UIT DE BEGINJAREN VAN DE
COOP. CONDENSFABRIEK FRIESLAND
UIT OORLOG- EN BEZETTINGSTIJD
•L'JJ I
'T KLEIDE
KRANTSJE
MET ZEEF DE BOER OP
3
\iszuinigopuwogen
en...uwgeld-
T
KLEINE
KRANTSJE
LEEST
IEDEREEN
Dit is het derde en laatste artikel
van onze abonnee, de heer C. Ree
nalda te Laag Soeren met herinne
ringen aan de beginjaren van de
Coöperatieve Condensfabriek
Friesland.
Het ging de Condens steeds beter.
Fabriek en later ook kantoor werden
uitgebreid. Er werd een nieuw kan
toor gebouwd, dat berekend was op
nog sterkere groei.
Toen ik in 1946 de Condens verliet
kon ik niet vermoeden, dat zij nog
veel verder zou groeien tot één van
de grootste ondernemingen op haar
gebied ter wereld.
Met heel veel plezier zie ik nog
terug op de feestavond ter gelegen
heid van het vijfentwintig jarig be
staan op 17 november 1938.
Wij voerden met veel succes een
revue op in de Harmonie, getiteld
,Hoog de Friese vlag'geschreven
door Bouwe van der Woude; de mu
ziek gearrangeerd door zijn echtge
note.
Vooral ook de repetities waren voor
alle medespelers een groot genoe
gen.
RADIO!
Maar ik loop nu te ver vooruit.
Ik herinner me nog duidelijk onze
eerste kennismaking met het feno
meen radio. Bouwe had een buur
man die technisch ambtenaar was
bij de PTT, ene Domburg. De heer
Domburg had al in een zeer vroeg
stadium een kristalontvanger ge
maakt en Bouwe en ik mochten op
een avond thuis bij hem het wonder
meemaken.
Van een Nederlandse zender was
toen nog geen sprake, maar Dom
burg slaagde er na enig gezoek in
ons om beurten, per koptelefoon te
laten luisteren, naar een concert uit
Co vent Garden in Londen. Het
klonk weliswaar zwak en ver weg,
maar onze bewondering en verwon
dering waren geweldig!
Enige tijd later werd het publiek van
Leeuwarden in de gelegenheid ge
steld er ook kennis mee te maken op
een tentoonstelling op het ijsbaan
terrein in de Bleekerstraat.
FEESTAVOND
Een ander evenement waaraan ik
prettige herinneringen bewaar was
een feestavond van de leerlingen
van de Handelsavondschool, die in
hotel "de Bleek" werd gehouden.
Wij voerden toen een toneelstukje
op, "Het Nieuwe systeem" van
Nolst Trinité. Er was bal na. Jan
Gramsma (van de oliehandel
"Grasso") speelde daarbij piano en
ik viool.
De voorafgaande repetities waren
ook hier zeer genoeglijk. Op één
van die repetities werden we nogal
gehinderd door een wat luidruchtig
gezelschap in een andere zaal, naast
ons. Toen ik aan een kelner vroeg
wie die mensen waren, zei hij: "Dat
is het bestuur van de begrafenisver-
dewerkers een zware tijd. De ex
port, waarop de Condens bijna ge
heel dreef, viel weg. Wij hielden,
zo goed en kwaad het ging, de zaak
min of meer draaiende met de fabri
cage van weipoeder, kunsthoning
en melkwol. Gedurende de laatste
moeilijke maanden fungeerden wij
zelfs als gaarkeuken. Het personeel
at in de cantine ook van de bruine-
Personeel uit de beginjaren van de Condensfabriek. Mej. Buisman, G. Epe-
ma, M. v. d. Meulen, B. v. d. Woude, M. de Vries, M. S. v. d. Burg, Chr.
Zaal, R. Boonstra, C. Reenalda en J. Bijlsma.
eniging de Laatste Eer". Het deed
wel wat zonderling aan hen luid te
horen zingen "Lang salie ze leve!"
Toen kwam de tijd dat we moesten
loten voor de militaire dienst. Bou
we, ruim een jaar ouder dan ik,
lootte aan en werd grenadier. Een
jaar later lootte ik vrij en liep met
andere gelukkigen op de Nieuwe-
stad met ons hoge nummer in de
band om de strohoed. Na zijn
diensttijd kwam Bouwe terug bij de
Condens.
