JAAP DE GOEIE JONGE'
POPULAIRE FIGUUR VAN VROEGERE VRIJDAGMARKT
gliittlBÜIHia
5
STADSNIEUWS
VAN VROEGER
"Was dit Jaap, de bekende koopman, die in vooroorlogse jaren zoveel succes had op de vrijdagmarkt?" -
zo vroegen wij ons af, toen we een paar weken geleden in 't Kleine Krantsje een foto afdrukten, jaren
geleden gemaakt op de markt in Leeuwarden, van een kennelijk joodse standwerker met parapluie's.
Eerlijk gezegd meenden wij inderdaad in de afgebeelde figuur de eens zo vermaarde Jaap, alias 'Jaap, de
goeie jonge'te mogen zien, maar nee hoor, van tal van kanten kregen we te horen, dat dit de beroemde
Jaap niet was. De enige, echte en onvervalste Jaap, aldus berichtten ons verscheidene abonnees, was
kleiner dan de afgebeelde figuur, die bovendien in parapluie's handelde en dat deed onze Jaap nooit - die
verkocht scheermessen en aanverwante artikelen.
,,Of de man van de foto in 't Kleine
krantsje Jaap heette, is mij niet be
kend" zo schreef ons onze abonnee,
de heer U. (Ule) Wassenaar te
Voorburg, „maar ik vermoed, dat
de naam Jaap slaat op een ander lid
van de groep marktkooplieden, die
regelmatig een stand hebben op de
gezellige vrijdagmarkt op het Zaai
land voor de Tweede Wereldoorlog.
Als jongen - net zoals die jongens
op de foto met_ de .hannen inne
büse" - stond ik mij vaak te verlus
tigen in de geestige en doelgerichte
gesprekstechniek van de Jaap, die u
Dit was Jaap dus niet. Wie was het
wel?
bedoelt. Hij was een rasechte Am
sterdammer en had een gedrongen
figuur en grijs haar.
Na tussenpauzen, wanneer volgens
hem voldoende toehoorders zich
voor zijn kraam hadden verzameld,
begon hij steevast met een ietwat
hese stem z'n inleidingsgesprek
met: „Boeren, burgers en buiten
lui", waarna hij zijn waren begon
aan te prijzen.
Deze waar bestond uit scheermes
sen, scheerriemen, veiligheids
scheermessen, kammen, spiegels
enzovoort. De dialogen tussen hem
en het publiek waren kostelijk en
hij verkócht!
Later, toen ik in Amsterdam werk
te, heb ik zeer vaak de zondagmarkt
op het Waterlooplein en de be
faamde jodenbuurt bezocht. Daar
kon je de vooroorlogse techniek van
een verkoopgesprek leren. Helaas,
de mensen die dit brachten, zijn
door de afschuwelijke oorlog weg
gevaagd. Zij waren het, die een stad
als Amsterdam levendig en uiter
mate gezellig maakten.
VASTE PLAATS
De door u bedoelde Jaap had inder
daad zijn vaste plaats met het front
naar het Gerechtsgebouw en de zij
kant gericht op het hotel Buis. Wel
licht zullen er nog stadgenoten zijn
die, evenals ik, met weemoed aan
deze tijd terugdenken, wanneer zij
dit kleine stukje proza lezen over de
onvergetelijke vrijdagmarkt in de
goede hoofdstad van Friesland."
Aldus de heer Wassenaar te Voor
burg, die met zijn mening dat de
afgebeelde man Jaap niet was, be
paald niet alleen bleef staan. Ver
schillende al wat oudere abonnees
belden ons of hielden ons aan op
straat om te zeggen dat de fameuze
Jaap kleiner was, gedrongener,
grijzer, ouder ook.
JAAP HOLLANDER
Eén van de lezers, die reageerden,
meende zich te herinneren dat onze
standwerker Hollander heette en
daarmee bevestigde hij onze me
ning - ook wij hebben „altijd" ge
meend, dat de eigenlijke naam van
de nooit anders dan als Jaap beti
telde standwerker Hollander was.
Over hem, zo dachten wij, schreef
Maurits Dekker dan ook in z'n kos
telijke, kort na de laatste oorlog ver
schenen boekje Amsterdam bij Gas
licht: „Jacob Hollander, Jaap -
hoeveel Japen waren er niet? - ver
kocht een probaat middel tegen
tand- en kiespijn: „Lijders, gebruik
mijn medicament en op de klok van
de toren, binnen twee a drie minu
ten, zult ge kunnen bijten op een
stuk staal gelijk een paard op zijn
gebit!" Voor dringende gevallen
had Jacob wel een paar roestige tan
gen bij de hand, werd de patiënt op
de kruk van een handkar zittend,
zonder veel omhaal geholpen. Na
afloop van de operatie werd de kies
op de pet van de patiënt gelegd en
den volke getoond."
Tot zover Maurits Dekker, die met
deze tandheelkundige Jaap toch
kennelijk een andere figuur be
schreef dan onze scheermesjes
Jaap, maar dat begrepen wij pas na
een telefoontje van onze abonnee,
de heer J. Trimbach te Leeuwarden:
„Jaap," zo zei hij ons, „heette Van
Gelder, Leon van Gelder - dat was
z'n werkelijke naam."
