WAREN ER OOIT
KAR-GA-DOORS
IN LEEUWARDEN?
WIE HET WEET MOET HET ZEGGEN
pagina 5
Een vijftig, zestig jaar geleden waren er nog verscheidene brugbogen in Leeuwarden,
pijpen over de gracht met de bolle rug van een angstige kat. Zij vormden de sierlijke
schakels in het net van waterwegen, dat de binnenstad doorsneed. Die hoge
overkluizingen zijn er niet allemaal meer - veel ervan hebben plaats moeten maken
voor vlakke en strakke overkluizingen. Ontegenzeggelijk is er iets van het karakteris
tieke oude stadsschoon mee verloren gegaan - de hoge rondingen, helemaal
passend in de sfeer van de gemoedelijke oude tijd, waren schilderachtiger dan de
rechte lijnen van nu.
Op oude foto's en prentbrief
kaarten kunnen we de vroegere
situatie in de Leeuwarder bin
nenstad nog heel goed zien en
die tonen ons ook dat sommige
pijpen een wel heel opvallende
ronding hadden.
Was de Langepijp, midden op
de Nieuwestad, nog vrij vlak, de
Tontjepijp op de hoek van de
Nieuwestad en de Sint Jacobs-
straat, de Westerpijp aan het
eind van de Nieuwestad en de
Paardepijp tussen de Groente
markt en de Peperstraat, staken
hoog boven het normale straat
niveau uit.
Maar hoe pittoresk ze ook moch
ten zijn, ze brachten helaas
practische bezwaren met zich
mee en wel voor het verkeer.
Heel vaak kwam het immers
voor, dat de bestuurders van
hondenkarren en paardenwa-
gens hun trekdieren na het pas
seren van het hoogste punt niet
in toom konden houden en dan
schoten de voertuigen met on
gedachte snelheden naar bene
den toe.
En hoe vaak kwamen de op drift
geraakte wagens dan wel niet
tot stilstand tegen de gevels van
de huizen tegenover de pijp! Wie
zich in de altijd interessante lec
tuur van oude politierapporten
verdiept, zal dergelijke inciden
ten herhaaldelijk tegenkomen.
DOOR DE GLAZEN
Een winkel als die van Jelle
Huisenga, nu de lunchroom De
Likkepot, heeft bijvoorbeeld heel
wat van het honden- en paar-
denverkeer te duchten gehad en
ettelijke malen zijn hier karren
en wagens met daverend ge
weld door de glazen gegaan.
Was de dierlijke trekkracht
meestal sterk genoeg de zwaar
ste lasten over de pijpen heen te
krijgen, van de menselijke duw-
kracht kon dat lang niet altijd
worden gezegd. Vaak kwam het
dan ook voor, dat toevallige pas
santen de helpende hand moes
ten bieden, wanneer er handkar
ren in zicht kwamen, die een
brugpijp wilden passeren.
Vooral in de wintermaanden met
besneeuwde en gladde wegen
moeten deze moeilijkheden zich
herhaaldelijk voor de bestuur
ders van handkarren hebben
voorgedaan en ook hondekarren
en paardewagens zullen dan
aan wat extra trek- of duwkracht
wel behoefte hebben gehad.
Wat we ons nu nieuwsgierig af
vragen is of Leeuwarden ooit
figuren heeft gehad, die er min
of meer hun beroep van maak
ten om karren over de pijpen
heen te trekken, zoals dat im
mers in een stad als Amsterdam
wel degelijk het geval is ge
weest. Heeft de Friese hoofd
stad, net als de hoofdstad van
ons land, ooit zogenaamde kar-
gadoors gekend? Wij hebben er
nooit van gehoord, maar dat wil
natuurlijk niet zeggen, dat ze er
ook nimmer zijn geweest.
Amsterdam, met in z'n prachtige
binnenstad tientallen fraaie
brugbogen, heeft dus wel pro
fessionele bruggetrekkers ge
had. Zij posteerden zich met een
stuk touw en een haak over de
schouders, op een vaste plaats
bij een hoge pijp en hielden van
daar nauwlettend het verkeer in
de gaten. Kwam er een handkar
aan, dan schoot deze hulpkracht
toe, sloeg de haak aan de kar
vast en hielp de karrijder de last
over de pijp heen te trekken.
EEN NUTSKE
De moeite werd met een cent,
en in oude tijden misschien ook
wel met een nutske, beloond.
Maar in een drukke stad met
ettelijke honderden handkarren
op straat, kon de dagverdienste
aardig oplopen. De Amsterdam
mers noemden deze mensen
kargadoors, wat niets te maken
had met wat wij gevoeglijk onder
kargadoors verstaan - tussen
personen in de scheepvaart, die
in de havens allerlei scheepsza-
(Vervolg op pag. 19)
s^m'kösSvtÊcse M»um
Op de foto hierboven zien we hoe "kargadoors" behulpzaam zijn bij het over de Nieu- beide andere foto's kunnen we de bekende Amsterdamse kargadoor Kikkie in actie
wepijp trekken van een bakkerskar. Waren het professional bruggetrekkers? Op de zien. Rechts boven in de pagina de Mokumse bruggetrekker Kees Koeiereet.
