OPENBARE BIBLIOTHEEK BESTAAT
PRECIES VIJF EN ZEVENTIG JAAR
BEURSGEBOUW IS JUBILEUMGESCHENK
4
INGEZONDEN
VAN VROEGER
Wat een merkwaardig toeval toch, dat de Openbare Bibliotheek in Leeuwarden uitgerekend in haar
jubileumjaar kon verhuizen naar een veel groter en riant gebouw. Het was immers in 1905, dat de
"Vereeniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek" werd opgericht en deze instelling bestaat nu dus
precies vijf en zeventig jaar. Tweede curieuze coïncidentie: ook dat nieuwe gebouw jubileert - het is dit
jaar op de kop af een eeuw geleden, dat het nieuwe Beursgebouw werd gesticht. Vijf en zeventig jaar
Openbare Bibliotheek Leeuwarden, honderd jaar Beursgebouw - zelden of nooit hebben twee jubileren-
den elkaar zó kunnen vinden op hun herdenkingsfeest!
de Weaze, vermeldde de naam van
de nieuwe instelling, niet minder
opvallend was de tekst op een bord
boven de hoofdingang: Vrije Toe
gang.
Het eerste jaar kwamen er al meer
dan 36000 bezoekers over de vloer
en vonden er bijna tienduizend uit
leningen plaats. Toen het aantal le
zers in de jaren daarna snel steeg en
ook het boekenbezit zich gestaag
uitbreidde, werd de bibliotheek
voor het eerst geconfronteerd met
een euvel, dat in later jaren nog zo
vaak voelbaar zou zijn: de leeszaal
kreeg te kampen met een nijpend
ruimtegebrek!
OP STRAAT GEZET
Moeilijkheden van nóg ernstiger
aard ontstonden er direct na de Eer
ste Wereldoorlog, toen de biblio
theek min of meer op straat werd
gezet - het pand van het Nut, op de
plaats van het vroegere Munten-
burg, moest worden gesloopt ten
behoeve van een nieuw kantoor
voor de Friesche Bank.
Gelukkig schoot nu het gemeente
bestuur van Leeuwarden te hulp
door het aanbieden van een perceel
in de Sint Jacobsstraat, maar dat
bleek wel een noodoplossing met de
klemtoon op nood: lees- en studie
afdeling, uitleenbureau, boekerij en
vestiaire, het zat er allemaal in één
lokaal.
De Bibliotheek, die toen al een vijf
tien jaar bestond en haar bestaans
recht duidelijk bewezen had, moest
naar een betere huisvesting uitzien,
hoe dan ook.
NAAR TWEEBAKSMARKT
Wel, een vorstelijk gemeentelijk
subsidie maakte het mogelijk een
monumentaal patriciërshuis aan de
Tweebaksmarkt aan te kopen en
naar wens in te richten.
Met een aparte leeszaal, een studie
zaal, een uitleenbibliotheek, een
werkvertrek voor de bibliothecaris,
een woning voor de huisbewaarder
en ook nog een lokaal voor de pas
opgerichte Vereniging Jeugdlees
zaal voelde het bibliotheekbestuur
zich als een koning zo rijk.
Oktober 1921 kon deze royale ves
tiging in gebruik genomen worden;
bibliothecaris was toen, sinds kort,
de heer J. van Dijk, opvolger van de
dames R. de Vries en S. Lobo, die
respectievelijk van 1915 tot 1919 en
De "Leeszaal" in Leeuwarden.
Onbekend nog tijdens de laatste
eeuwwisseling, een realiteit even
daarna. Het was al eerder, medio
negentiende eeuw, dat in Duitsland
de "Lesehallen" en in Engeland en
Amerika de "Public Libraries" in
het volksleven een steeds belangrij
ker plaats gingen innemen.
In navolging van deze zo succes
rijke openbare leeszalen in het bui
tenland kreeg ons land in 1892 in
Utrecht z'n eerste openbare biblio
theek. Dordrecht en Groningen
volgden en toen duurde het niet lang
meer, of ook in Leeuwarden werd
de roep om een dergelijke inrichting
voor het eerst gehoord.
HET NUT
Het initiatief kwam van het Nut, het
Departement Leeuwarden der
Maatschappij tot Nut van 't Alge
meen en wat lag er toen - eind 1902
- meer voor de hand, dan eens een
kijkje te gaan nemen bij een van de
al bestaande drie?
De keus viel op de Openbare Lees
zaal en Bibliotheek in Dordrecht en
een kleine commissie vond er zo'n
gastvrij onthaal, dat na een twee
daags bezoek al het wel en wee van
deze Dordtse instelling als een
open boek voor haar lag.
De commissieleden, opgetogen na
hun uitstapje, lieten hun bevindin
gen in druk verschijnen; het lijvige
Aan de Tweebaksmarkt - zo hebben
de Leeuwarders de O.B.L. jaren
lang gekend.
rapport sloten ze af met de wens:
"Moge dit verslag bij U eene gun
stige meening vestigen aangaande 't
nut eener openbare leeszaal en
bibliotheek in steden van middel
bare grootte als Dordrecht en Leeu
warden en daarbij de overtuiging,
dat ons departement een nuttig en
met de beginselen onzer maat
schappij strookend werk zal doen
door tot de oprichting eener zooda
nige instelling het initiatief te ne
men".