En toen we dat dan eindelijk wisten,
was het ook niet moeilijk meer uit
onze archieven een foto op te diepen
van de enige, echte en onvervalste
Jaap en die bleek in onze documen
tatie (uiteraard!) niet voor te komen
bij de létter H. van Hollander, maar
bij de letter G. van Van Gelder!
Alzo: Leon van Gelder, alias Jaap,
een mooie figuur, die de heer Trim
bach zich nog wist te herinneren als
de dag van gisteren.
DIAMANTSLIJPER
,Jaap had zijn stalletje"zo meldde
ons de heerTrimbach, „ineen hoek
van het Wilhelminaplein bij een
enorm zware verlichtingsmast
tegenover hotel Buis. „Bij deze
paal word ik begraven", riep hij
soms, „ik zit zelf op de bok en men
de paarden."
De heerTrimbach meende, dat Jaap
in vroeger jaren diamantslijper was
geweest, maar dat hij later in de
markthandel kwam, een niet onge
woon verschijnsel in die tijden. Hij
deed in scheermessen en demon
streerde een briljante verkooptech
niek, waarbij hij de toehoorders be
ledigde waar ze levend bij stonden.
„Jullie koppen", zei hij tegen de
boeren om z'n stand, „jullie koppen
zijn nog harder dan de kei van
Amersfoort. Als je er met een mo
ker op slaat, dan gaat de moker stuk,
maar je kop blijft heel."
DUBBEL MANTSJE
Ook placht hij te zeggen: „Als ik
het uit m'n poten heb gelegd is het
niet meer verkrijgbaar, zo waar als
er een God bestaat."
„Jaap was een dubbel mantsje"
vertelde de heerTrimbach ons, „en
hij had een schorre, verschreeuwde
stem. Een goune zei hij met een
typisch jiddisch accent, wanneer
hem naar de prijs werd gevraagd."
De heer Trimbach herinnerde zich
Toen wij hoorden, dat ,,Jaap" Lion van Gelder heettehaalden we z'n foto
zo uit ons archief. De plaat is in 1939 op de markt in Leeuwarden gemaakt,
toen Jaap er z'n zeventigste verjaardag vierde. Jaap, of ,,Jaap de goeie
jonge'zoals hij ook wel werd genoemd, heeft onze markt bijna veertig jaar
bezocht: in 1902 kwam hij hier voor het eerst.
eveneens, dat Jaap „rare sjeifels"
had - „hij droeg hoge zwarte
schoenen, maar hij had een mooie
cirkel uit het leer gesneden, waar
schijnlijk omdat hij op één van zijn
tenen een dikke knobbel had - ik
weet nog, dat ik daar als jongen met
verbaasde ogen naar stond te kij
ken."
Om publiek te trekken stak Jaap zo
nu en dan z'n hand in een glas water
en stopte de hand daarna in een
zakje kippenvoer. Daar bleef het
voer aan kleven, waarna hij de men
sen door een vergrootglas liet zien:
„De ratten en muizen marcheren er
overheen", riep hij dan.
JAPIE BU DE PAAL
„Was je op een vrijdag niet bij
„Japie-bij-de-paal geweest, dan
kon je ook niet zeggen, datje op de
markt was geweest", aldus de heer
Trimbach, die zelf ooit eens bij Jaap
een scheermes heeft gekocht en
die zich daar nóg steeds mee
scheert, tientallen jaren, nadat deze
onvergetelijke Jaap, naar we moe
ten vrezen, in een Duitse gaskamer
een vreselijke dood gestorven is.
Hedenavond kwam een met steenen
en zakken cement beladen wagen
het Noord vliet afrijden. Toen de
twee paarden, die den wagen trok
ken, de Boombrug hadden bereikt,
struikelde een paard, met het gevolg
dat de strengen braken. Het verband
tusschen den wagen en de dieren
was nu verbroken. De wagen reed
achteruit en kwam in het Vliet te
recht.
Nadat men den wagen weer op den
wal had gehaald, begon het opvi-
schen der steenen.
(1924)
jongeman uit de Kleine Wielen op-
gedregd. Voor anderen moge dit
treurige ongeluk een waarschuwing
zijn om zich bij het baden niet aan
gevaar bloot te stellen, waar zij inde
nabijheid onder het toezicht van de
zwem- en badinrichting De Groote
Wielen veilig te water kunnen gaan.
(1921)
Het vooroorlogse marktterrein met links in de hoek de electriciteitspaal, waarbij Jaap z'n standje had.
Zondagmiddag was de negentienja
rige J. Verhoeve met een paar jon
gedames op de Kleine Wielen gaan
roeien en had zich even verwijderd
om te gaan zwemmen. Toen de
meisjes hem na eenigen tijd niet te
rugzagen komen, besloten ze hem te
gaan zoeken, evenwel zonder resul
taat. Alle naspeuringen bleven te
vergeefs. Gistermiddag heeft men
in Tietjerksteradeel het lijk van den
"iU*" 1#*
Boerderij - Restaurant
RIJPERKERK. TEL. 05118-1920
Speciaal ingericht voor al Uw
PARTIJEN en FEESTEN.
Zondags geopend vanaf 13.00 uur
Overige dagen voor partijen
ROEL DE WILDE
