GESCHIEDKUNDIGE BESCHRIJVING
VAN LEEUWARDEN
DOOR WOPKE EEKHOFF
9^M
t?ÏÏDOLF&
IN MEMORIAM
JOHANNES
FENSTRA
ABONNEMENTSBETALINGEN
11
HERENKLEDING
HERENMODES
DAMES MANTELS
GELEGENHEIDS
KLEDING
Nu kwamen de Kruistogten op, die
eene groote verandering in den toe
stand der ingezetenen te weeg brag-
ten. Vele Friesche edelen trokken
met hunne strijdbare mannen naar
het oosten. Sommigen moesten, om
de kosten van dien togt goed te ma
ken, van hunne eigendommen ver-
koopen aan vrije lieden, die nu zelf
in het bezit kwamen van huizen,
landen en akkers. Evenzoo werden
er ook goederen van edelen, die op
de kruisvaarten omgekomen waren,
voor zeer geringe prijzen verkocht
aan vrijèn en handwerkslieden, wier
stand daardoor veel werd verbeterd.
Ook de stand der lijfeigenen verbe
terde of verdween zelfs geheel,
vermits ieder hunner door het deel
nemen aan een kruistogt tot de
vrijen overging, gelijk Keizer
Hendrik V ook alle kunstenaars en
ambachtslieden vrij verklaarde.
Gedurende de afwezigheid der
krijgszuchtige edelen was hier rust
en vrede in den lande. Menigvul
dige kloosters werden er alomme
opgerigt. ,,De kring der mensche-
lijke denkbeelden breidde zich uit.
Landbouw, fabrijken en koophan
del namen van dag tot dag toe; de
havens werden bevolkt om schepen
te bouwen, ten einde"de kruisvaar
ders over te voeren, of aanhoudend
van het noodige te voorzien. Dit gaf
verder aanleiding, dat men ook
naar elders den koers rigtte; Enge
land en de Oostzee werden menig
vuldig bezocht; en sedert het deel
genootschap van het Hanzever
bond, verkregen sommige perso
nen, oorspronkelijk uit den lageren
stand, een rijkdom en vermogen,
waarvan voorheen geene voorbeel
den bestonden. De weinige ridders,
die uit het Oosten wederkeerden,
bragten van daar nieuwe kundighe
den, en openden meer verwijderde
uitzigten: en de gemeenen, die als
onderworpen waren uitgetrokken,
kwamen als vrije lieden terug, en
vermeerderden allerwege het jeug
dige leven en de ontvonkte drift tot
algemeen nuttige werkzaamheid."
Al deze gebeurtenissen en omstan
digheden te zamen genomen hadden
in ons vaderland, in de 12e eeuw,
een hoogst gewigtig gevolg, name
lijk: het ontstaan, de uitbreiding en
het toenemend aanzien van een
vierden stand der maatschappij -
dien der Burgeren, en het verheffen
van dorpen tot den rang van Steden
Behalve deze algemeene waren er
ook nog verschillende bijzondere
oorzaken, naar gelang van plaatse
lijke omstandigheden. De wijze,
waarop die verheffing plaats had,
was echter in Friesland van een an
deren aard dan in Holland en elders.
Daar toch waren het meestal de
Vorsten, Graven of Leenheeren, die
de dienst- of leenpligtige lieden vrij
verklaarden, van alle bijzondere
dienstbaarheid onthieven, en hunne
woonplaats als een afzonderlijk
staatkundig ligchaam erkenden.
WOPKE EEKHOFF
terwijl zij hun bovendien met privi
legiën en handvesten beschonken.
In Friesland in tegendeel, waar de
vrije geest der landzaten nooit de
invoering van het leenstelsel duld
de; waar bovendien toenmaals geen
landsheer aan het hoofd der regering
stond, was die verheffing geene
daad. en is er, behalve van Stavo
ren, van geen der overige tien ste
den een in schrift gebragt privilegie
of handvest bekend, waarbij zij de
regten van Steden verkregen. Al de
bovengenoemde oorzaken schijnen
hier zamengewerkt te hebben ter
verkrijging van het regt om zich
zelve te regeren, en het genot van
zekere plaatselijke voorregten te
hebben. Later zal dit in het tweede
Hoofdstuk duidelijker blijken.
4. Overzigt van den toestand des
Frieschen bodems, vóór en in de
twaalfde eeuw. met toepassing op
de omstreken van Leeuwarden.
Terwijl al deze belangrijke gebeur
tenissen in Friesland voorvielen,
onderging de grond van dit gewest
gelijktijdig groote veranderingen.
