"NAAM HOUDT SYMPATHIEKE
KLANK VOOR ONS IN DE VERTE"
HONDERD JAAR HARMONIE
De Harmonie bestaat dit jaar
een eeuw: het was in 1882, dat
deze nieuwe Leeuwarder
schouwburg haar poorten kon
openen. Een van onze lezers, de
heer Dr. van der Linden te
Amersfoort, haalt in dit verhaal
herinneringen op aan de tijd in
zijn jeugd, toen de Harmonie
heel veel voor hem betekende.
Het is bijna vijftig jaar geleden
dat ik voor 't laatst de grote zaal
van de Harmonie heb gezien. Dat
was toen het centrum waarheen
heel uitgaand Leeuwarden zich
richtte. Die zaal had iets bijzon
ders met haar loge's. Met een
beetje verbeeldingskracht waan
de men zich in de Scala van
Milaan. Soms werd er ook mu
ziek gehoord op het niveau van
de Scala.
Dat was als dr. De Koos zijn
abonnementsconcerten gaf. De
ze impressario zag kans om kun
stenaars van wereldfaam naar
Leeuwarden te halen, 'n Enkele
naam zal een enkeling misschien
nog iets zeggen: Dirk Schafer, de
pianist, Alexander Schmuller, de
meester op de viool. Vera Jana-
copoulos met haar prachtige don
kere stem en de coloratuurzange
res: Birgith Engel. Toen José
Iturbi, één van de allergrootste
pianisten, zijn avond had gege
ven, leek het wel of de zaal werd
afgebroken. Nooit heb ik zo'n
enthousiast publiek daar meege
maakt als aan het eind van die
grandioze avond.
Dr. De Koos maakte het ons,
jongens met weinig zakgeld, mo
gelijk zijn concerten mee te ma
ken. Voor scholieren stelde hij
abonnementen tegen sterk gere
duceerde prijs ter beschikking, 'k
Wilde, dat ik hem nog kon dan
ken voor zijn bijdrage aan onze
muzikale vorming.
WILLEM ZONDERLAND
Maar ook Leeuwarden zelf had
iets te bieden en dat was niet
weinig. Daar waren de abonne
mentsconcerten van het Leeu
warder orkest onder leiding van
de vaste dirigent: Willem Zon
derland. Dat orkest was toen
uitstekend bezet. De concert
meester, M. Naberman, was een
gerenommeerd muziekleraar en
zijn plaats in het orkest ten volle
waard. Eén concert herinner ik
zeer goed. Op het programma
stond het vijfde pianoconcert van
Beethoven: solist W. Zonder
land, die vanachter de vleugel
zijn orkest leidde. Wij vonden
dat een knap staaltje van virtuo
siteit en discipline. Achteraf
vraag 'k me wel af, wat ons toen
het meest boeide: Beethovens
onvergetelijke muziek of Zon-
derland's prestatie.
Voor muziek moest je naar de
Harmonie. Bandrecorders be
stonden nog niet en muziekcas-
sette's evenmin. Maar platen
kwamen er in. Zo hebben we op
Willem Zonderland: virtuoos
een avond daar in de Harmonie
voor het eerst kennis mogen ma
ken met de muziek van Wag
ner's: Ring der Nibelungen. De
muziek werd geïllustreerd - of
was het omgekeerd? - door dia's,
die ons iets lieten zien van Wag-
ner'-helden en hun wereld. Die
avond heb ik ontdekt, dat je heel
smük kon zitten in de engelenbak
hoog in de zaal.
Wagner's muziek bleef ons sinds
dien bij. We wisten toen nog niet
welke demonische invloed deze
componist nog eens zou hebben
op de man, die meende de Sieg
fried van Europa te moeten wor
den.
Grote avonden waren ook de
uitvoeringen van "Eufonia", de
christelijke oratorium
vereniging onder leiding van R.
Beintema. Om maar enkele stuk
ken te noemen: "das Lied von
der Glocke" van Bruch en "de
Elias" van Mendelsohn. Die bei
de zijn ons het sterkst bijgeble
ven. De solisten van die tijd - zij
vormden later het zo bekende Jo
Vincent-kwartet - zetten luister
bij aan die avonden.
Dat waren zangers en zangeres
sen, zo als je ze nu zelden hoort.
Of ben ik bevooroordeeld?
Toch denk 'k dat voor meer dan
één het haast legendarische na
men zijn: Jo Vincent en Suze
Lüger, de onvergetelijke tenor
Louis van Tulder en de bas Caro,
Willem Ravelli en Laurens Bogt-
man.
Ze logeerden steevast in het sjie-
ke hotel De Doelen in het cen
trum van Leeuwarden en wie
daar in de buurt woonde kreeg 's
middags al een voorproefje van
de avond, want 's middags hoor
de je dan Jo Vincent, die haar
stem alvast "voorwarmde".
