NIET ALLEEN MATA HARI - OOK
MISS CAVELL WERD GEFUSSILLEERD
NOG EEN DRAMA UIT EERSTE WERELDOORLOG
DOOR
SAL DE JONG
In geen jaren zal een TV-documen-
taire. vooral in de Friese hoofdstad,
zulk een felle discussie hebben los
gemaakt als die van John van de
Rest en zijn medewerkers! Alle
sentimentele ingrediënten waren
dan ook wel royaal in dit stuk ver
werkt! Het begon al met dat mooie
speelkwartiertje bij de toen al aris
tocratische "Hofschool", op een
steenworp afstand van het Paleis
van de Commissaris der Koningin!
Daar, op dat pleintje rondom die
"Oranjeboom" met dat hek er om
heen, leerde Maurits Velleman mij
het fietsen tientallen malen ben
ik dan ook tegen "Us Heit" aan
gelazerd
LIEFTALLIG
Wij hebben "Mata Hari" dus weer
gezien, zij het dan als lieftallig
schoolmeisje, dat klaarblijkelijk
toen al haar strenge juf knap kon
afbekken! Tjonge, jonge, "Mata
Hari" Er waren bij ons thuis
maar twee onderwerpen waar mijn
vader maar niet over uitgesproken
raakte, dat meiske-uut-die-pette-
winkel-van-Adam-Zelle-in-de
Kleine Hoogstraat èn de Hogerhuis-
zaak!
Maar Mata Hari sprak ons veel en
veel meer aan. En waaróm? Om de
simpele reden, dat heel Leeuwarden
er destijds vuurvast van overtuigd
was, dat Margareta GeertruidaZelle
door de Franse Krijgsraad onschul-
Nog voor Mata Hari door de Fran
sen werd gefusilleerd, viel Miss Ca
ve II als slachtoffer van de Duitsers.
dig ter dood was veroordeeld!
Ook in deze TV-verfilming bleef de
Openbare Aanklager, de kapitein
Bouchardon, volledig in gebreke
met gedocumenteerd bewijsmate
riaal aan te komen! Op geen énkel
moment in deze TV-documentaire
is er dan ook sprake van het door
Mata-Hari mondeling of schriftelijk
overbrengen van inlichtingen inza
ke Franse troepenbewegingen, het
plaatsen van zwaar geschut, of de
opgave van de oorlogssterkte van de
Franse Regimenten.
Wanneer ik dit povere resultaat ver
gelijk met het "vakwerk" van de
Zwitserse spionnen in de Tweede
Wereldoorlog, waarover ik kort
geleden schreef, zowel in "Het
Parool" als voor het maandblad
"Aantreden" der Ex-politieke Ge
vangenen in de Bezettingstijd", is
de beschuldiging aan het adres van
Mata Hari een lachertje, ware het
niet, dat deze infame beschuldiging
haar op een wel bijzonder dramati
sche dood voor het vuurpeloton te
Vincennes kwam te staan.
Het is wel bijzonder jammer, dat er
door geen enkele TV-ploeg serieus
werk is gemaakt van dat andere,
minstens éven huiveringwekkende
drama, dat van de Engelse ver
pleegster Miss Edith Cavell! Mocht
er bij Mata Hari misschien nog
sprake zijn geweest van finantiële
overwegingen, bij Miss Edith Ca
vell ontbrak dit aspect ten énenma-
le.
EDEL KARAKTER
Edith Cavell, Engelse van geboorte,
verlaat in 1896, dertig jaar oud, het
vaderlijk huis om in de Londense
hospitalen haar studie voor ver
pleegster te voltooien, teneinde zich
te kunnen wijden aan zieken en ont
erfden. Door haar voorbeeldige
toewijding, haar vakkennis, haar
organisatietalent en haar edel ka
rakter, krijgt zij een Europese re
putatie.
Professor Depage, stichter van een
Belgische School voor gediplo
meerde verpleegsters, roept haar
naar Brussel om haar de leiding op
te dragen van zijn stichting. Deze
school, het Instituut Berkendael,
heeft in 1909 dertien leerlingen, in
1914 negentig, onder wie Duitse
vrouwen.
In september van hetzelfde jaar
machtigen de Duitsers, die meester
zijn geworden van Brussel, de di
rectrice om met zeventig Engelse
verpleegsters België te verlaten.
Maar zij blijft liever in de bezette
stad om gewonden te verplegen.
c
Die toewijding wordt haar noodlot.
