YPE SCHAAF WAS EEN YAN LAATSTE
BRENGERS VAN HET WINTERJOUNENOCHT
POPULAIRE LEEUWARDER KASTELEIN
5
DOOR CHARLES
YPE SCHAAF
koophuizen j
Wijbr. de Geeststr. 33* iMmwhn MI05T00 33331
bgg 51859, G Laanctr», Mak.-tuxxg
bakker te Spannum, boekhandelaar
te Holwerd en natuurlijk één der be
langrijkste Friese volksschrijvers ut
de tweede helft van de 19e eeuw en
hoofdfiguur van het winterjoune-
nocht. Hij ging op avonden uit zijn
eigen werk voordragen en werd zo
één van de eerste voordragers uit het
winterjounenocht. Hij stierf op
15-1-1914 te Holwerd.
Tjibbe Gearts van der Meulen.
Geboren: 6-5-1824. Gestorven:
16-3-1906. Hij was o.a. schrijver,
dokkenmaker, boekhandelaar,
Dostbeambte, drukker, redacteuren
-btgever van de Bergumer Courant.
Als schrijver bekend als Tjibbe
Geerts, Romanticus, speelse, kin
derlijke geest met neiging tot het
groteske en adelsverering. Hij
maakte o.a. ook een reis naar Ame
rika en bevorderde de emigratie.
Van 1860 tot 1862 gaf hij met zijn
vriend Waling Dijkstra Winterjou
nenocht.
De volgende figuren zijn voorbeel
den van winterjounenocht waarbij
meer nadruk viel op het amusement.
Meindert Rozenga.
Geboren te Hallum op 7-12-1854.
Hij verzorgde met S. Molenaar vele
winteijounenochtprogramma's,
deed veel voor de Friese voor
drachtkunst en schreef zelf ook
stukken. Gestorven te Comjum op
9-11-1901.
Smid, waren afkomstig uit Wirdum
en spraken Fries. Zij had als bijver
dienste het wassen en stijven van de
witte mutsen die door vrouwen over
het gouden oorijzer werden gedra
gen.
In het begin van deze eeuw kreeg
Ype Schaaf een beetje succes als
ceremoniemeester bij familiefeest
jes en buurtverenigingen. Dat
bracht hem op het idee om voordra
ger te worden
Zijn eerste optreden was in de Wa-
terherberg, waarvan de bovenzaal
nu nog intact is, aan de Dokkumer
Ee aan het begin van Snakkerburen.
Ype was toen werkzaam als pak
huisknecht in een wijn- en boter-
handel aan de Willemskade in
Leeuwarden.
Hij kreeg succes met zijn voordra-
gerij en in 1908 stelde z'n baas hem
voor de keus: of pakhuisknecht, óf
voordrager. Mede op aandringen
van zijn vrouw werd hij beroeps
voordrager en er ontstond een trio,
bestaande uit Ype Schaaf als confe
rencier en voordrager. Joop Syts-
ma, eerst caféhouder te Leeuwar
den, later vertegenwoordiger te
Het is alweer bijna vijftig jaar geleden - augustus 1930- dat in Leeuwarden op de leeftijd van zes en vijftig
jaar overleed de bekende komiek en zanger Ype Schaaf. Ype Schaaf, o.a. kastelein in het hotel De
Oldehoye en in het Oranje Bierhuis, was een van de laatste brengers van het zogenaamde Winterjoune
nocht, het "winteravondgenoegen"dat rond de laatste eeuwwisseling gedurende ruim vijftig jaar
populair is geweest. De herinnering aan Ype Schaaf en diens collega's van het Winterjounenocht is
onlangs opgehaald door een achterkleinzoon van deze voordrager, Charles Ype Schaaf, zoon van de
hoofdredacteur van het Friesch Dagblad, Ype Schaaf, in een scriptie voor zijn school. Het deed ons
genoegen, dat we in de gelegenheid werden gesteld deze herinneringen door te geven aan de lezers van
onze krant.
Van omstreeks 1860 tot 1914 zijn
op veel plaatsen in Friesland 's win
ters samenkomsten gehouden met
voordrachten "tot nut en genoe
gen Meestal waren het kasteleins,
soms ook een groep dorpsnotabe
len, die de sprekers uitnodigden.
Het winterjounenocht begon in
1860 toen W. Dijkstra en T. G. van
der Meulen de boer op gingen. Zij
deden dit uit materiële en ideële
overwegingen, 's Zomers schreven
zij hun voordrachten om de Friese
taal te dienen en de Friezen op te
voeden.