IDEALE ZAAL
Nog draai ik graag de "Elias" en
hoor dan hun stemmen. De ac-
coustiek van de Scala zal wel
uitgaan boven die van de Harmo
nie. Maar ons stoorde dat niet.
Voor ons was die zaal ideaal.
Dat was ze ook voor de uitvoe
ringen van onze gymnastiekver
eniging: "Kracht en Vriend
schap". Met het accent op beide
woorden. De directeur was ja
renlang de enthousiaste L. Hof
man. Als oud-officier hield hij
van discipline. Die heeft hij zijn
pupillen bijgebracht, ook zin
voor fairness in de sport. De
jaarlijkse uitvoeringen, die hij in
de Harmonie organiseerde wa
ren hoogtepunten in onze jonge
jaren.
De kaartenverkoop was in die
dagen toevertrouwd aan de le
den van de vereniging, 'n Boe-
kenbon werd uitgeloofd voor wie
het hoogste aantal kaarten ver
kocht. Lang heb ik nog enkele
boeken in mijn kast gehad, die de
herinnering levendig hielden aan
die uitvoeringen. De Japanners
hebben er later een vuurtje van
gestookt, maar dat is een ander
verhaal.
Het programma van zo'n uitvoe
ring had enkele vaste punten. De
opmars van alle leden een keer
zelfs vanuit de koffiekamer
dwars door de hele zaal naar het
toneel, waar dan een carré werd
gevormd. De marsmuziek waar
op we dan marcheerden klinkt
me soms nog in de oren.
ACROBATISCHE
TOEREN
Na de pauze: Hoog rek, heren!
Aan de rekstok werden af en toe
acrobatische toeren uitgehaald,
vooral als jongens als H. Biesma
aantraden. Ook op de hoge brug
werden soms staaltjes vertoond,
waarbij het in de zaal doodstil
werd. Het slotstuk was vaak een
tableau vivant. 'k Zie ze nog voor
me: "De Nederlandse Maagd
met haar elf provinciën". De zaal
bezet met kennissen en familie
liet het niet ontbreken aan bijval
en applaus. De gymnastiekver
enigingen Kracht en Vriend
schap was niet de enige - 'k denk
hier ook aan Brinio en "Leeu
warden", die stuk voor stuk
uitstekende turners en turnsters
opkweekten hebben door hun
discipline en training veel bijge
dragen tot de sportieve vorming
van de jonge generatie.
Met enige heimwee denk ik aan
die sportieve tijd terug. Velen,
die nu alleen maar sport consu
meren en passief sport- of wat
daar voor doorgaat - op zich
laten afkomen, zouden m.i. beter
gediend zijn met zelf hun corpus
te trainen om het daardoor
dienstbaar te maken aan de taak,
die het leven ons stelt.
Grote evenementen waren ook
de opvoeringen van de Rederij
kers Kamer. Met het vijf en
twintig jarig regeringsjubileum
van Hare Majesteit Koningin
Wilhelmina - weet u nog die
prachtige historische optocht, zo
als daarna nooit meer in onze
goede stad gezien is - bracht die
Kamer: "Kind van Staat". Mr.
v.d. Veen speelde toen onnavolg
baar goed de Oranje-telg, de
latere Willem III. Het succes was
zo groot, dat meerdere opvoerin
gen moesten worden gegeven.
Dat was Leeuwarden op z'n best.
Grote sprekers kregen bij uitzon
dering de Harmonie. Het moet
ongeveer 1934 zijn geweest, dat
ik in die zaal luisterde naar prof.
dr. K. Schilder uit Kampen. Hij
hield een vlammend betoog te
gen het toen opkomend natio-
naal-socialisme. Hij liet ons daar
van de geestelijke achtergrond
zien en waarschuwde met klem
tegen de geesten die opgeroepen
werden, maar die niet meer in de
fles terug te brengen zouden zijn.
GEWAARSCHUWD
Wij in Nederland waren niet
helemaal ongewaarschuwd voor
de dreiging, die vlak aan onze
grens op kwam zetten. Schilder
opende toen al onze ogen voor
het gevaar, dat na enkele jaren
gruwelijke realiteit zou worden.
'k Weet niet goed wat er van de
Harmonie is geworden. De aan
passing aan de moderne tijd,
waarin zo weinig harmonie ge
vonden wordt, zal heel wat kos
ten.
Voor ons in de verte blijft die
naam met alle herinneringen er
omheen, een sympathieke klank
houden in de symphonie van het
leven in Leeuwarden uit die ja
ren.
Jo Vincent, legendarische naam. Amersfoort J. van der Linden
