JAN MODAAL VAN
VOOR DE OORLOG
camera's en brillen in grote sortering
NOSTALGISCH
LEEUWARDEN
'T KLEINE KRANTSJE
IN'T NIEUWE JAAR
midden in de Peperstraat 9
Tel. 124258
en Bilgaardpassage 56
Tel. 663682
LEEUWARDEN
bleeker
I
I
I
Het eerste nummer van 't Kleine Krantsje in 't nieuwe jaar ver- j
I schijnt officieel op de elfde januari. Het valt een dag eerder,
vrijdag 10 januari bij de abonnees in de bus.
Het Boshuysen Gasthuis
Onze medewerker YV. H.
Kuipers (oud-jounudist en
dito Leeuwarder voorlich
tingsambtenaar) geeft hier
een schets van het huiselijk
leven van 'Jan Modaal' voor
de oorlog, puttend uit eigen
herinnering aan het ouderlijk
huis en daaromheen. Hij be
gon met een lijst samen te
stellen van wat toen gewoon
was en nu vrijwel of geheel is
verdwenen. Tot zijn eigen
verbazing groeide die op
somming gemakkelijk uit tot
meer dan honderd "tref
woorden". Daarvan zijn en
kele in dit verhaal verwerkt
In het vooroorlogse gezin heb
ben we de inwonende grootva
der ontmoet en daarna de huis
vrouw. Eén generatie verder
naar boven en we komen terecht
bij de kinderen. Hun leven is nog
voor een groot deel spel en daar
om besteden we in deze laatste
aflevering speciaal aandacht aan
het kindervermaak, buiten en
binnen. Als speelterrein kon de
straat dienen, want auto's waren
er nauwelijks.
Twee stukken speelgoed van
toen zijn na de oorlog verdwe
nen. De Vliegende Hollander
ziet men niet meer. Het was een
soort omgekeerde trapauto, wat
de functie van armen en benen
betreft. Geen trappers, maar een
stok, die met de armen heen en
weer moest worden bewogen
om vooruit te komen. De voeten
steunden op de vooras en zorgen
zo voor de besturing.
Dan de hoepel. Moeilijk te be
grijpen is waarom die volledig
uit de kinder-belangstelling is
verdwenen, want wat kon er
heerlijk mee gedraafd worden en
hoe hoog en ijl klonk het zingen
van het ronde ijzer, waarvan dit
speeltuig was gemaakt!
De autoped in zijn oude gedaan
te - van hout tot en met de
wieltjes - is in moderne uitvoe
ring de step geworden, tegelijk
in gebruik bij het "voorberei
dend onderwijs" voor de fiets.
BREKEBEEN
Het fietsen moest in die tijd nog
echt geleerd worden, met vader
of een oudere broer als instruc
teur, meedravend en het zadel
steunend wanneer de kleine bre
kebeen bezig was met zijn eerste
oefeningen in deze evenwichts
kunst. Had oefening kunst ge
baard, dan kreeg de geslaagde
cursist zijn eerste (oude) fiets
met houten blokken op de trap
pers, om die binnen het bereik
van de korte beentjes te bren
gen. Wel bleef het heen- en
weerschuiven op het zadel een
sleetse bedoening voor de ach
terkant van de broek.
Binnenshuis was de speelgoed
kast welvoorzien, al bleven er
onvervulde wensen. Het op-
windbare speelgoedtreintje, zo
als van het merk "Bing", ont
brak. De goedkopere
exemplaren vertoonden trou
wens maar weinig overeenkomst
met de echte trein 'en schoten
meestal in de eerste bocht uit de
rails, wanneer de strakgespan
nen veer ze deed wegstuiven.
Echte modeltreinen bestonden
ook, maar die waren voor de
familie Modaal niet te betalen.
Een bekend merk was Hornby,
waarvan afbeeldingen waren te
vinden in het modellenboek van
Meccano.
Meccano en Hornby kwamen uit
één en dezelfde fabriek, in Li
verpool gevestigd en in 1901 op
gericht door de kantoorbediende
Frank Homby. Hij maakte meta
len constructieonderdelen, eerst
tot vermaak van zijn eigen kin
deren, later voor een snel groei
ende markt, die zich over de
hele wereld verspreidde onder
de in 1907 voor het eerst ge
bruikte naam Meccano. Het was
de grootste uitvinding op speel-
goedgebied van deze eeuw; elke
jongen werd een kleine Edison,
die zijn eigen constructies kon
bedenken en (beweegbaar) uit
voeren. Verder kwamen uit deze
fabriek in Liverpool dus de
Homby-treinen en vlak voor
Hornby's dood, in 1934, de au
tomodellen van het merk Dinky
Toys.
