INTERESSANTE EXPOSITIE
IN HET FRIES MUSEUM
Beslist géén
Best brilletje!
JAN MODAAL VAN
VOOR DE OORLOG
LEEUWARDEN LAAG VOOR LAAG
Want een Best brilletje
- zit altijd goed en prettig
- is sterk en modieus
- heeft de juiste glazen
- is betaalbaar
en... komt van Best!
VAKOPTICIEN I .11
Tot en met de 26e januari her
bergt het Fries Museum een bui
tengewoon bezienswaardige
tentoonstelling van voorwerpen,
die de laatste jaren zijn gevon
den bij verschillende opgravin-
Onze medewerker VV. H.
Kuipers (oud-journalist en
dito Leeuwarder voorlich
tingsambtenaar) geeft hier
een schets van het huiselijk
leven van 'Jan Modaal' voor
de oorlog, puttend uit eigen
herinnering aan het ouderlijk
huis en daaromheen. Hij be
gon met een lijst samen te
stellen van wat toen gewoon
was en nu vrijwel of geheel is
verdwenen. Tot zijn eigen
verbazing groeide die op
somming gemakkelijk uit tot
meer dan honderd "tref
woorden". Daarvan zijn en
kele in dit verhaal verwerkt
De spil van het gezin, waar alles
om draait gelijk de planeten om
de zon, is de huisvrouw. Haar
centrale positie bekleedt ze niet
alleen tegenover man en kinde
ren, maar ook ten aanzien van
de inwonende vader, als oud-
Hindeloper aangesproken met
"Ate", hetgeen grootvader bete
kent. Daar hadden we het de
vorige keer over.
We hebben al wat rondgekeken
in de vooroorlogse woning, met
het toen eigentijdse gerief, voor
al in de twee kamers "en suite",
op elkaar aansluitend dus, met
schuifdeuren als scheiding tussen
de woonkamer en de "mooie ka
mer", zoals dit voorste vertrek
wordt aangeduid.
In de winter heeft vader de eer
ste huishoudelijke taak. Dat is
het aanmaken van de hekjeska
chel, die 's avonds dooft en dus
in de prille ochtend weer op
gang moet worden gebracht. Dat
gebeurt met schaafkrullen en ka
chelhoutjes, waarna het eerste
schepje cokes tot ontbranding
komt. Als timmerman heeft va
der het niet moeilijk aan dit
houtafval te komen. Laait in de
gietijzeren pot het vuur op, dan
krijgt het al gauw een rood buik
je en vult de kamer zich met een
aangename warmte. Maar de
"aansteker" is dan al naar zijn
werk vertrokken.
GEZELLIG
Gezellig zo'n kachel, waar aan
de bovenkant een dekseltje met
ringen het mogelijk maakt de
waterketel, met in de vuurhaard
neerdalende zak, als afsluiter te
gebruiken, zodat het theewater
al gauw begint te zingen. Maar
ook hier geldt dus dat alle begin
moeilijk is; later komt de vier
kante groene vulkachel in ge
bruik, die onder het Franse mot
to "Je brüle tout l'hiver" (ik
brand de hele winter) dit och
tend-corvee overbodig maakt.
Het winterse ongemak van het 's
avonds afsluiten en 's morgens
gen in de stad. De expositie, ge
organiseerd in het kader van de
viering van het zevenhonderdja
rig bestaan van de stad, heet
"Leeuwarden laag voor laag"
en is zo interessant, dat eigenlijk
openen van de kraan blijft be
staan, want één warme kachel
maakt nog geen warm huis.
De dag is begonnen en de huis
houdelijke bezigheden kunnen
een aanvang nemen. Natuurlijk
valt er te vegen en te poetsen en
bij het "aan kant maken" van
het huis is het toch een groot
gemak dat de stofzuiger ("Pro
tos" of "Excelsior") veger en
blik en ook de rolschuier heeft
vervangen. Het is een hele luxe,
maar ook een groot gemak, dit
eerste door electriciteit gedreven
werktuig voor de huisvrouw.
Het opmaken van de bedden is
een bezigheid die door de eeu
wen heen dezelfde is gebleven,
maar één slaapkamer-attribuut
zal later in onbruik raken. Dat is
de nachtspiegel, die minder
plechtstatig "pispot" wordt ge
noemd: onmisbaar gerief, want
's nachts is "het huisje" buiten
de deur in geval van nood moei
lijk bereikbaar. Als we het nu
toch hebben over de plee, dan
moet ook worden vermeld dat
de krant daar, welversneden in
losse blaadjes, zijn roemloos ein
de vindt, Dit discriminerende ge
bruik van de pers is nauwelijks
te verdragen voor een jonge
journalist.
Het huis heeft één waterkraan
iedere stadgenoot de tentoon
stelling zou moeten zien. Een
keur van de werkelijk onvoor
stelbare hoeveelheid vondsten
bij acht opgravingen in de laat
ste twintig jaar maakt ons dui-
en die zit in de keuken. In ge
zinsverband is dit de wasplaats
voor ieder, maar logé's worden
in hun slaapkamer voorzien van
een met water gevulde lampet
kan en waskom, op de wastafel
met het marmeren bovenblad en
een spiegel.
We treffen het (of nu juist niet),
dat het wasdag is. In onze voor
oorlogse samenleving en ook
lang daarna schittert de wasma
chine nog door afwezigheid.
