IMMENS GROOT BEURSGEBOUW
OMGETOVERD IN BIBLIOTHEEK
IN VRIJ KORTE TIJD
DE GESCHIEDENIS
13
Als de geschiedenis van de Openbare Bibliotheek in Leeuwarden ooit nog eens geboekstaafd wordt, mag
men wel een apart hoofdstuk wijden aan het tekort aan ruimte, waarmee de leeszaal jarenlang te kampen
kreeg. De vestiging in het monumentale gebouw aan de Tweebaksmarkt mocht dan aanvankelijk een grote
verbetering zijn vergeleken met de situatie daarvoor, op de lange duur voldeed het oude patriciërshuis bij
lange na niet aan de eisen, die er aan een moderne bibliotheek moeten worden gesteld. Een uitbreiding in
de richting van de Heerestraat gaf slechts een verlichting voor kort ook het bijtrekken van een
naastliggend pand bood maar even soelaas. Zo werd het, snel en zeker, een duidelijke zaak: de Openbare
Bibliotheek moest gaan uitwijken naar een veel grotere huisvestingNog lang werd er gewikt en gewogen
werden er plannen gemaakt en verworpen, tot men het oog liet vallen op de oude Beurs. Zou het mogelijk
zijn dit immens grote gebouw om te toveren in een moderne bibliotheek?
Als beurs en waag had het kolossale
gebouw aan de Wirdumerdijk al
lang niet meer de betekenis, die het
eens heeft gehad; de laatste decen
nia was het eerder een soort evene
mentenhal. Er kwamen tentoon
stellingen en er werd muziek ge
maakt, er werd toneel gespeeld en er
kwamen sportwedstrijden.
Bood een bibliotheek niet een veel
waardiger bestemming voor deze
laatste schepping van de zo gewaar
deerde stadsbouwmeester Thomas
Romein?
Stellig wel, maar hoe de Beurs tot
bibliotheek verbouwd?
Het architectenbureau Heldoom
maakte desgevraagd een verbou
wingsplan, maar kwam met het
kostentotaal ongeveer tweemaal zo
hoog uit als het beschikbare budget.
Een geheel nieuw plan van de jon
ge architect Raincr Bullhorst van
het bureau Heldoom bleek daarna
niet alleen aan het programma van
eisen te voldoen, maar bleek ook
aanmerkelijk goedkoper uitgevoerd
te kunnen worden.
HINDERNIS
Het enige, wat toen nog als een hin
dernis overeind bleef staan, was het
financieringspunt, maar zie hoe
verrassend en hoe onverwacht ook
dat probleem werd opgelost: de
provincie Friesland, buurman van
de bibliotheek aan de Tweebaks
markt en eveneens kampend met
ruimtetekort, zat eigenlijk te sprin
gen om het bezit van het oude
bibliotheekgebouw en wou er
wat graag een best bedrag voor op
tafel leggenOnder ons gezegd twee
miljoen, bijna de helft van de totale
kosten, nodig om de Beurs te ver
bouwen tot bibliotheek.
Begin '79 kwam de opzienbarende
overeenkomst tot stand met nog
maar één addertje onder het gras: de
provincie had als koper de voor
waarde gesteld, dat het gebouw aan
de Tweebaksmarkt op 1 augustus
van dit jaar ontruimd moest zijn -
voor elke maand, dat dit later zou
gebeuren, ging de koopsom met het
ronde bedrag van een ton omlaag!
In een vrij korte tijd moest het hele
verbouwingsplan dus worden ge
realiseerd en, we weten het nu, dat
is keurig gelukt: op de 31e juli wer
den aan de Tweebaksmarkt de laat
ste boeken naar buiten gebracht, op
de 13e augustus konden de deuren
van het Beursgebouw voor het
publiek opengaan.
Het Beursgebouw, vijf en twintig
meter lang, een en dertig meter
breed en twaalf meter tot veertien
meter hoog, had twee verdiepingen
met een totaal oppervlak van onge
veer drieduizend vierkante meter.
Maar dat moesten er, oordeelde het
Bibliotheekbestuur, minstens twee
en veertig honderd vierkante meters
zijn - het ontbrekende vlak vond de
architect door het creëren van extra
niveaus in de ruimte tussen de ver
dieping en het plafond. Er zijn nu
dan ook drie verdiepingen, al wijkt
de bovenste dan wel helemaal af van
het traditionele beeld.
Het hele interieur is zodanig gecon
strueerd, dat de staalconstructie,
waaruit het is opgebouwd, nauwe
lijks aanrakingspunten heeft met het
gebouw - alleen de drie trappenhui
zen, een aan de voorkant en twee
aan de zijkanten, hebben een ver
binding met de muren van het oude
gebouw.
De vroegere brede en zeker monu
mentale trap naar de bovenverdie
ping moest - helaas, helaas - ver
dwijnen, de trap die er voor in de
plaats kwam is ten opzichte van de
oude situatie honderdtachtig graden
gedraaid. Ze heeft nu een curieuze
boogvormige overkapping van
plexieglas - wie beneden in het
tochtportaal de blik naar boven
werpt, kan, als vanouds, het fraaie
plafond van het gebouw nog zien.