Maar Meccano ging niet mee met
zijn tijd, liep vast met te hoge
prijzen, ook door de verouderde
productiemethoden. In 1964 ein
digde het zelfstandige bestaan
van de fabriek, die daarna via
verschillende fusies naar zijn on
dergang sukkelde.
Er was méér te vinden in de
speelgoedkast, zoals de stoom
machine, die nog altijd in de
speelgoedbranche verkrijgbaar
is. Van ouds bekend maar ver
dwenen is de eens zo populaire
toverlantaarn; we spreken nu
van een dia-projector en die doet
het heel wat beter dan het blik
ken kastje met een schoorsteen
tje, waarin een petroleumlampje
voor de verlichting zorgde. Maar
hoe wonderschoon en roman
tisch waren de ronde plaatjes,
samengevoegd tussen stroken
glas, ondanks (of dank zij) de
wazige projectie op het strak ge
spannen laken.
Over het speelgoed voor de
meisjes kunnen we kort zijn. Het
belangrijkste was de pop, met
bijbehorende poppewagen, heel
mooi kon het poppenhuis zijn; er
waren piepkl einde fornuisjes,
kortom het meisjesspeelgoed
bleef dicht bij huis en mocht dus
wel gelden als eerste voorberei
ding op de toekomstige taak van
de jongedame - de emancipatie
van de vrouw werd pas later
uitgevonden.
JOJO
Dan was er omstreeks 1935 de
rage jojo: twee houten schijfjes,
verbonden door een asje in het
midden. Langs het daaraan be
vestigde touwtje rees en daalde
het speelgoedje, wanneer het uit
de losse pols in beweging werd
gehouden. Bij tienduizenden
werden ze verkocht, ieder was
aan het jojo-en.
Een vinding uit die tijd? Welnee,
lees wat Multatuli in de vorige
eeuw schreef over een exentrie-
ke prinses: "Ja het was gloeiend
heet. Koningen en princessen
zweetten als mensen. De "jou-
joux de Normandie" - het speel-
en groettuig der "beau-monde"
(betere kringen) van die tijd -
Idommen al trager en trager bij
hun koordjes op."
Tussen "joujou de Normandie"
(Normandisch speelgoed) en
"jojo" was er niets nieuws onder
de zon!
W.H. Kuipers
Ter recensie ontvingen wij een
exemplaar van het fotoboekje
'Nostalgisch gezicht Leeuwar
den', een uitgave van Techni-
press in Groningen. Het boekje
met plusminus 125 foto's, die
tussen 1897 en 1940 zijn ge
maakt, is samengesteld door
Theo Medema ter gelegenheid
van het zevenhonderdjarig be
staan van onze stad - het is dus
één in een hele reeks 'Leeuwar
der uitgaven', die de laatste tijd
het licht hebben gezien.
Veel van de in dit boekje afge
drukte foto's kunnen we ook in
eerder verschenen fotoboeken
van Leeuwaren terugkomen,
maar veel andere toch ook weer
niet: er is uit de schat aan illu
stratiemateriaal van de stad al
tijd wel weer wat 'nieuws' op te
diepen.
UITSTEKEND VERZORGD
Bovendien is het uitstekend ver
zorgde werkje verlucht met gra
vures van de negentiende eeuw-
se tekenaar Henry Brown en
met, altijd interessante, teksten,
die men in vroeger tijden kon
aantreffen op luifels en uithang
borden.
Ergens in het boekje wordt de
Reigerstraat tussen de Wirdu-
merdijk en de Weaze het smalste
straatje van Leeuwarden ge
noemd en dat zou best eens zo
kunnen zijn, al oogt het aan de
kant van de Wirdumerdijk af
niet meer zo smal het stukje
tussen de Wirdumerdijk en het
Reigerplein is na het verdwijnen
van het oude en de bouw van het
nieuwe Amicitia immers veel
breder geworden. Maar tussen
het Reigerplein en de Weaze
stelt deze verbindingsweg als
'straat' inderdaad heel weinig
voor.
'Nostalgisch gezicht Leeuwar
den' is verkrijgbaar in de boek
handel en kost 21,90.
