heele Friesland ons nog
voor de gek. Wij binne 't an de
goede naam fan ons stad
ferplicht, om hierin ferbetering
an te brengen. In kan d'r dan
gien gloednije galge op staan, in
fredesnaam! dan mutte wij de
oude galge mar wat oplappe in
opknappe. Dat kan oek best!"
OPLAPT
In soo wudde 't dan besloten. De
stads-timmerbaas hakte de rotte
rige steden d'r uut, in-i sette daar
nije stukken foor in 't plak, in-i
bespikerde de galge wat, in-i
skoorde 'm wat. In doe ferwde de
ferwer him mooi rood op. In sie
daar! de galge waar alheel oplapt
in opknapt, in-i leek wel weer nij.
Ja - mar de Leewarders, omdat se
soo skriel waren, dat se gien nije
galge betale wuden, die hewwe
daar fan de bijnaam kregen van:
Leewarder Galgelappers, tot 'e
dag fan fandaag toe. In se salie
him wel houde, soo lang as Lee
warden bestaat, in soo lang as d'r
Leewarders binne. In wij wille
hope dat dat nog duzent jaar in
langer dure sal!"
