UIT DE BEGINJAREN VAN DE COOP. CONDENSFABRIEK FRIESLAND UIT OORLOG- EN BEZETTINGSTIJD •L'JJ I 'T KLEIDE KRANTSJE MET ZEEF DE BOER OP 3 \iszuinigopuwogen en...uwgeld- T KLEINE KRANTSJE LEEST IEDEREEN Dit is het derde en laatste artikel van onze abonnee, de heer C. Ree nalda te Laag Soeren met herinne ringen aan de beginjaren van de Coöperatieve Condensfabriek Friesland. Het ging de Condens steeds beter. Fabriek en later ook kantoor werden uitgebreid. Er werd een nieuw kan toor gebouwd, dat berekend was op nog sterkere groei. Toen ik in 1946 de Condens verliet kon ik niet vermoeden, dat zij nog veel verder zou groeien tot één van de grootste ondernemingen op haar gebied ter wereld. Met heel veel plezier zie ik nog terug op de feestavond ter gelegen heid van het vijfentwintig jarig be staan op 17 november 1938. Wij voerden met veel succes een revue op in de Harmonie, getiteld ,Hoog de Friese vlag'geschreven door Bouwe van der Woude; de mu ziek gearrangeerd door zijn echtge note. Vooral ook de repetities waren voor alle medespelers een groot genoe gen. RADIO! Maar ik loop nu te ver vooruit. Ik herinner me nog duidelijk onze eerste kennismaking met het feno meen radio. Bouwe had een buur man die technisch ambtenaar was bij de PTT, ene Domburg. De heer Domburg had al in een zeer vroeg stadium een kristalontvanger ge maakt en Bouwe en ik mochten op een avond thuis bij hem het wonder meemaken. Van een Nederlandse zender was toen nog geen sprake, maar Dom burg slaagde er na enig gezoek in ons om beurten, per koptelefoon te laten luisteren, naar een concert uit Co vent Garden in Londen. Het klonk weliswaar zwak en ver weg, maar onze bewondering en verwon dering waren geweldig! Enige tijd later werd het publiek van Leeuwarden in de gelegenheid ge steld er ook kennis mee te maken op een tentoonstelling op het ijsbaan terrein in de Bleekerstraat. FEESTAVOND Een ander evenement waaraan ik prettige herinneringen bewaar was een feestavond van de leerlingen van de Handelsavondschool, die in hotel "de Bleek" werd gehouden. Wij voerden toen een toneelstukje op, "Het Nieuwe systeem" van Nolst Trinité. Er was bal na. Jan Gramsma (van de oliehandel "Grasso") speelde daarbij piano en ik viool. De voorafgaande repetities waren ook hier zeer genoeglijk. Op één van die repetities werden we nogal gehinderd door een wat luidruchtig gezelschap in een andere zaal, naast ons. Toen ik aan een kelner vroeg wie die mensen waren, zei hij: "Dat is het bestuur van de begrafenisver- dewerkers een zware tijd. De ex port, waarop de Condens bijna ge heel dreef, viel weg. Wij hielden, zo goed en kwaad het ging, de zaak min of meer draaiende met de fabri cage van weipoeder, kunsthoning en melkwol. Gedurende de laatste moeilijke maanden fungeerden wij zelfs als gaarkeuken. Het personeel at in de cantine ook van de bruine- Personeel uit de beginjaren van de Condensfabriek. Mej. Buisman, G. Epe- ma, M. v. d. Meulen, B. v. d. Woude, M. de Vries, M. S. v. d. Burg, Chr. Zaal, R. Boonstra, C. Reenalda en J. Bijlsma. eniging de Laatste Eer". Het deed wel wat zonderling aan hen luid te horen zingen "Lang salie ze leve!" Toen kwam de tijd dat we moesten loten voor de militaire dienst. Bou we, ruim een jaar ouder dan ik, lootte aan en werd grenadier. Een jaar later lootte ik vrij en liep met andere gelukkigen op de Nieuwe- stad met ons hoge nummer in de band om de strohoed. Na zijn diensttijd kwam Bouwe terug bij de Condens. DIENSTVERHALEN Toch wel met enige jaloezie luister de ik naar de mooie dienstverhalen van hem en Epema, die