Verraden door de Fransman Gaston
Quien, spion, verrader en verklik
ker in Duitse dienst, wordt zij op 5
augustus 1915 gearresteerd. Zij
werd bij geen enkel verhoor door
een advocaat bijgestaan en ai de
verhoren werden ook nog in het
Duits afgenomen, een taal die Miss
Cavell niet verstond. In de strikken
vallend, die de sluwe Duitse luite
nant Ernst Bergan voor haar had ge
spannen, verried Edith Cavell al
haar medewerkers, zelfs hen die bij
de Duitse bezetter onder geen ver
denking stonden! De Duitsers wei
gerden zelfs de Engelse veldpredi
ker te Brussel, H. Sterling Gahan,
zijn landgenote te mogen bezoeken
op de laatste dag van haar leven. Op
12 oktober, toen het morgenlicht
begon door te breken, werd zij in
een celwagen van de gevangenis
overgebracht naar de "Tir Natio
nal", de Nationale Schietschool te
Schaerbeek.
Terwijl bij de executie van Mata
Hari de non Leonide haar mocht
vergezellen tot voor de executie
plaats, zoals te zien was op de film,
werd geestelijke begeleiding Cavell
in haar laatste uur niet toegestaan.
En terwijl Margareta Zelle nog de
moed kon opbrengen zelfs de blind
doek te weigeren, stortte Edith Ca
vell op de plaats der executie ineen.
Over haar leven en dat van Marga
reta Zelle hebben sedert jaren de
wonderlijkste verhalen de ronde ge
daan. Een der velen die heeft ge
tracht Cavell te rehabiliteren is de
Duitse publicist Guido Kreutzer. In
1923 verscheen zijn boek dat in die
jaren natuurlijk een bestseller is ge
worden.
Vooral over Mata Hari is sedert de
twintiger jaren een overzichtelijke
documentatie verschenen. In 1936
kwam Wencker-Wildberg met een
uitvoerige opgave van Mata-Hari-
literatuur.
EEN HEILIGE
Daarbij behoort natuurlijk in de al
lereerste plaats het boek dat zij zelf,
via haar vader, aan de publiciteit
heeft prijsgegeven. Daarin komt
haar man, de kapitein Mac Leod, er
niet best af: een gierige wantrouwi
ge, zéér jaloerse man, met als te
genpool, de zeer kort gehouden,
zeer hoogstaande Margareta Zelle!
Als men het boek van Adam Zelle
mag geloven, was Margareta bijna
een heilige en haar man een chroni
sche alcoholist!
In verband met de Mata-Hari-zaak
denk ik nu ineens weer aan het felle
twistgesprek, dat ik jaren geleden
met de nu wel legendarische
Alexander Cohen heb gehad in het
Zuidfranse Toulon! Toen ik in dat
geestelijk duel het gesprek op de
spionage van Greetje Zelle bracht,
was bij hem de boot aanHij braakte
toen al zijn haat tegenover Duits
land uit en die was niet bepaald ge
ring. Maar op het moment, dat ik, in
mijn onnozelheid, de collaboratie,
tijdens 1940-1945, van maarschalk
Petain op de proppen bracht, was de
hel wel helemaal los! De man was
zoveel jaren na de executie van
Mata-Hari nog steeds fel gebeten op
deze voor zoveel mannen zo fatale
vrouw. Ik raakte dan ook wel de
allergevoeligste snaar, door zo die
zaak op het tapijt te brengen. Maar
om op de TV-documentaire terug te
komen: het draaiboek had nóóit
moeten beginnen met die opname
van de executie, want dat was het
diepst dramatisch hoogtepunt van
het stuk voor de buis. Het had het
In 1914. drie jaar voor haar dood,
maakte Piet van der Hem dit schil
derij van Mata Hari.
einde moeten zijn. Na de autobio
grafie van Greetje Zelle en de beide
boeken van Sam Wagenaar, was er
voor de stadsredacteur van de
"Leeuwarder Courant", Hennie
Keikes, niet zo bar veel eer meer te
behalen aan dit destijds weergaloze
drama met twee gefusilleerde
vrouwenMisschien mogen we van
één dezer beide auteurs in de nabije
toekomst toch nog eens de volledige
levensgeschiedenis van Edith Ca
vell verwachten, want die moet
minstens zo indrukwekkend zijn als
alles wat we nu over Mata Hari we
ten.
Persoonlijk vind ik het nog altijd
wel iets héél bijzonders in dat wilde
discours met "Sandro" jaren gele
den, een kroongetuige te hebben ge
sproken die zowel de collaboratie
van Mata Hari, als die van miss Ca
vell nog haarfijn in zijn herinnering
vervolg op pag. 15
Gast in zeker horecaetablissement
in Leeuwarden roept de ober en
vraagt wat hij zojuist heeft ge
bracht.
"Zijn dat nou lams- of varkensco-
teletten?"
"Kan u dat dan niet proeven?"
vraagt de kelner.
"Nee" zegt de gast.
"Nou" antwoordt de kelner, "dan
maakt het toch ook niks uit, wat het
is!
