PROVINCIEHUIS WAS EENS
EEN BISSCHOPPELIJK PALEIS
Van harte Provinciehuis!
VIER EEUWEN GELEDEN
Gritstraal- en metalliseerinrichting
METAALBEDRIJF
Stalen-, aluminium
en kunststof ramen
en deuren
Winkelpuien
Schuifdeuren
Kanteldeuren
Schuif- en draai-
branddeuren
Balkonhekken
Brugleuningen
Staalskeletten
Portaalspanten
Spil- en wenteltrappen
Vliesgevels
Bordessen
Bedieningshuisjes
Benzinekiosken
De jarenlange werkzaamheden in het grote vierkant tussen de Tweebaksmarkt, de
Oude Oosterstraat, de Heerestraat en de Korfmakersstraat, ingeluid met het afbre
ken van verscheidene panden en voltooid met het optrekken van een indrukwekkend
stuk nieuwbouw, hebben het Provinciehuis van Friesland op een wel heel bijzondere
en nadrukkelijke wijze in het nieuws gebracht. Was het tot voor niet al te lange tijd
stellig zo, dat acht van de tien Friezen wel wisten waar het fraaie Kanselarij gebouw
stond, maar het antwoord schuldig moesten blijven, wanneer er naar de plaats van
het Provinciehuis werd gevraagd, nu is het misschien wel zo dat maar twee van de
tien Friezen nog niet weten, waar precies de zetel an ons provinciaal bestuur te
vinden is.
Het herhaaldelijk uitgebreide Provinciehuis was eens een bisschoppelijk paleis.
Het vernieuwde Provinciehuis
presenteert zich in ieder geval
op een heel wat sprekender ma
nier, dan het oude dat deed en
het was misschien de sobere
bouwtrant van de oudbouw aan
de kant van de Tweebaksmarkt,
die voor het populair worden
van dit eerste huis van de pro
vincie niet bevorderlijk is ge
weest.
Maar. het oude Provinciehuis
op de hoek van de Tweebaks
markt en de Korfmakersstraat is
oorspronkelijk ook niet ge
bouwd met de intentie dat hier
het bestuurüjke hart van Fries
land zou zijn. Het is, kort ge
zegd, niet altijd het Provincie
huis geweest.
Minder groot en nog wel wat
anders van vorm en aanzien,
was het gebouw in de zestiende
eeuw de woning van de Abt van
het Bergumerklooster, wanneer
die tijdelijk in Leeuwarden
moest zijn.
PALEIS
In 1570 werd het aanzienlijke
huis aan de Heerengracht zelfs
verheven tot Bisschoppelijk Pa
leis, nadat Cunerus Petri een jaar
eerder tot bisschop van Leeu
warden was benoemd. In januari
1570 werd hij als zodanig inge
wijd en zijn taak was het om
Friesland van ketters te zuive
ren. Lang zou hij zich evenwel
niet aan die taak kunnen wijden:
kort nadat de Graaf van Rennen
berg Caspar di Robles als stad
houder van Friesland was opge
volgd, werd :hij door de graaf
afgezet en gevangen genomen.
Tegelijkertijd werden alle goede
ren die aan het Bisdom Leeuwar
den hadden toebehoord over
gedragen aan de Staten van
Friesland die het leeggekomen
Bisschoppelijk Paleis daarna tot
hun zetel kozen. Zo werd toen
het gebouw aan de Heerengracht
als „Lands- en Statenhuys" inge
richt en in gebruik genomen.
In de volgende honderd jaar
werd het „Collegie," zoals het
:gewoonlijk werd genoemd, her
haaldelijk vergroot door het bij
trekken van belendende panden
en ook in de laatste eeuwen heb
ben de timmerlieden en metse
laars er dikwijls druk werk ge
had.
De Provinciale Staten bleven
voorlopig echter nog vergaderen
in de lokaüteiten van het voor
malige Jakobijnerklooster en la
ter in het Landschapshuis, een
schilderachtig pand, dat naast de
Kanselarij en dus scheef tegen
over het Collegie stond.
Een uitbreiding van andere aard,
dan alle voorgaande en alle ver
grotingen, die later zouden ko
men, kreeg het Statenhuis toen
er in 1868 een Wachthuis naast
verrees, net zoals er twintig jaar
eerder een dergelijk Wachthuis
was gebouwd tussen de Kansela
rij en het Landschapshuis. In
deze Wachthuizen, of Corps de
Garde en ook wel Kortegaarde
genoemd, kregen de soldaten die
eventueel 's lands hoogste macht
zouden moeten verdedigen, een
onderdak.
INGRIJPENDE VERBOUWING
Kort na het begin van de acht
tiende eeuw werd het Collegie
nog eens met een pand aan de
noordzijde vergroot ten behoeve
van 's Lands Rekenkamer, maar
een veel ingrijpender verbou
wing aan het Statenhuis vond
plaats in het laatst van deze acht
tiende eeuw. In 1784 toen het
gebouw in een bouwvallige toe
stand begon te verkeren, nadat
het dus al twee eeuwen voor de
Staten diens had gedaan, werd
het grotendeels vernieuwd en
veranderde het geheel van uiter
lijk. Er werd toen namelijk nog
een derde verdieping boven op
gezet en er kwam „eenen fraaij-
en voorgevel van ongeveer 100
voeten breedte" voor, waarvan
stadsarchivaris Wopke Eekhoff
opgetogen getuigde, dat ze het
aanzien van de provincie op
waardige wijze verhoogde.
„Die gevel toch bekwam op ie
der der verdiepingen elf vensters
in de breedte, tussen welke on
geveer in het midden, eene
fraaije portique naar de Jonische
Orde, tot hoofdingang werd ge
steld. Het middenfront werd bo
ven de kapitale lijst gedekt met
eene halfronde frontspecie,
waarin het gekroonde wapen de
provincie werd geplaatst."
UITBREIDINGEN
Daarmee had het Provinciehuis
nog niet de omvang bereikt, die
het nu heeft, want in 1887 tussen
1891 en 1894 en in 1908 werd
het Statenhuis telkens opnieuw
uitgebreid, door er o.a. aan de
kant van de Korfmakersstraat
stukken tegen aan te bouwen die
zich nu nog duidelijk aftekenen
op de merkwaardig uitgerekte
gevelwand, waarin de hoofdin
gang dus al lang niet meer in het
midden zit.
Ook het inwendige van het Pro
vinciehuis werd herhaalde malen
vertimmerd en verbouwd, de
laatste maal ten behoeve van de
Provinciale Staten, die sedert
1849 vergaderd hadden in het
Paleis van Justitie, dat immers
én voor de zittingen van de Ar
rondissementsrechtbank en het
Gerechtshof èn voor de vergade
ringen van de Provinciale Staten
was gebouwd.
Door een aanzienlijke uitbrei
ding van de rechterlijke macht in
Leeuwarden in 1875 werd het
Paleis voor beide lichamen ech
ter te klein en in de jaren daarna
werd er ijverig gezocht naar een
passende manier om de Staten
aan een nieuwe vergaderzaal te
helpen.
Die vond men tenslotte in het
Collegie aan de Tweebaksmarkt,
maar het duurde nog tot 1906
voor de Provinciale Staten er
hun eerste vergadering konden
houden. Maar die gedenkwaar
dige bijeenkomst ligt nu ook al
weer ver achter ons - op dit
moment is het ingebruiknemen
van een geheel nieuwe situatie
rond het Provinciehuis, dat onze
aandacht vraagt.
Postbus 1, 9150 AA Holwerd.
