DE SPANJAARDSLAAN:EENS HOOIWEG
DWARS DOOR WEILANDEN HEEN
LEZERS KLOMMEN
IN DE PEN
Hè je d
5
aP
Een hooiweg, dwars door de weilanden ten noorden van de stad, dat was, eeuwen geleden, de Spanjaardslaan. Een
modderweg dus, stellig alleen begaanbaar in de zomer, wanneer de boeren er in de hooitijd gebruik van maakten. Er
is niet veel fantasie voor nodig om die vroegere boertjes over dat weggetje te zien gaan - nietige figuurtjes in een
onafzienbare groene wereld, want buiten de stadsgracht van Leeuwarden lag het land er tot Jelsum nog volkomen
onbebouwd bij.
v-
Omstreeks 1460 werd er op een terp
aan deze hooiweg en wel daar, waar
nu de Oude Begraafplaats ligt, een
Vrouwenklooster gesticht, officieel
het Sint Anna Klooster, in de wan
deling als het klooster Fiswerd aan
geduid. De kloosterzusters of non
nen werden, naar hun grauwe of
grijze kleding Bagijnen of Graauwe
Bagijnen genoemd. Sinds die tijd
droeg de hooiweg de naam Fiswer-
derweg.
Amper een halve eeuw heeft dit
maagdenklooster op deze plaats ge
staan: in 1510 werd het afgebroken
en binnen de stadsgrachten (bij de
huidige Bagijnestraat) herbouwd -
de nonnen voelden zich hier veili
ger dan op de open ruimte buiten de
stad.
Intussen was er, ongeveer op de
plaats waar nu de huizen staan tus
sen de Noordersingel en de Steyn-
straat, een gesticht voor leprozen
gebouwd, lijders aan lepra of me
laatsheid. Deze leprozen of lazarus
sen waren meestal zwervende bede
laars, aan wie het was toegestaan
"om aalmoessene te bidden" op
voorwaarde, dat ze als leprozen
herkenbaar waren aan hun hoeden
("haere hoyen") en aan "hunne
hantschoenen, mantels ende andere
teykenen". Ook hadden ze klep
pen, waarmee ze hun komst aan
kondigden, want aan de deur klop
pen mochten ze niet.
LEPROSEWEG
Door dit Leprozenhuis werd de
Fiswerderweg later Leproseweg
genoemd - als verbinding tussen de
Hoogedijk (de huidige Stienserweg)
en de Zwarteweg (de tegenwoordi
ge Groningerstraatweg) kreeg de
Leproseweg in de loop der tijd meer
en meer betekenis.
In 1568, bij het uitbreken van de
Tachtigjarige Oorlog, kwam de
Leproseweg bij de Leeuwarders he
vig in de belangstelling te staan toen
daar tien vaandels Spaanse solda
ten, zo'n duizend tot tweeduizend
man, neerstreken om er te rusten en
door de stad te worden gevoed.
De Spanjaarden waren 's morgens
in Harlingen ontscheept en trokken
nu onder leiding van stadhouder
Arenberg naar Groningerland om
daar met het Nassause leger slag te
leveren.
De Raad van Leeuwarden, bang,
dat deze woeste benden door de stad
zouden trekken, hield de poorten
gesloten en speelde het klaar, dat ze
over de Leproseweg zouden gaan.
Daar onthaalde de stad de soldaten
op brood, vlees, bier en wijn, ter
wijl de bevolking vol belangstelling
op de stadswal stond toe te kijken -
een dergelijk schouwspel zagen ze
niet iedere dag.
GALGENMAAL
Voor veel manschappen zou deze
spijziging het galgenmaal beteke
nen: vier dagen later kwamen ze bij
Heiligerlee tegenover het veel ster
kere geuzenleger van Lodewijk van
Nassau te staan en leden er een
zware nederlaag. Stadhouder Aren-
berg. op de vlucht achterhaald,
werd zonder veel vieren en vijven
afgemaakt - ook Adolf van Nassau
moest in deze slag het leven laten.
Toen de Spanjaarden, tien dagen na
hun eerste bezoek aan de stad in
Leeuwarden terugkeerden, resteer
den er van de tien vaandels nog
maar vier en deze overlevenden
verkeerden in zo'n "ellendigen en
weerloozen toestand", dat de be
woners van onze stad erdoor "tot
medelijden werden bewogen".
Intussen had de Spaanse doortocht
op de Leeuwarders zoveel indruk
gemaakt, dat ze de Leproseweg
voortaan liever aanduidden als
Spanjaardsdijkje of Spanjaardsweg.
En via deze beide namen was het
later nog maar een stapje naar de
huidige naam Spanjaardslaan.
In 1829 besloot de gemeenteraad
aan de Spanjaardsweg een begraaf
plaats aan te leggen. Op de plaats
waar vroeger het klooster Fiswerd
had gestaan kwam de nieuwe Ste
delijke Begraafplaats met een capa
citeit van bijna negenduizend gra
ven - tegelijkertijd werd emaast een
Israëlitische Begraafplaats aange
legd met een ruimte voor bijna drie
en twintighonderd graven.