Maar wel komt hij in de jaren
dertig al om de hoek kijken, in
de vorm van een ronde houten
kuip met een heen- en weer-
gaande klutser, die, via een fiets-
ketting, met de hand of (toch
ook al) door electriciteit wordt
bewogen. "Een kind kan de was
doen", zegt de fabrikant Velo en
die uitdrukking heeft dit toen zo
vernuftige apparaat ver over
leefd.
Een hele verbetering is het wel,
vergeleken met het zware werk
van soppen, boenen, spoelen en
wringen, met als attributen de
wasketel, de tobbe, het wasbord
en de mangel (hout) of wringer
(rubber), waarmee onze huis
vrouw zich moest behelpen.
Vergeten wij ook niet het "zakje
blauw". Maar hoe schoon, in
tweeërlei opzicht, is het resul
taat, wanneer de was kraakhel
der en smetteloos aan de lijn
hangt of op de bleek ligt, wan
neer de zon zo vriendelijk is te
schijnen.
Over het gebruikte wasmiddel
valt niet veel te twisten. Op elke
winkelruit prijkt de naam "Per-
sil" en "Klokzeep"-met-ge-
schenken is favoriet bij de jeugd,
want onder de bobbel in het pak
schuilt een kleine verrassing. En
wijken de hardnekkigste vlek
ken niet in het schuimend sop,
dan wordt de zeepkop met groe
ne of gele zeep ter hand geno
men. "Vlekkeloos schoon",
juicht de huisvrouw, maar nog
niet in namaak-gedaante op de
televisie.
PROPERHEID
Een huis vol glans en proper
heid, dat is het ideaal van de
huisvrouw. Daarbij krijgt de spe
ciale aandacht de huiskamerspie-
gel, die door geen vlekje of stof
mag worden belemmerd het
huiselijke leven te weerkaatsen.
De spiegels hebben in meerder
heid de oorlog niet overleefd en
dus is ook de noodzakelijkheid
vervallen er bij onweer een doek
overheen te hangen. De zeer van
ouds ingewortelde angst was, dat
het spiegelbeeld van de bliksem
de fatale uitwerking daarvan
kon verdubbelen.
W.H. Kuipers
delijk, dat er ook in het oude
Leeuwarden een schat aan ar
cheologisch materiaal onder het
aardoppervlak verborgen ligt.
De eerste opgraving, op het
Zaailand, leverde vooral 19e
eeuws materiaal op uit de (ge
dempte) stadsgracht, met name
veel gebruikskeramiek en ande
re gebruiksvoorwerpen. Tevens
geven de restanten van openba
re sekreten ons een beeld van de
sanitaire voorzieningen in de
18e/19e eeuw.
Ook in de 19e eeuw vond de
heraanleg in Engelse stijl plaats
van de Prinsentuin, de al in de
17e eeuw ingerichte lusthof voor
de stadhouders en hun hof. On
derzoek op de plaats van de ver
dwenen vijver uit het formele
plan leverde veel vooral 18e
eeuwse glazen, flessen, pijpen
enz. op, die getuigen van de wij
ze waarop de beter-gesitueerden
zich plachten te vermaken.
Afval- en beerputten achter de
huizen van de Turfmarkt bleken
een overvloed aan huishoudelijk
materiaal uit de 16e en 17e eeuw
te bevatten: koperen, ijzeren en
tinnen gebruiksvoorwerpen,
eenvoudig én fraai beschilderd
aardewerk en zelfs vruchtepitten
en andere restanten van etens
waren.
De fundamenten van de 15e
eeuwse Wirdumerpoort die (ge
deeltelijk) bloot gelegd werden,
verschaffen duidelijker informa
tie over vorm en bouwwijze van
vooral de vroegere fasen van
deze, ook al weer in de 19e
eeuw verdwenen poort.
In het jaar 1285 wordt Leeuwar
den in een brief één van de ste
den genoemd die een handelsre
latie onderhouden met het
Noordduitse Wismar; de eerste
schriftelijke bevestiging dat er
hier een stedelijke samenleving
ontstaan was. Reeds eerder,
rond 1245, vestigden de Domini
canen zich aan het (latere) Jaco-
bijner kerkhof bij de Grote Kerk.
De opgravingen op die plaats
heeft ons veel geleerd over het
leven in die eerste vestigingstijd.
Bewoningsporen uit de 10e en
He eeuw werden aangetroffen
op de terp bij het Gouverneurs-
plein, één van de terpen die aan
de rand van de toenmalige Mid
delzee lagen. Plattegronden, res
tanten van houten huizen, een
straatprofiel en een aantal ge
bruiksvoorwerpen zijn hier ge
vonden, evenals ter plaatse ge
slagen munten. Van de Sint
Viluskerk (bij de latere Oldeho-
ve) is de plattegrond ook terug
gevonden.
Dat de bewoners van deze
streek kontakten met de Romei
nen onderhouden blijkt uit zeer
vele vondsten van Romeinse
produkten, daterend van het be
gin van de jaartelling tot 400.
De vroegste sporen van bewo
ning van dit gebied dateren van
400 voor Chr.; daarmee is de
diepste laag van Leeuwarden be
reikt.
Al deze fasen uit de geschiedenis
worden toegelicht en geïllus
treerd met afbeeldingen, voor
werpen en teksten, zodat de be
zoeker in een aantal stappen
door het verleden een beeld van
de ontwikkelingen en gebeurte
nissen in het stadsgebied krijgt.
best brillen i
Nieuwestad 61a - Leeuwarden - telefoon 058-123782
\N BEST BRILLETJE KOMT VAN BEST BRILLETJE KOt