al enige jaren daarvoor in dienst was ge weest. Maar al gauw kon ik de mooie soldatenliederen welke zij hadden geleerd meezingen op kan toor, zoals "Asperine" van Dirk Witte en "Zij kwamen van den Bosch gereden" enz. Wat ging het toen nog allés onge dwongen toe en wat was het een mooie tijd. Later toen de bezetting sterk gegroeid was, ging dat niet meer, maar wel heerste er ook toen steeds een collegiale en prettige sfeer. Ja, en dan komen de oorlogsjaren. Ook voor de Condens en haar me- bonensoep, de snert en de hutspot, welke in de grote vacuumpannen werd gekookt. In het begin waren vooral de bruinebonensoep en de snert best te consumeren; later ver dween het vlees eruit en werd ze dunner. In Holland heerste hongersnood. Wij hadden toen een boekhoudma chine, die defect raakte. Er moest een monteur uit Amsterdam komen. Na een lange en avontuurlijke tocht arriveerde de man; wij hadden ei genlijk niet verwacht dat er iemand zou komen. Hij was uitgehongerd en wij waren verbaasd te zien welke hoeveelhe den bruinebonensoep de man naar binnen wist te werken. Pas na enige dagen bleek hij enigszins verzadigd te zijn. Voor de fabricage van melkwol werd o.a. caustic soda gebruikt, waarvan nog een aardige hoeveel heid was. Dit artikel was zeer ge schikt voor het maken van zeep; een product dat zeer schaars was. Ik ge bruikte dit als ruilmiddel om bij de boeren allerlei veel begeerde le vensmiddelen los te krijgen. Ik ging dan op mijn fiets met houten banden op strooptocht; de caustic soda goed verpakt in jampotjes en voorzien van een gebruiksaanwij zing. Sommige boeren hadden wel be langstelling en behoefte aan zeep. Zij beschikten vaak nog over vet of lijnolie. Met de boerin maakte ik dan in de keuken, tot haar verras sing, werkelijk prima harde of zachte zeep, waarvoor ik dan in ruil erwten, bonen, tarwe, spek of melk kreeg. Op zekere dag, het was in de winter, was ik bij een boer, had daar tot grote tevredenheid mijn kunsten met de fabricage van zeep vertoond en werd toen uitgenodigd voor de maaltijd. Na deze voortreffelijke maaltijd wilde de boer, die in de winter niet veel te doen had, een kaartje met mij leggen. Hoewel ik geen liefhebber van kaarten ben, was het geluk die dag bijzonder met mij, zodat ik na een paar uur wel een rijksdaalder van hem had gewonnen. SLECHTE VERLIEZER De boer bleek slecht tegen verlies te kunnen en wilde mij niet met de winst laten vertrekken. (Mijn ruil- artikelen had ik al op de fiets ge pakt.) Ik had er echter dik genoeg van en daar het inmiddels flink was gaan sneeuwen, ik nog een een flinke tocht voor de boeg had en graag vóór spertijd thuis wilde zijn, wilde ik vertrekken. Na lang aandringen speelden wij toch nog een paar spelletjes, die ik helaas weer won, en ging dan toch eindelijk, de boer kwaad achterla tend. De terugtocht viel lang niet mee. Er lag een dik pak sneeuw en het was al donker, zodat ik een paar maal van de weg raakte en met m'n fiets in een slootje belandde. Ruim na sper tijd kwam ik eindelijk doodver moeid, maar rijk beladen thuis, waar ik met vreugde werd begroet. Men had wel danig in angst gezeten. Als wij het daarover nu nog wel eens hebben, is het merkwaardig te constateren, dat de kinderen hieraan een herinnering bewaren als aan een "gezellige en romantische" tijd. De nare belevenissen welke zij toch ook hadden, werden blijkbaar spoe dig vergeten. Natuurlijk maakten wij ook zeep voor eigen gebruik. Het was echter vaak moeilijk om aan olie of vet te komen. Van een boer kreeg ik op een keer een kilo oude boter die sterk