De twee nog steeds bestaande witte
huisjes, die men - in 1832 - op het
terrein van de begraafplaats bouw
de, waren de eerste woningen aan
de Spanjaardsweg - tot omstreeks
1860 stonden er alleen nog maar een
paar boerderijen, een op de hoek
van de later aangelegde Spanjaards
straat en een op de plaats waar later
het Rengerspark kwam.
Naast die eerste boerderij werd in
1865 de eerste rij huisjes gebouwd;
in hetzelfde jaar kwam er een schil
derachtig wit landhuis tegenover op
de hoek van de Noordersingel en de
Spanjaardsweg.
Nog voor de eeuwwisseling volg
den er veel meer woningen aan de
Spanjaardsweg en nu ontstond er
door woningbouw en boomplanting
een echte laan, de Spanjaardslaan.
RENGERSPARK
Het enige stuk van de hele weg tus
sen Camstraburen en Harlinger-
straatweg, dat voor bebouwing be
spaard bleef, was dat ten oosten van
de begraafplaats. In 1902 bood het
echtpaar mr. W. J. van Weideren
baron Rengers - C. T. Baronesse
Looxma een lap land van drie en een
halve hectare op deze plaats aan de
gemeente aan om "tot eene open
bare wandelplaats aan te leggen".
Na vier jaar van voorbereiding kon
dit Rengerspark in april 1906 ge
opend worden en het duurde maar
even of de Leeuwarders ervoeren dit
nieuwe bezit "als eene ware wel
daad, welke zeer wordt gewaar
deerd".
Wie nu op deze Spanjaardslaan
herinneringen wil zoeken aan de
primitieve- hooiweg, die hier eeu
wen geleden lag, zal er niets meer
vinden, of het zou het overblijfsel
van de Zoetemelksvaart moeten
zijn. Een stukje van deze vaart ligt
Dit is een van de plaatsen, die aan de Spanjaardslaan hebben gestaan. Het
is de boerderij van Wesbonk, afgebroken in 1934.
er, naast het "witte landhuis" op de
hoek van de Noordersingel nog
steeds en, wie weet, was die brede
sloot er ook al als scheiding van de
hooiweg en de weilanden ten zuiden
ervan.
Na het aanleggen van de Algemene
Begraafplaats werd deze Zoete
melksvaart ook wel Lijkvaart ge
noemd - schepen, die overledenen
naar hun laatste rustplaats brachten,
plachten van deze Lijkvaart gebruik
te maken.
Omstreeks 1905 werd de Lijkvaart
ten behoeve van de woningbouw
gedempt - op dat net al genoemde
stukje na, wellicht de allerlaatste
herinnering aan de Spanjaardsweg
uit een ver verleden tijd.
vervolg van pag. 4
maal juist zijn. Velen herken ik niet
meer, vermoedelijk ook omdat er
kinderen op staan uit omliggende
straten.
Ik geef hieronder een aanvulling op
als onbekend aangegevenen, als
mede enkele korrekties. Wellicht
komen we zo met medewerking van
anderen tot een kloppend geheel.
De man met de snor voor het raam is
naar ik meen een schoonzoon van
Noordhof, die Buurman heette. In
de lijst staat vermeld Foppe. Mij is
wel bekend Poppe, die bij zijn hier
voor vermelde grootouders is
grootgebracht en daarom genoemd
werd Poppe Noordhof. In werke
lijkheid zou hij Poppe Buurman
hebben geheten. Hij wordt geflan
keerd door twee vrouwen; een van
beiden is de dochter van Noordhof
en moeder van Poppe, de vrouw van
genoemde Buurman. Woonden die
niet in Den Haag?
De jongen met de pet voor het raam
is Jan Drent, toen wonende in Oud
Eigen Brood. Vroster moest zijn
Hendrik Kiestra. De oudere man
voor de muur is bakker (rijder)
Jansma. Helemaal links mevrouw
Van Dam, naast haar een getrouwde
dochter van Noordhof, mevrouw
Tuinhof. Het forse meisje in het
midden is Atje Tuinhof, dan zie ik
nog Marie Huizinga en Pietje Kie
stra en niet Vriestra.
De jongensredes voor de hoek van
de muren is Teake Boontje en derde
van links is een Meijer, daarnaast
zie ik Froukje Kielder in het midden
met witte sjaal Kobus Kreger, he
lemaal rechts achteraan Jannie Aar
den en Corrie Aarden en tenslotte
vooraan links naast het meisje met
de pop Bettie Drent en Alie Drent.
Ik ben benieuwd wat er mogelijk
nog meer uit de bus komt.
Amersfoort
H. Rijpstra
Zo landelijk Zag de Spdnjadrdsladn' er in vroeger jaren nog uit. Op deze tekening is een van de huisjes van de begraafplaats in beeld gebracht.
In zitting van Leeuwarder politie
rechter probeert edelachtbare recht
spreker een uitermate nerveuze ge
tuige op z'n gemak te stellen. "Zeg
gerust watje ervan weet, praat maar
op je gemak, doe maar net of je thuis
bent"
Waarop de verdachte prompt rea
geert met een verachtelijk: "Ha, ha,
thuus het ie helemaal niks te seg-
gen