Hoe en wanneer deze landstreek
ontstaan is. ligt evenzeer in het duis
ter als de tijd en de wijze, waarop in
den loop der eeuwen dit kustland
der Noordzee hier verloren heeft en
ginds aangewonnen - daar afge
scheurd en elders opgehoogd is; -
totdat eindelijk de kracht en het be
leid der Friezen in den langdurigen
strijd met den woedenden oceaan de
overwinning mogten behalen. Eerst
later werd dit aan de zee ontwoe
kerde erf dat veilige en vruchtbare
land, waarop onze vaderen hunne
dorpen en steden konden bouwen,
en welks voorbrengselen de vol
gende geslachten met gerustheid
konden genieten.
OORSPRONKELIJKE TOE
STAND
Op grond van de meest geloofwaar
dige berigten uit de oudheiden naar
aanleiding van onderzoekingen en
nasporingen omtrent den inwendi-
gen toestand van den bodem en om
trent hetgeen daaruit is opgedolven,
hebben de geachtste schrijvers het
besluit opgemaakt, dat de grond de
zer noordelijke, aan zee gelegene,
gewesten bestaat: uit oorspronkelij-
ken of vloedgrond(r//'/nv7«/«L en uit
over- of aangeslijkten grond (allu
vium). Die eerste bodem bestond uit
vasten zandgrond, waarop veelvul
dig geboomte, ja zelfs uitgestrekte
wouden groeiden. Eenige eeuwen
vóór het begin onzer jaartelling had
er echter eene groote omwenteling
in de natuurlijke gesteldheid dezer
landen plaats, welke verbazende
gevolgen had. Men wil, dat bij die
gelegenheid Frankrijk en Engeland
van elkaar werden gescheurd; -
daardoor werd de Noordzee met den
Atlantischen Oceaan vereenigd, en
verkreeg zij, in verbinding met an
dere zamen werkende oorzaken,
hierdoor een verhoogden water
stand; - de eilanden werden van het
vaste land afgerukt, de lage landen
der Wadden werden verzwolgen, de
zeegaten ontstonden, en onbet
dwongen rolden de baren nu over
deze landstreken, welke bijna ge
heel onder den vloed werden bedol
ven. Bij den ruimen toegang, wel
ken de Noordzee daardoor tot dit
oord had verkregen, werden ge-
heele strooken lands hier afge
scheurd en elders weder opgewor
pen. Er had eene geheele vervor
ming van de oppervlakte des bo
dems plaats. Zelfs het zware ge
boomte der bosschen werd daarbij
omvergerukt, en de stammen, in de
rigting naar het zuidoosten, ter
aarde geworpen. Een nieuwe zond
vloed scheen al het geschapene te
verdelgen
(Wordt vervolgd)
Ni«uw«ct*d 126
LEEUWARDEN
M 05100 - 264*4 &F
Even een tip voor de abonnees, die
het abonnementsgeld voor het vol
gende jaar nog moeten overmaken:
willen zijdie gebruik gaan maken
van de door ons ingestoken giro
kaart niet vergeten hun naam en ad
res op die kaart in te vullen? Wij
hebben de eerste blanco kaarten al
weer ontvangen - het is duidelijk,
dat wij deze betalingen niet kunnen
afboeken.
Wie zelf over een giro- of bankre
kening beschikt moet natuurlijk
geen gebruik maken van onze kaart,
maar van de eigen bank- of giro
kaartjes. In die gevallen kan onze
kaart in de prullemand.
Dan nog maar weer eens een ver
zoek aan abonnees, die zijn ver
huisd en die nog altijd hun oude
adres op hun girokaarten hebben
staan. Willen zij dat oude adres
doorstrepen en het nieuwe adres
vermelden?
Adm. 't Kleine Krantsje
Verhuur en verkoop
Stem uit het publiek: "Trek die d'r mar niet te veul van an. Jan
- hij meent het so kwaad niet'
Twee weken geleden is een bekende figuur van de Leeuwarder vrijdagmarkt
overleden, de heer Johannes Fenstra, die we rechts op deze foto zien. De
heer Fenstra - hij werd bijna zes en vijftig jaar oud - heef tientallen jaren
op de markt gestaan, voornamelijk met oude klokken, waar hij heel veel van
wist. Ook heeft hij. op verschillende punten in de stad, winkels gehad, het
laatst op de hoek van de Nieuwe Oosterstraat en de Gedempte Keizersgracht,
waar hij o.a. klokken en lectuur verkocht. Links op de foto de heer Tiemen
de Ruiter, de boekenman van de markt en een grote vriend van de heer Fen
stra - beide heren waren verwoede sportvissers, die ettelijke jaren met elkaar
zijn opgetrokken.