SYMMETRISCH
De hele bibliotheek is symmetrisch
opgebouwd, toegangsdeuren links
en rechts, idem dito trappen naar
boven, een - geheel glazen - liftko
ker aan de ene en een zelfde door
zichtige liftkoker aan de andere kant
van de centrale uitleenhal.
Opmerkelijk zijn de kleuren van
bijvoorbeeld de staalconstructie,
waarmee het interieur is opgebouwd
- overwegend blauw en bordeau-
rood - die pittig afsteken bij het
sneeuwwitte stucwerk van het ge
bouw. Dat doen ook de liften, want
die zijn kanariegeel.
Wat we bij deze grandioze herinde
ling van de Beurs slechts kunnen
betreuren is het feit, dat niet gelijk
tijdig het uitwendige van het ge
bouw kon worden gerestaureerd -
verkeerde het oude gebouw van
binnen in een redelijke staat van on
derhoud, van buiten is het hoogno
dig toe aan een flinke opknapbeurt.
Maar ja, maar ja, er moet ook wat te
wensen overblijven - een boek met
louter blanco bladzijden is voor een
bibliotheek natuurlijk niets.
vervolg van pag. 4
Zou een popularisering van het boek
de bibliotheek kunnen redden? Mis
schien ja, maar hoe? Door het bren
gen van het boek bij het publiek!
September 1951 startte de Openbare
Bibliotheek in Leeuwarden als eer
ste in Nederland met een rijdend
filiaal, de Bibliobus. Met tweedui
zend boeken aan boord en assistente
Wilke Meyboom achter het stuur,
reed de Bibliobus door de stad en
.kreegeen geweldige publiciteit.
Tegelijkertijd betekende de publie
ke actie 'Geef een boekeen stevi
ge stimulans -er kwamen donaties,
er kwamen boeken, het nadelig sal
do ging fors omlaag.
Niet lang daarna vielen de schadu
wen van andere zorgen over de
geldzorgen heen: het leeszaalwezen
begon zich krachtig te ontwikkelen,
het gebouw aan de Tweebaksmarkt
was - eigenlijk al lang - veel te
klein.
Najaar '55 maakte het bestuur het
publiekelijk bekend: ruimtegebrek
noopte uit te zien naar een ander
gebouw; een uitbreiding in de rich
ting van de Heerestraat gaf geen
oplossing voor goed.
Nu brak er een tijd van plannenma-
ken aan - maar wie had gedacht, dat
het een kwarteeuw zou duren, voor
het laatste, het beslissende plan
werd gerealiseerd?
Intussen gingen andere ontwikke
lingen door: januari '61 kwam in het
Julianapark in Huizum het eerste fi
liaal, precies tien jaar later gevolgd
door het tweede in Bilgaard. In
1970 werd de bibliotheek verrijkt
met een discotheek, eind '72 nam
mejuffrouw Haanstra afscheid als
directrice; veertig jaar had ze toen in
de leeszaal gewerkt.
Per I januari 1973 kwam een over
eenkomst van samenwerking met de
Centrale Bibliotheekdienst voor
Friesland tot stand, waarbij o.a. de
directie aan deze dienst werd opge
dragen. In het kader daarvan volgde
de heer F. J. H. Sijtsma mejuffrouw
Haanstra op.
In plaats van de "oude" bibliobus
verscheen er nu een kolossale, vijf
tien meter lange, boekentrailer op
de weg.
Oktober '74 viel voor het eerst in
bestuurskringen de naam van de
Beurs als mogelijk toekomstige
vestiging voorde bibliotheek, exact
een jaar later ging de tot dusver bij
de CBD gestationneerde centrale
Inlichtingendienst open aan de
Tweebaksmarkt, met o.a. een vijf
duizend dossiers met onderwerpen
van zeer uiteenlopende aard.
In januari 1977 kwam het aaalal
uitleningen over de 900.000 heen; I
januari 1978 beëindigde de Katho
lieke Openbare Bibliotheek in de
Weerd haar activiteiten. Publiek en
boeken gingen over naar Twee
baksmarkt en filialen, terwijl het
katholieke volksdeel daar een
evenredige bestuurlijke inbreng
kreeg.
MAGISCHE GRENS
Eind '79 bleek het aantal uitlenin
gen de "magische grens" van een
miljoen te overschrijden; toen ook
kreeg het filiaal Bilgaard een speel-
otheek in huis, o.a. voor het uitle
nen van speelgoed aan spes patriae,
en in maart van dit jaar gingen in het
Heechterp de deuren open van het
filiaal Schieringen.
En dan zijn we dus nu toegekomen
aan de grote verhuzing naar de
Beurs: eind juli ging alles over naar
de Wirdumerdijk, op 13 augustus
kon het Beursgebouw voor het
publiek opengaan.
Voor de volwassenen uiteraard,
maar ook voor de jeugd. De Jeugd
leeszaal, in 1920 als zelfstandige
vereniging opgericht, maar in 1951
met de Openbare Bibliotheek gefu
seerd, werd eveneens verplaatst van
de Voorstreek naar de Wirdumer
dijk. En dat was dan welgeteld de
twaalfde verhuizing in haar bestaan!
Wachtend voor de balie in de nieuwe bibliotheek in het voormalige Beursgebouw