ranzig was, maar die naar mijn idee nog wel geschikt zou zijn om zeep van te maken. Het resultaat was er naar. Wel schuimde de zeep goed, maar de geur was niet al te best. De kinderen die er mee werden gebaad, herinneren zich nü nog de onaangename zure geur waarvan zij nog dagen daarna last hadden. (vervolg van pag. 1) Wij zouden de mensen, die met de moffen samenwerkten wel krijgen, maar deze moordenaar kreeg na de bevrijding maar een half jaar. Terschelling J. v.d. Wal AL LANG VAN PLAN Toen ik Uw uitnodiging in 't-Kleine Krantsje las om iets te schrijven over ervaringen, opgedaan tijdens de bezetting en bevrijding van Leeuwarden, werd ik getart iets te gaan doen hetgeen ik al lang had willen doen. Leeuwarden speelt in mijn herinnering een belangrijke rol als ik aan die tijd terug denk. Voor mij begon die afschuwelijke periode toen ik werkte en woonde in Schiedam. Ik was 23 jaar toen begin september 1940 de mobilisatie uit brak. Als oud-Leeuwarder was het voor mij prettig dat ik als soldaat bij MC II 9 R.I. op een gratis vervoer- bewijs naar Leeuwarden mocht rei zen om mij te melden in een school die aan de achterzijde uitzicht bood op de Prinsentuin. Wij verbleven daar maar enkele dagen. Het was prachtig zomerweer en de ramen stonden overdag permanent wijd open. Na enkele dagen vertrokken wij naar Haarlem en werden onderge bracht in de Rijks H.B.S. aldaar. Ons verblijf daar was maar kort doch er was in ieder geval een weekend in begrepen. Wat ik in dit weekend beleefde valt buiten het bestek van dit verhaal. Op een morgen marcheerde onze mitrailleur compagnie naar Heem stede alwaar wij in de bijna nieuwe Dreefschool werden ingekwartierd. vervolg op pag. 5 WEET ALLES VAN BRILLEN ÉN HEEFT DE MOOISTE Leeuwarden, Nieuwestad 55 en Schrans 21. Harlingen, Voorstraat 63. voor Leeuwarden en de wij de wereld er omheen Een uitgave van Fenno Schoustra's Publiciteits- kantoor. Verschijnt eenmaal in de veertien dagen. Redactie, Administratie en Advertentieafdeling: Vredeman de Vriesstraat 1 8921 BP Leeuwarden. Telefoon (05100) 20302 Postgiro 98 10 62 Bank: Rabobank nr. 33.54.03.530 Geopend: van dinsdag tot en met donderdag, uit sluitend 's morgens van 9 tot 12 uur. 's Middags en van vrijdag tot en met maandag ge sloten. Abonnementsprijs: voor Nederland 22,50 per jaar; voor het buitenland: 40,00 per jaar. Losse nummers: afgehaald 1.25 per stuk. Per giro be steld: 2.00 voor 1 ex., 3.50 voor 2 ex., 5.00 voor 3 ex. Het lidmaatschap van 't Kleine Krantsje is alleen mogelijk voor lezers, die akkoord gaan met de be paling, dat het abonne mentsgeld vooruit moet worden voldaan. Op de 1e februari dient het abonnementsgeld voor het dan lopende jaar te zijn betaald. Geschenk-abonnementen en abonnementen van le zers in het buitenland moeten op de 31e decem ber van het voorafgaande jaar zijn betaald. Lezers, die zich niet telefo nisch of schriftelijk, maar per giro-overschrijving als abonnee aanmelden, wor den verzocht op het giro strookje te vermelden: Nieuwe abonnee. Abonnees, die zijn ver huisd, dienen erop te letten, dat hun giro-overschrij- vingskaart het nieuwe adres vermeldt - het oude adres moet worden doorgehaald. Wie het abonnementsgeld voor een ander betaalt, dient duidelijk de naam en het adres te vermelden van de abonnee, voor wie wordt betaald. Adreswijzigingen moeten minstens 10 dagen voor het verhuizen worden doorge geven. Abonnementen, die niet voor 1 december zijn opge zegd, worden automatisch verlengd.

Historisch Centrum Leeuwarden

’t Kleine Krantsje, 1964-1997 | 1980 | | pagina 3