MISSTANDEN
De sprekers waren "vrijzinnige oe
fenaars" vol verlichtingsidealen,
die zich keerden tegen kerkelijke en
sociale misstanden.
Het rechtszinnige volksdeel ver
zette zich tegen het Winterjoune
nocht, dat vrijwel hetzelfde publiek
trok ais Nuts- en protestantse bonds-
samenkomsten.
In de eerste periode van het winter
jounenocht 1860-1890) stonden de
sprekers in een katheder; er was
weinig concurrentie van toneel,
muziek of zang.
In die tijd traden o.a. op: W. Dijk
stra, T. G. v. d. Meulen, G. Colm-
jon, A. Boonemmer en J. Sytema.
W. Dijkstra heeft het langer dan 25
jaar volgehouden. Door het werk
van deze sprekers zijn de liefde voor
het amateurtoneel en de leerlust
toegenomen. Er verschenen bun
dels met voordrachten.
Lambertus F. Krips.
Geboren te Wommels op.
2-9-1875. Verzorgde met S. Mole
naar vele winterjounenochtpro-
gramma's en schreef zelf o.a. "Fen
Ljouwert nei Jellum-Boksum".
Gestorven te Leeuwarden
27-11-1951.
Van het winterjounenocht, dat op
voedend en amuserend was, is Ype
Schaaf ook een duidelijk voorbeeld.
Ype Schaaf.
Geboren te Vrouwen Parochie op
4-6-1874.
Als kind ging hij met zijn ouders
naar Leeuwarden waar zijn vader
schoenmaker en brugwachter werd
op de Witte brug op het Vliet halver
wege de Oostergrachtswal en de
Bleeklaan.
Ype's moeder was van Franse af
komst - zij heette Alida Johanna
Charlotte Lochenaer du Houx de
Grand Cour.
Het gezin bestond uit tien kinderen
en thuis werd Bildts gesproken, een
Nederlands dialect dat door de Hol
landse polderjongens die de Bildt-
hoek ingepolderd hadden naar
Friesland werd gebracht. Het wordt
in de Bildthoek nu nog gesproken.
Hij trouwde met Japke v. d. Meer.
Zij woonde in Huizum dat nu opge
slokt is door Leeuwarden-zuid,
maar toen een apart dorp was. Haar
ouders, de wegwerker Pieter van
i der Meer en zijn vrouw Dieuwke
vervolg op pag. 20
Na omstreeks 1890 kwam er veran
dering. M. Rozemaen S. Molenaar
gaven toneelspel met muziek en
zang.
De combinatie LKrips en SMole
naar heeft dit gedaan van 1904 tot
1926.
Na 1914 werd er meer gevraagd.
Men verweet de mensen van het
Winterjounenocht dat zij zich teveel
bij het publiek aanpasten. Jongfries
en Nijfries toaniel wilden meer
kunst brengen. Opnieuw ontdekt
werden toen de gesprekken van
Gysbert Japicx, de petearen.
De tijd van samenspraken scheen,
behalve in orthodoxe kring, waar
het verzet tegen het toneel lang bleef
bestaan, voorbij.
Waling Dijkstra.
Geboren 18-8-1821 te Lieve
Vrouwen Parochie. Hij was o.a.:
G RAMMOFOONPL ATEN
In de periode dat hij beroepsvoor
drager was werden in 1908 7 gram
mofoonplaten gemaakt, grotendeels
in het Fries met de bekendste num
mers van het trio. De opnamen von
den plaats in Den Haag en het was
technisch niet mogelijk om muziek
en zang in dezelfde ruimte op te
nemen, zodat op de platen muziek
en zang hier en daar niet synchroon
lopen. Op twee platen praat Ype aan
het einde veel sneller omdat de plaat
vol dreigde te raken.
zoekt voor diverse relaties 1
Grouw als voordrager en violist en
Scheepstra, een muziekhandelaar
uit Leeuwarden als muzikant (piano
en accordeon).
Het drietal trad op voor vergaderin
gen van het Nut, feesten en op uit
nodiging van kasteleins van herber
gen. Meestal in Friesland maar ook
regelmatig daarbuiten.
Tijdens de Ie Nederlandse volks
spelen in Arnhem werd een week
opgetreden en de verkregen baten
'gingen naar het volkssanatorium te
Joure.
Hun laatste optreden was in Zwolle.
Tijdens de kermis in Leeuwarden
huurde Ype Schaaf elk jaar de spie
gelzaal in de oude Lombardsteeg
waar nu de Koffiebar "de Tappe
rij" gevestigd is. Gedurende deze
kermisweek organiseerde hij daar
een café-chantant waarbij hijzelf
met andere artiesten optrad.
