Honderd jaar gehakketak
voor de Beurs werd gebouwd
Hè jed
5
Wie de kaart van Leeuwarden kent zal zich moeilijk kunnen voorstellen, dat het stadsbestuur indertijd voor
het stichten van het Beursgebouw een betere plaats had kunnen vinden, dan die waarop het kwam te staan:
op een steenworp afstand van het station, vlak naast een scheepvaartwater, dat toen nog een eminente
betekenis had, dicht bij de veemarkt ook èn in de onmiddellijke nabijheid van het centrum van de stad.
Vóór hier echter de eerste schep aarde werd verplaatst en de eerste paal de grond werd ingeheid, is er bij
het zoeken naar de beste plaats voor een nieuw beurs- en waaggebouw een strijd geweest, die bijna
honderd jaar heeft geduurd. Al die tijd is de behoefte aan een nieuwe beurs sterk gevoeld, maar door het
hardnekkige gekrakeel van onze voorouders bleef het totstandkomen uit.
Tot er dan eindelijk in het laatst van de zeventiger jaren van de vorige eeuw overeenstemming kwam en een
ieder zich kon verenigen met de gedachte, dat het grote Beursgebouw zou verrijzen op de plaats, waar
even eerder nog het hoge bolwerk van de Wirdumerpoortsdwinger lag.
We zullen in onze gedachten terug
moeten gaan naar het midden van de
achttiende eeuw om het moment te
vinden, waarop de Friese graanhan
delaren nog tevreden waren met het
gebouw waarin ze hun handel dre
ven.
De binnengrachtjes van Leeuwar
den, waardoor tegenwoordig alleen
zo nu en dan nog eens een praam
vaart om ze van het ergste vuil te
ontdoen, waren toen nog van groot
belang voor het kleine scheepvaart
verkeer en waar konden de handel
drijvende Friezen elkaar toen beter
ontmoeten, dan op de Wortelhaven,
de plaats in het hart van de stad,
waar een knooppunt van deze
grachten lag?
Daar, in een herberg tussen de Ee en
de Vliet, hadden de graanhandela
ren al sinds jaar en dag hun beurs,
terwijl de boter- en kaashandelaren
hun zaken deden in de Oude Waag
aan de Nieuwestad.
Later speelde de handel zich voor
namelijk af in de open lucht en in de
Wortelhaven hadden de granen
nogal wat te lijden van het weer.
GROOT BEZWAAR
Natuurlijk werd dat als een groot
bezwaar gevoeld en bij het groter
worden van de markt begonnen de
graanhandelaren aan te dringen op
een nieuw en groter beursgebouw.
In 1795 bleek ook het stadsbestuur
van de noodzaak daarvan al over
tuigd te zijn, maar tientallen jaren
zouden de graanhandelaren zich
nog met de oude herberg aan de
Wortelhaven moeten behelpen,
omdat men het niet eens kon worden
over de plaats, waar de nieuwe
beurs moest staan.
In 1854 leed het plan om een nieuw
gebouw te stichten schipbreuk door
de tegenstand van het college van
Gedeputeerde Staten van Friesland
en twee jaar later besloot men toen
maar de oude herberg aan de Wor
telhaven te vertimmeren.
De gemeente kocht daartoe ook de
belendende percelen aan, maar al
heel gauw bleek ook deze nieuwe
ruimte weer te klein te zijn; in 1866
verhuisden de graanhandelaren
daarom naar de Concertzaal Van der
Wielen aan de Breedstraat - later
Zalen Schaaf.
Intussen bleef men ijverig plannen
maken voor het begeerde nieuwe
beursgebouw en zelfs had de ge
meente aan de Oosterkade, op de
hoek van het Droevendal, al een ze
vental huizen aangekocht en ge
sloopt met de bedoeling daar de
nieuwe beurs te bouwen.
Maar ook dat ging niet door en toen
in 1868 de Zuidergracht tussen het
Verlaat en de Wirdumerpoorts
dwinger werd rechtgetrokken waar
door er tussen het Zaailand en de
gracht nieuw bouwland ontstond,
viel het oog voor het nieuwe beurs
gebouw op de lap grond op de hoek
van het Zaailand en de - huidige -
Zuiderstraat.
Ook daar echter zou de beurs niet
verrijzen: terwijl men nog hakke
takte over de plannen met de beurs,
werd er de eerste steen voor het Old
Burger Weeshuis gelegd.
De behoefte aan een nieuw gebouw
was inmiddels nog aanzienlijk ge
groeid, omdat langzamerhand ook
het Waaggebouw aan de Nieuwe
stad voor de boter- en kaashandela
ren veel te klein bleek te zijn en er
ook door deze groep van zuivel
mensen naar een betere huisvesting
werd uitgezien.
Er zou dus eigenlijk één groot ko
renbeurs- en waaggebouw moeten
komen en in 1872 dacht het ge
meentebestuur de meest geschikte
plaats daarvoor eindelijk gevonden
te hebben: tegenover het Paleis van
Justitie op het westelijke deel van
het Wilhelminaplein.
Maar kijk: ook tegen die plannen
bleken weer allemaal bezwaren te
bestaan - toen echter vijf jaar later
het stadsbestuur met wéér een
nieuw denkbeeld kwam, kon einde
lijk, eindelijk iedereen zich daar
mee verenigen: de nieuwe Beurs
zou gebouwd worden op de afge-
Waar eens, op de Wirdumerpoortsdwinger, een machtige molen stond, staat nu het massieve Beursgebouw. Het
gebouw in het midden is de (oudste) herberg De Klanderij.
Er staan twee ouwe mannetjes op de
Willemskade, vlak bij de Beurs-
brug. Belangstellend bekijken ze het
grote Beursgebouw, dat ze in hun
lange leven nooit anders dan als
Beurs hebben gekend - nu zitten er
boeken in. Een van de mannen wijst
met z'n wandelstokje op het steentje
in de muur, dat het bouwjaar van
het Beursgebouw aangeeft: 1880.
Dan gaan de ogen van de ander
omhoog en verbaasd merkt hij op:
"Mar hoe konnen ze nou in 1880 al
wete, dat de Leeszaal er in komme
su?" "Hoedat su?" vraagt de an
der, "wisten ze dat toen dan al?"
"Nou, zeker al"zegt zijn maat,
must daar mar sienvlak onder de
dakgoot, daar staat ommes een hele
grote L. Dat mut de L. van Leeszaal
weze
graven dwinger bij de voormalige
Wirdumerpoort.
Architect Thomas Romein, direc
teur van gemeentewerken, kreeg de
opdracht een ontwerp te maken met
de aantekening, dat het gebouw niet
duurder dan honderdzestig duizend
gulden zou mogen zijn!
In 1878 werd het bouwen voor ruim
honderdveertig duizend gulden
aanbesteed; door verschillende te
genslagen bleek het later nodig nog
eens veertig mille voor het werk op
zij te leggen. Zo was er bijvoorbeeld
met het heien een misrekening ge
maakt en ook bij het berekenen van
de draagkracht van de balken had
men zich aanvankelijk vergist.
NOESTE ARBEID
Na twee jaar van noeste arbeid
kwam het grote gebouw klaar en op
de vier en twintigste september
1880 konden de graanhandelaren uit
de Concertzaal Van der Wielen en
de boterhandelaren uit de Oude
Waag er hun intrek nemen - nu op
de kop af een eeuw geleden dus en
bijna honderd jaar nadat er voor het
eerst in Leeuwarden stemmen wa
ren opgegaan voor het bouwen van
deze nieuwe beurs!
