Wat kon het gezellig zijn
in het oude logement
1'
Ba
KNOKPLOEG LEEUWARDEN
PIKT BEVOLKINGSREGISTER IN
fotografie harmen d. kasma
Zoveel j'aar geleden.
7
Romantisch
tafelen
aan de Terpenroute
Henk en Tity Hasz
-"'SSliS'"
STUNT IN OORLOGSTIJD
Quickynette Stomerij nieuwe stijl 1 uur behandeling
v.a. 280- in kleur, incl. luxe album
nieuweburen 138 telef. 22683
si
si
-si
si
vervolg van pag. 5
op bedacht je uit te kleden en schul
den te laten maken, zodat je op een
gegeven moment alleen maar voor
de logementsbaas kon werken.
Werd je gewogen en te licht bevon
den, dan kwam je er trouwens niet
eens in. Uiteraard waren er veel
drinkebroers bij. Mensen, die van
het leven maar weinig meer hadden
te verwachten en die daarom hun
troost zochten in de drank. Het uit
schot werd gevormd door de spiri-
tusklanten. Dat waren zij, die geen
gewone drank meer konden betalen
en zich met 'blauw' tevreden moes
ten stellen. Het waren zielige figu
ren, die slechts in een enkel loge
ment werden geduld. Voor hen was
er geen enkele uitweg meer, ze
zochten in het vocht, met zo'n 96
procent alcohol, alleen maar verge
telheid. Er waren er onder hen, die
zich door de blauwe kleur niet lieten
afschrikken, maar anderen wisten
daar wel raad op. Met een geraspte
aardappel en wat houtskool werd
het euvel verholpen. Maar sommi
gen gunden zich daar de tijd niet
eens voor en dronken het spul zo,
waarmee ze een uur in de wind
stonken en naar buiten werden ge
smeten. Alleen een pijpje bier na
afloop of zo daar geen geld voor was
een glas water, kon de uitwerking
van het vuile goedje nog wat beper
ken. Ik neem u nu eens mee naar een
bepaald logement van zo'n 35 of 40
jaar terug om u iets van de sfeer die
er heerste, te laten proeven. Het
heette "De Zon", en op de gevel
was een mooie spreuk aangebracht,
die luidde:
"Wat kan een sterfelijk mens op
aarde beter wensen, dan koren op
het land en brood voor alle men-
HUISELIJK
Het verband met de aard van het
bedrijf, dat in het pand werd uit
geoefend, viel ver te zoeken. Het
dateerde namelijk nog uit de tijd dat
er een bakkerij in was onderge
bracht, waaraan overigens niets
meer herinnerde. Het logement
werd gedreven door mensen, die
vroeger ook langs 's Heren wegen
hadden gezworven en het beheer
was in hoofdzaak in handen van de
vrouw. Wanneer je er binnen kwam
werd je al dadelijk getroffen door
een echt huiselijk tafereel. Er was
een groot vertrek, met in het midden
een tafel met een theeblad er op, en
een aantal stoelen er gezellig om
heen geschaard. Je kreeg de indruk
van een normale huiskamer met al
tijd hagelwitte gordijnen voor de
ramen. In een hoek stond heel knus
de familietafel voor de mensen zelf
en dan waren langs de wanden nog
tafeltjes geplaatst met een asbak en
op een spuwbak er onder, dit laatste
ten gerieve van de mannen die
pruimden en er op z'n tijd een straal
tabakssap met welhaast wiskundige
zekerheid in wisten te mikken. In
vergelijking met de doorsneewo
ning uit die tijd, sloeg dit logement
niet eens een slecht figuur. Er waren
er wel andere, waar je tussen de kale
wanden moest leven en waar de hele
inrichting rijp was voor de vuilnis
hoop. Sommige logementen hadden
een of twee kamertjes voor echtpa
ren of wat daar voor door ging en de
rest sliep op een rij op de meest
uiteenlopende bedden,
waarvan de
onder de neus kregen. Dat bete
kende trouwens een degeneratie
tegenover degenen, die zich dit
meerdere malen konden permitte
ren. Er werd dan op je neergezien
als op iemand, die z'n eigen kost
niet eens kon verdienen en zo had je
van een eigen huis en van een eigen
gezin hadden gekend.