DIENSTVERHALEN
Toch wel met enige jaloezie luister
de ik naar de mooie dienstverhalen
van hem en Epema, die al enige
jaren daarvoor in dienst was ge
weest. Maar al gauw kon ik de
mooie soldatenliederen welke zij
hadden geleerd meezingen op kan
toor, zoals "Asperine" van Dirk
Witte en "Zij kwamen van den
Bosch gereden" enz.
Wat ging het toen nog allés onge
dwongen toe en wat was het een
mooie tijd. Later toen de bezetting
sterk gegroeid was, ging dat niet
meer, maar wel heerste er ook toen
steeds een collegiale en prettige
sfeer.
Ja, en dan komen de oorlogsjaren.
Ook voor de Condens en haar me-
bonensoep, de snert en de hutspot,
welke in de grote vacuumpannen
werd gekookt. In het begin waren
vooral de bruinebonensoep en de
snert best te consumeren; later ver
dween het vlees eruit en werd ze
dunner.
In Holland heerste hongersnood.
Wij hadden toen een boekhoudma
chine, die defect raakte. Er moest
een monteur uit Amsterdam komen.
Na een lange en avontuurlijke tocht
arriveerde de man; wij hadden ei
genlijk niet verwacht dat er iemand
zou komen.
Hij was uitgehongerd en wij waren
verbaasd te zien welke hoeveelhe
den bruinebonensoep de man naar
binnen wist te werken. Pas na enige
dagen bleek hij enigszins verzadigd
te zijn.
Voor de fabricage van melkwol
werd o.a. caustic soda gebruikt,
waarvan nog een aardige hoeveel
heid was. Dit artikel was zeer ge
schikt voor het maken van zeep; een
product dat zeer schaars was. Ik ge
bruikte dit als ruilmiddel om bij de
boeren allerlei veel begeerde le
vensmiddelen los te krijgen.
Ik ging dan op mijn fiets met houten
banden op strooptocht; de caustic
soda goed verpakt in jampotjes en
voorzien van een gebruiksaanwij
zing.
Sommige boeren hadden wel be
langstelling en behoefte aan zeep.
Zij beschikten vaak nog over vet of
lijnolie. Met de boerin maakte ik
dan in de keuken, tot haar verras
sing, werkelijk prima harde of
zachte zeep, waarvoor ik dan in ruil
erwten, bonen, tarwe, spek of melk
kreeg.
Op zekere dag, het was in de winter,
was ik bij een boer, had daar tot
grote tevredenheid mijn kunsten
met de fabricage van zeep vertoond
en werd toen uitgenodigd voor de
maaltijd.
Na deze voortreffelijke maaltijd
wilde de boer, die in de winter niet
veel te doen had, een kaartje met mij
leggen.
Hoewel ik geen liefhebber van
kaarten ben, was het geluk die dag
bijzonder met mij, zodat ik na een
paar uur wel een rijksdaalder van
hem had gewonnen.
SLECHTE VERLIEZER
De boer bleek slecht tegen verlies te
kunnen en wilde mij niet met de
winst laten vertrekken. (Mijn ruil-
artikelen had ik al op de fiets ge
pakt.)
Ik had er echter dik genoeg van en
daar het inmiddels flink was gaan
sneeuwen, ik nog een een flinke
tocht voor de boeg had en graag
vóór spertijd thuis wilde zijn, wilde
ik vertrekken.
Na lang aandringen speelden wij
toch nog een paar spelletjes, die ik
helaas weer won, en ging dan toch
eindelijk, de boer kwaad achterla
tend.
De terugtocht viel lang niet mee. Er
lag een dik pak sneeuw en het was al
donker, zodat ik een paar maal van
de weg raakte en met m'n fiets in
een slootje belandde. Ruim na sper
tijd kwam ik eindelijk doodver
moeid, maar rijk beladen thuis,
waar ik met vreugde werd begroet.
Men had wel danig in angst gezeten.
Als wij het daarover nu nog wel
eens hebben, is het merkwaardig te
constateren, dat de kinderen hieraan
een herinnering bewaren als aan een
"gezellige en romantische" tijd.
De nare belevenissen welke zij toch
ook hadden, werden blijkbaar spoe
dig vergeten.