Welnu, dat initiatief vond
weerklank, er kwam een groot
voorbereidingscomité en er ging
een circulaire naar de burgerij met
een bede om boeken en geld.
Voorjaar 1905 was het zover, dat de
Vereniging Openbare Leeszaal en
Bibliotheek" kon worden opge
richt; een klein jaar later, maart
1906 werden de eerste banden uit
geleend.
De bibliotheek had zich gevestigd in
een huurpand van het Nut op de
hoek van de Weaze en de Nieuwe-
weg; er stonden bij de start 213 na
men op de ledenlijst en even meer
dan duizend banden vormden het
boekenbezit.
Een enorm bord, over de hele
breedte van het pand aan de kant van
Het eerste gebouw van de OBL: op de hoek van de Weaze en de Nieuweweg.
Nu staat er het kantoor van de Amrobank.
van 1919 tot 1920 bibliothecaresse
waren geweest.
Nog eerder, van 1905 tot 1915, in
de beginjaren dus, had de heer M.
Braaksma zich voor de bibilotheek
als "beheerder" uitzonderlijk ver
dienstelijk gemaakt. Hij was een
soort Manus van Alles, die toezicht
hield, die de boeken uitleende en
innam, die de administratie ver
zorgde en daarenboven nog het
bindwerk deed. Door zijn vertrek
naar de Provinciale Bibliotheek,
waar hij als administrateur werd
aangesteld, kwam aan het werk van
deze steunpilaar voor de Openbare
Bibliotheek een eind.
Het kon natuurlijk niet missen:
met de betere behuizing aan de
Tweebaksmarkt onderging het
bibliotheekwerk een grote groei. Er
werden meteen tien procent meer
banden uitgeleend (bijna 57000 in
1922 tegen 47300 in het jaar daar
voor) en met een kleine 45000 be
zoekers haalde men een aantal, dat
ook nooit eerder was bereikt. Niet
alleen met behulp van het boek, ook
met lezingen en tentoonstellingen
werd het publiek nu naar binnen
gelokt; steeds sterker groeide de
overtuiging, dat de instelling voor
een stad als Leeuwarden onmisbaar
was.
Een groot succes bleek ook - in
1925 - het toevoegen als een nieuwe
afdeling van de Muziekbibliotheek;
van de eerste dag af mocht ze zich in
een grote publieke belangstelling
verheugen. Toch kwam er een knik
in de stijgende lijn van het bezoek:
in 1939, om voorde vuist weg maar
een jaar te noemen, werden er
55000 bezoekers geteld en dat wa
ren er minder, dan er eerder in be
paalde jaren waren geregistreerd. Er
waren toen 3800 leden, meer dan
daarvoor, maar ook meer dan in de
eerste jaren daarna.
In de oorlog leed de Bibliotheek
een tragisch verlies door het depor
teren door de Duitse bezetters van
de directeur, de heer J. van Dijk.
Meer dan twintig jaar had hij zijn
beste krachten aan het bibliotheek
werk gegeven; mejuffrouw G.
Haanstra, al tien jaar werkzaam aan
de Tweebaksmarkt, volgde hem als
bibliothecaresse op.
DONKERE WOLKEN
In het begin van de vijftiger jaren
kwamen er voor de Openbare
Bibliotheek donkere wolken voor
de zon, evenals trouwens voor het
hele leeszaalwezen in ons land.
De prijzen van de boeken gingen
omhoog, de salarissen stegen even
eens, ook sociale lasten begonnen te
drukken op het budget. Tegelijker
tijd stegen weliswaar de subsidies,
maar met de andere verhogingen
hielden ze geen gelijke tred.
Kampend met een jaarlijks tekort
van een vijf mille voelde de biblio
theek zich als een boek in een bak
water - zelfs werd er al aan de on
vermijdelijkheid van een sluiting
gedacht!
Vervolg op pag. 13
It tochtsjen yn 'e Iepenbiere Lês-
zeal
It is, tink ik, mannichien, dy't de
Iepenbiere Lêszeal to Ljouwert
besiket, wol mei my opfallen, dat er
dér in hopen tiden tige tochtet. Ik
bin d'r al in pear kear om dy reden
ütgied. Doar en finsters steane
faek tsjinelkoar iepen en sims noch
de finsters yn 'e garderobe ek. It is
dêr dan sunder oerdriuwing sims sa
goed as net üt to haldenHwerfor dy
tochterij nedich is, wit ik net. Ik tink
hast, dat de reden dêrfor to siikjen is
yn in friske-loft-many. Yn alle gefal
it is tige winsklik, der d'r in ein oan
komt. Gerlof Kalma
(1927)
STADSNIEUWS
VROEGER
VAN
Mej. G. Haanstra, die haar oplei
ding in de Openbare Leeszaal hier
ter stede ontving, heeft te Gronin
gen het assistents-diploma behaald.
(1928) £n dit was het eerste filiaal van de Openbare Bibliotheek Leeuwarden: landelijk gelegen in het Julianapark.
