UIT GROOTMOEDERS ANSICHTENALBUM
'I KLEINE KRANTSJE
PLIESJE "KNIKKER OP DAK"
PAKTE JONGENS KNIKKERS AF
LEEUWARDEN VAN A TOT Z
VOLGENS OUD BOLSWARDER
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 13
Een "oude Bolswarder", die nu
in Leeuwarden woont, belde ons
op naar aanleiding van wat wij
eerder schreven over de beken
de politieman Steneker, die door
Jan en alleman "Knikker op dak"
werd genoemd. De oorsprong
van deze merkwaardige bijnaam
was ons onbekend, hoewel onze
abonnee de heer Slaterus te
Leeuwarden al eens had ge
meld, dat vroegere brigadiers
van politie in Amsterdam ook
wel als "Knikker op dak" werden
aangeduid.
De oud Bolswarder, nu zes en
zeventig jaar oud, vertelde ons
dat Steneker heel vroeger in
Bolsward heeft gewoond en
daar ook al bij de politie was. Hij
had twee dochtertjes en een van
deze meisjes zat bij onze infor
mant in de klas.
OPGEDONDERD
"Als wij zo omstreeks 1920 in
Bolsward aan het knikkeren wa
ren", aldus onze abonnee, "dam
kon het gebeuren, dat plotseling
de politieman Steneker op het
toneel verscheen. "Opgedon
derd", zei hij dan, hoewel wij
niemand hinderden, want het
was toen nog stil in de stad en
autoverkeer was er ook nog niet
veel. Vaak nam Steneker dan de
knikkers in beslag en smeet ze
wel eens op het dak van een
huis. Zo moet dan de bijnaam
Knikker-op-dak zijn ontstaan.
Toen Steneker later verhuisde
naar Sneek ging de bijnaam met
hem mee en ook in Leeuwarden,
waar hij eveneens bij de politie is
geweest, stond hij alom als Knik
ker-op-dak bekend."
Behalve de beide meisjes, over
wie deze oud Bolswarder al
sprak, had Knikker-op-dak in ie
der geval één zoon en dat was
Ate, een hele bekende figuur in
de stad, die ook al lang niet
meer leeft. Ate werd min of meer
beroemd door voor of tijdens de
rust van de kampioenswedstrij
den van de voetbalvereniging
Heerenveen op het veld te ver
schijnen om strafschoppen te
nemen. Tiemen Veenstra, de
anders zo betrouwbare doelman
van Heerenveen zag dan geen
kans de ballen van Ate te stop
pen - onder donderend gejuich
van het duizendkoppige publiek
vlogen ze dan in het net.
Onze informant sprak ook over
Ouwe Tietsje, die in het januari
nummer van onze krant ook nog
werd genoemd. "Die heb ik ook
in Bolsward gekend", zei hij ons,
"want Tietsje heeft daar jaren in
een woonscheepje met het ver
maarde Bolswarder stadstype
Skele Loods gewoond".
Over die tijd, met Skele Loods
en Ouwe Tietsje in het Bolswar
der woonscheepje, hebben wij aL
eerder uitvoerig in 't Kleine
Krantsje bericht. Skele Loods,
hij heette eigenlijk Hyronimus de
Wit, heeft ook met zijn vrouw Jel,
in "het Loo" gewoond, een blok
je van vier woningen, dat ook
wel het "meensepakhuus" werd
genoemd. Bekende zusters van
Jel waren Kleverige Dirkje en
Smerige Wiets.
MEDELIJDEN
Terwijl het in Leeuwarden de ge
woonste zaak van de wereld
was, dat Ouwe Tietsje werd uit
gescholden door de lieve jeugd,
moet het in Bolsward zo zijn ge
weest, dat men medelijden met
haar had en haar niet zo schan
dalig achterna zat als hier. Dat
althans is ons eens nadrukkelijk
verzekerd.
Na haar verblijf in Bolsward
kwam Ouwe Tietsje, eens een
hele flinke boerenvrouw, als een
uitgesproken stadstype naar
Leeuwarden terug. Hier is zij
tenslotte, in 1937, de Verlengde
Schrans overstekend, onder een
auto gekomen en ernstig ge
wond.