In de loop der jaren is het gilde der
zwervers allengs kleiner geworden.
Men ontmoet ze niet meer aan de
deur, die komen leuren met knopen,
garen, veters, band dan wel met een
ordinair stukje zeep of een flesje
reukloze eau de cologne. Ze zijn
verdwenen, die met een mook op de
buik de huizen langs gingen om aan
het futloze instrument wat amech
tige tonen te ontlokken. De liedjes
zangers zijn een stuk historie ge
worden en zij die zonder meer hun
hand ophielden voor een aalmoes,
zijn reeds lang van de vlakte ver
dwenen. Wondere types, zoals de
bont gerokte 'Malle Da',
die voor
Uw gastheer en gastvrouw
Bosweg 25, *sl. 05103-2266
Reservering gewenst
's Maandags gesloten.
~|MHnMtiscti restaurant
herberge
Wanneer iedereen binnen was kon het er echt gezellig zijn
matrassen
met kapok of met haver-
doppen waren gevuld. Over het al
gemeen werden de lakens en slopen
.elke week verfrist, maar werd daar
eens een keer de hand mee gelicht,
dan moest je het ook zo nauw niet
nemen. Was er één ding waaraan je
moest wennen, dan was het de
doordringende geur van creoline en
bleekwater, waarmee de boel werd
schoongehouden. Natuurlijk was er
ook het vlooien-en luizenprobleem,
maar dat werd in die tijd, toen velen
ermee waren behept, als een nood
zakelijk kwaad aanvaard. Wanneer,
zo omtrent vier of vijf uur, iedereen
binnen was werd het eerst echt ge
zellig. Er werd gekaart, op de har-
monika gespeeld en gezongen. Kor
tom, het logement was voor ons een
tehuis, waar we onze verhalen en
ook onze misère kwijt konden. Ver
halen van wat we onderweg hadden
beleefd. Soms ook bouwden we
luchtkastelen, waarvan we bij voor
baat wisten dat ze nooit verwezen
lijkt zouden worden. De een had
nog idealen, bij de ander waren ze
reeds uitgedoofd. Koffie konden we
drinken zo lang er nog wat in de pot
zat, voot het brood hadden we zelf
te zorgen en anders deed de loge
menthoudster dit wel, zoals ze ook
zorgde voorde middagpot. Daarvan
moet u zich echter geen al te over
dreven voorstelling maken. Honger
maakt rauwe bonen zoet, zegt men
wel en dat was ook hier het geval. Je
moest maar nemen wat de pot
schafte en sommigen waren al blij
wanneer ze eens in de week vlees
zelfs in het logement al een zeker
standsverschil. Ook in deze be
perkte samenleving vond je reeds
een symptoom van het klassever-
schil in de grote maatschappij, dat
ook wel zal blijven bestaan zo lang
er mensen zijn. Met dit al vormde
het logement een wereldje apart,
was het een toevluchtsoord voor al
diegenen, die nimmer de weelde
een schamele
cent een primitief
dansje uitvoerde, of zoals 'De Hard
loper', die op een drafje de erven op
en af ging en daarbij zich zelf met
een rieten stokje tot spoed maande,
ze zijn reeds lang ter ruste gelegd.
Wie herinnert zich nog het rogge
broodmannetje uit Hoorn, met z'n
zijen petje op, die er dagelijks te
voet op uit trok en die in z'n leven
wel vele keren de omtrek van de
aardbol moet zijn afgelopen om z'n
armzalige handeltje aan de man te
brengen?