Natuurlijk maakten wij ook zeep
voor eigen gebruik. Het was echter
vaak moeilijk om aan olie of vet te
komen. Van een boer kreeg ik op
een keer een kilo oude boter die
sterk ranzig was, maar die naar mijn
idee nog wel geschikt zou zijn om
zeep van te maken. Het resultaat
was er naar. Wel schuimde de zeep
goed, maar de geur was niet al te
best. De kinderen die er mee werden
gebaad, herinneren zich nü nog de
onaangename zure geur waarvan zij
nog dagen daarna last hadden.
(vervolg van pag. 1)
Wij zouden de mensen, die met de
moffen samenwerkten wel krijgen,
maar deze moordenaar kreeg na de
bevrijding maar een half jaar.
Terschelling
J. v.d. Wal
AL LANG VAN PLAN
Toen ik Uw uitnodiging in 't-Kleine
Krantsje las om iets te schrijven
over ervaringen, opgedaan tijdens
de bezetting en bevrijding van
Leeuwarden, werd ik getart iets te
gaan doen hetgeen ik al lang had
willen doen. Leeuwarden speelt in
mijn herinnering een belangrijke rol
als ik aan die tijd terug denk.
Voor mij begon die afschuwelijke
periode toen ik werkte en woonde in
Schiedam. Ik was 23 jaar toen begin
september 1940 de mobilisatie uit
brak. Als oud-Leeuwarder was het
voor mij prettig dat ik als soldaat bij
MC II 9 R.I. op een gratis vervoer-
bewijs naar Leeuwarden mocht rei
zen om mij te melden in een school
die aan de achterzijde uitzicht bood
op de Prinsentuin. Wij verbleven
daar maar enkele dagen. Het was
prachtig zomerweer en de ramen
stonden overdag permanent wijd
open.
Na enkele dagen vertrokken wij
naar Haarlem en werden onderge
bracht in de Rijks H.B.S. aldaar.
Ons verblijf daar was maar kort
doch er was in ieder geval een
weekend in begrepen. Wat ik in dit
weekend beleefde valt buiten het
bestek van dit verhaal.
Op een morgen marcheerde onze
mitrailleur compagnie naar Heem
stede alwaar wij in de bijna nieuwe
Dreefschool werden ingekwartierd.
vervolg op pag. 5
WEET ALLES VAN BRILLEN ÉN HEEFT DE MOOISTE
Leeuwarden, Nieuwestad 55 en Schrans 21. Harlingen, Voorstraat 63.
voor Leeuwarden en de wij
de wereld er omheen
Een uitgave van Fenno
Schoustra's Publiciteits-
kantoor.
Verschijnt eenmaal in de
veertien dagen.
Redactie, Administratie en
Advertentieafdeling:
Vredeman de Vriesstraat 1
8921 BP Leeuwarden.
Telefoon (05100) 20302
Postgiro 98 10 62
Bank: Rabobank
nr. 33.54.03.530
Geopend: van dinsdag tot
en met donderdag, uit
sluitend 's morgens van 9
tot 12 uur.
's Middags en van vrijdag
tot en met maandag ge
sloten.
Abonnementsprijs:
voor Nederland 22,50 per
jaar; voor het buitenland:
40,00 per jaar.
Losse nummers: afgehaald
1.25 per stuk. Per giro be
steld: 2.00 voor 1 ex.,
3.50 voor 2 ex., 5.00
voor 3 ex.
Het lidmaatschap van 't
Kleine Krantsje is alleen
mogelijk voor lezers, die
akkoord gaan met de be
paling, dat het abonne
mentsgeld vooruit moet
worden voldaan.
Op de 1e februari dient het
abonnementsgeld voor het
dan lopende jaar te zijn
betaald.
Geschenk-abonnementen
en abonnementen van le
zers in het buitenland
moeten op de 31e decem
ber van het voorafgaande
jaar zijn betaald.
Lezers, die zich niet telefo
nisch of schriftelijk, maar
per giro-overschrijving als
abonnee aanmelden, wor
den verzocht op het giro
strookje te vermelden:
Nieuwe abonnee.
Abonnees, die zijn ver
huisd, dienen erop te letten,
dat hun giro-overschrij-
vingskaart het nieuwe adres
vermeldt - het oude adres
moet worden doorgehaald.
Wie het abonnementsgeld
voor een ander betaalt,
dient duidelijk de naam en
het adres te vermelden van
de abonnee, voor wie wordt
betaald.
Adreswijzigingen moeten
minstens 10 dagen voor het
verhuizen worden doorge
geven.
Abonnementen, die niet
voor 1 december zijn opge
zegd, worden automatisch
verlengd.