Haar overlijden, kort daarna,
moet volgens de Leeuwarders
van die dagen evenwel veroor
zaakt zijn door de eerste de bes
te wasbeurt in het ziekenhuis.
is de H van de Harmonie, de
schouwburg aan het Ruiters-
kwartier, die, nu al langer dan
een eeuw, voor heel veel Leeu
warders van een grote betekenis
is geweest. Voor de meeste
Leeuwarders mogen we mis
schien wel zeggen, want er zul
len wel niet veel stadgenoten
zijn, die er nog nooit een voet
over de drempel hebben gezet.
Het zou zelfs interessant zijn
door middel van een enquête
eens te peilen, hoeveel Leeu
warders er ooit en hoeveel stad
genoten er nooit zijn geweest.
Het was in 1874, dat het initiatief
ontstond een vereniging te stich
ten, die, in navolging van de
Harmonie in Groningen, zich ten
doel stelde om door het oprich
ten van een sociëteit en door het
geven van concerten en toneel
voorstellingen aan ingezetenen
en vreemdelingen enige uren
van ontspanning en kunstgenot
te verschaffen.
De stad had toen al een schouw
burg, eveneens aan het Ruiters-
kwartier en wel in het gebouw,
waar nu de Friesche (Biljart)
Club in zit, maar die had haar
bloeitijd toen al achter de rug en
kon niet meer voldoen aan de ei
sen, die velen er aan meenden
te mogen stellen.
Het denkbeeld van het oprichten
van een nieuwe schouwburg
werd meteen van harte toege
juicht, maar het zou nog tot 1878
duren, voor de "Vereeniging De
Harmonie" officieel kon worden
opgericht. De nieuwe vereni
ging, die anderhalve ton dacht
nodig te hebben voor het oprich
ten van een goed gebouw, liet
eerst haar oog vallen op het
noordelijke gedeelte van de
Prinsentuin.
Later echter gaf men de voor
keur aan een stuk grond, dat
een kwart eeuw eerder was ont
staan door het dempen van de
oude Heerengracht achter het
huidige Paleis van Justitie. En
daar werd dan de nieuwe Har
monie gebouwd, bestaande uit
een hoofdgebouw met een grote
toneelzaal, kleedkamers, vesti
bule en directiekamer en foyer
en een zijvleugel met een koffie
kamer en twee lokalen voor de
sociëteit.
In mei 1881 kon de sociëteit ge
opend worden en de grote zaal
deed in de zomer van dat jaar al
voor een nijverheidstentoonstel
ling dienst. De feestelijke inwij
ding van de grote Harmoniezaal
vond plaats op de achtste no
vember van dat jaar - het hon
derdjarig bestaan ligt nu dus al
weer een zes jaar achter ons.
„Als 't u voegt verwacht ik u Zondagmiddag bij ons," schreef een zekere W. Kalsbeekin het jaar 1904 aan mej. J. T. van Broek,
per adres Den Heer Tamme van Broek te Hempens" en die naam Tamme van Broek zijn we al eens eerder in 't Kleine Krantsje
tegengekomen. Wat mejuffrouw Van Broek op deze door Dijkstra 's Boekhandel uitgegeven kaart kreeg te zien was het vroege
re Stationsemplacement, zoals waarschijnlijk niet veel Leeuwarders het zich meer herinneren.
In 1891 vond er nog een uitbrei
ding plaats door het aanleggen
in de tuin van een kegelbaan;
ook dat onderdeel van het com
plex heeft in de loop der jaren re
gelmatig stadgenoten naar de
Harmonie gelokt.
Vanzelfsprekend heeft de Har
monie verschillende verbouwin
gen ondergaan en exterieur en
interieur lijken vandaag weinig
meer op die van honderd jaar
terug. Ook het vermaak binnen
de muren van de Harmonie is
heel anders getint dan dat van
onze vaders en grootvaders, die
er zich niettemin evenzeer zul
len hebben vermaakt als velen
van ons dat nu nog op gezette
tijden zullen doen.
Leeuwarden en de Harmonie -
we zouden ons geen beeld kun
nen vormen van de Friese
hoofdstad zonder de oude ver
trouwde schouwburg aan het
Ruiterskwartier.
j