Daarmee behoort het volksloge-
mcnt, zoals dit vroeger bestond,
mede tot de verleden tijd. Zij die er
vroeger op uittrokken door weer en
wind en zelfs door de ijzige kou,
behoeven nu maar naar de bijstand
te gaan. En wie er de jaren voor
heeft, weet zich verzekerd van zijn
A.O.W. De bejaardentehuizen zijn
als paddestoelen uit de grónd ge
schoten en menig oudje vindt er, in
de laatste halte voor de dood, nog
een veilig tehuis, waar hij door vele
goede zorgen wordt omringd. Toch
hoort men hierover nog smalend
spreken, omdat ze wel geborgen,
maar niet opgeboren willen zijn,
omdat diep in hen nog altijd een
vonkje van het vuur van de vrijheid
smeult. Maar het zij zoals het is. U
moet me maar vergeven, maar soms
bekruipt me de behoefte om be
paalde zijpaden in te slaan, als het
onderwerp er zo makkelijk aanlei
ding toe geeft. Maar dat is de bedoe
ling niet. Mijn opzet was alleen u
vluchtig kennis te laten maken met
het logement, zoals men dit nog in
enkele steden aantreft en waarin nog
wat verloren zielen zijn samenge
bracht. Als geheel behoort het tot de
verleden tijd en ook het karakter
heeft een wijziging ondergaan. Dit
heeft me wel eens met een tikje
weemoed gestemd, maar dat mag
me niet al te zwaar worden aangere
kend. Want op een afstand van ja
ren, ziet men de dingen vaak mooier
dan ze in werkelijheid zijn geweest.
Een dezer dagen was het precies vijf en dertig jaar geleden, dat in Leeuwarden het sterke stukje werd
uitgehaald van een "kraak" op het Gewestelijk Arbeidsbureau, waarbij de illegale Leeuwarder Knok
ploeg zich meester maakte van de karthotheek met de kaarten van het bevolkingsregister. Door deze
succesvolle operatie werd het de Duitse bezetters onmogelijk gemaakt de jonge mannen uit Leeuwarden
op te sporen, die zij in Duitsland te werk hadden willen stellen.
De spectaculaire stunt werd uitge
haald op de vijf en twintigste juni
1943, kort na de bekende meista
kingen dus, toen verschillende
groepen van de bevolking min of
meer als "vogelvrij" konden wor
den beschouwd.
Dat waren bijvoorbeeld oud
militairen van het Nederlandse le
ger, die niet aan het Duitse bevel
hadden voldaan om zich aan te mel
den, dat waren ook studenten, die
geweigerd hadden de zogenaamde
loyaliteitsverklaring te tekenen en
dat waren, niet te vergeten, alle
veradelt uw kleding NIEUWE8TAD 84 naast schoenenzaak Schaaf
voor een smaakvolle bruidsreportage
afgestemd op uw persoonlijke wensen
si
J*.
<3
«3
jonge mannen, geboren tussen 1919
en 1925, die niet in het bezit waren
van wat de gehate bezetters een
Ausweis noemden, een geel vodje
papier, dat de eigenaar het recht gaf
hier vrij en frank rond te stappen.
Van I januari I943 af hadden de
bevolkingsregisters aan het Gewes
telijk Arbeidsbureau al gegevens
moeten verschaffen betreffende alle
mannen, die geboren waren in de
jaren 1917 tot 1922. Voor deze regi
stratie had het G.A.B. de nodige
ruimte gekregen in het grote win
kelpand van de vroegere firma Ger-
zon nissen Nieuwestad en Ruiters-
kwartier, waar nu de Hema is.
KOUD KUNSTJE
Met behulp van deze gegevens was
het voor de Duitsers een koud
kunstje de bedreigde jongemannen
op te sporen - ze hoefden ze maar
van huis op te halen, althans zo lang
ze nog niet naar elders waren ver
trokken als onderduiker. Vandaar,
dat de illegaliteit het van het groot
ste belang achtte deze belangrijke
bevolkingsgegevens in handen te
krijgen.
Maar hoe? Overdag werden de re
gisters voortdurend door twee poli
tiemannen bewaakt, voor de nacht
werden ze altijd overgebracht naar
het Old Burger Weeshuis aan de
overkant van het Ruiterskwartier,
op de hoek van het Zaailand en de
Zuiderstraat, waar nu het gebouw
van de Waterleiding staat.
Het bemachtigen van de gegevens
na sluitingstijd leek onmogelijk;
daarom besloten de K.P.-ers over
dag toe te slaan, waartoe ze eerst
kans zagen een auto in handen te
krijgen, een Mercedes, die ze in
Dokkum lieten overspuiten in de
bekende blauwe "politiekleur" -
de wagen zou inderdaad de indruk
moeten wekken van de politie te
zijn.
De volgende morgen, een vrijdag,
reden ze er mee naar Leeuwarden,
terwijl er, zogenaamd van het
Weeshuis, bij het Arbeidsbureau
een telefoontje binnenkwam: "In
vervolg op pag. 9
