LEEUWARDER SCHOLEN
DIE VERDWIJNEN
'T KLEINE KRANTSJE
LEEUWARDEN VAN A TOT Z
ITWAERYN FRENTSJER
LUCAS
HANNEMA
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 8
is de M van Mata Hari, een van
de meest besproken en be
schreven figuren, die Leeuwar
den heeft voortgebracht. Mata
Hari, „de zon, het oog van de
dag was de artiestennaam
van Margaretha Geertruida Zel-
le, een danseres, die op de ze
vende augustus 1876 in onze
stad geboren werd als de doch
ter van de hoedenkoopman
Adam Zelle. Vader Zelle heeft
o.a. een winkel gehad aan de
Kelders, vlak bij de Korfma-
kerspijp.
Op de vijftiende oktober van dit
jaar zal het precies zeventig
jaar geleden zijn, dat Mata Hari
in het Franse Vincennes werd
gefusilleerd - de Fransen, in
oorlog met Duitsland, hadden
haar wegens spionage ter dood
veroordeeld.
Het laat geen twijfel, dat Greet-
je Zelle, alias Mata Hari, zon
der dit tragische levenseinde
nooit de algemene bekendheid
gekregen had, die ze nu wel
kreeg. Er zijn boeken over haar
geschreven, er zijn films aan
haar gewijd, er kwam zelfs een
beeldje te harer nagedachtenis
- het staat op de net al ge
noemde Korfmakerspijp.
Over de kwaliteiten van haar
danskunst - zij trad in veel we
reldsteden op - is verschillend
geoordeeld; dat zij prostitueer
de staat wel vast. Maar een
hoer wordt Mata Hari nimmer
genoemd; zij was wat dan heet
„een courtisane", 'een vrouw
van lichte zeden, die in de
voorname kringen verkeert.
Met behulp van die activiteiten
moet zij dan ook kans hebben
gezien Franse officieren militai
re geheimen te ontfutselen, die
zij dan doorspeelde aan de
Duitse geheime dienst. Toch is
er veel aan haar schuld getwij
feld. Was zij inderdaad de zo
beruchte spionne H 2, waar
voor ze werd uitgemaakt? Of
hebben de Fransen haar de
schuld in de schoenen gescho
ven voor sommige grote neder
lagen aan het front?
Greetje Zelle was dus de doch
ter van Adam Zelle. Haar moe
der was een Anna Zelle-Van
der Meulen. Van de Kelders,
waar vader Zelle hoeden en
petten verkocht, verhuisde het
echtpaar met Greetje en haar
drie jongere broertjes naar het
grote hoekhuis aan de Grote
Kerkstraat en de Beyerstraat,
nu het Frysk Letterkundich Mu
seum.
Na het overlijden van moeder
viel het gezin uiteen. Greetje
kwam uiteindelijk bij een oom
in Leiden terecht. Een adver
tentie in de krant, bij wijze van
grap geplaatst door vrienden
van de KNIL officier Mac Leod,
bracht Greetje Zelle met deze
officier in contact.
Een week na hun kennisma
king kwam de verloving tot
stand; eveneens in een record
tijd trouwden ze. Dat was in
1895. Greetje was toen acht
tien, Rudolf bijna veertig jaar.
Twee jaar later werd het paar
verblijd met de geboorte van
een zoontje, Norman, waarna
de Mac Leods naar Nederlands
Indië vertrokken. Daar schonk
Greetje in 1898 het leven aan
een meisje, Louise Jeanne.
Een jaar later overleed de klei
ne Norman - een baboe zou
hem vergiftigd hebben.
Acht jaar waren de Mac Leods
getrouwd, toen Greet haar man
verliet; vader en dochter gingen
naar Amsterdam en kwamen
later in Velp terecht; moeder
trok naar Parijs om daar als de
danseres Mata Hari haar geluk
te beproeven.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog
had Mata Hari contact met zo
wel Franse als Duitse officie
ren. Tot ze door de Fransen
werd gegrepen en berecht. Een
Franse krijgsraad veroordeelde
de eens zo geadoreerde dan
seres ter dood.
Twee jaar na de dood van
Mata Hari overleed op eenen
twintigjarige leeftijd haar doch
ter Louise Jeanne, die onder
wijzeres zou worden. En in
1928 stierf de toen drieenze
ventig jaar oude Rudolf Mac
Leod, de man, die door de grap
van vrienden de echtgenoot
werd van een van de meest
besproken vrouwen van deze
eeuw.
En dan is het zo maar verleden
tijd met de Van Sytzemaschool
en de Menno van Coehoorn-
school. Je had er een tijdje ge
leden al eens wat van gehoord,
dat ze de beide scholen zou
den afbreken, maar toen dacht
je bij je zelf: zover is het nog
niet.
„De vorige week kwam ik nog
een oude schoolvriend tegen.
Hij zei: „Zeg Rinze, weest wel,
dat onze ouwe School 12 oek
teugen de grond leit?" Ik zei:
„Dat sast wel liege, niet." Maar
ik fietste er terstond heen en
moest wel beamen wat hij had
gezegd: ik zag op een grote
open ruimte neer met in de ver
te de boerderij van De Jong en
de achtertuintjes met de schut
tingen van de Bernardus Bu-
mastraat en allerlei bouwsels,
in de loop van de jaren door de
bewoners er neergezet.
Je staat dan te denken aan de
tijd, dat je ook op die school
was, jaren geleden en dat je
daar voetbalde met je vele
schoolvrienden. Vele malen
heeft Rodenhuis, de concierge,
daar de ballen van het school-
dak moeten halen, wat hij altijd
voor ons deed, wanneer we
hem dat vroegen. Alleen wan
neer we met de bal een ruitje
hadden ingetrapt, konden we
alras merken, dat hij dit te we
ten was gekomen. Bij het in
gaan van de school pikte hij je
er zo maar uit. Ik hield altijd zijn
rechterhand maar in de gaten,
want daar pakte hij je altijd
zeer snel mee bij de oren.
En als hij je eenmaal te pakken
had, dan ging je al gauw op je
tenen staan, want hij mocht het
oor graag even omdraaien.
Dan bekende je al gauw, wan
neer je de schuldige was.
Soms moest je in het kolenhok
van de meester en dat was ook
geen pretje, want gewoonlijk
zat je daar niet stil - wanneer
je er na een tijdje uit werd ver
lost, kwam je terug in de klas
en dan was het lachen gebla
zen - je had dan de zwarte ve
gen op je gezicht.
NATTE VOETEN.
Als je natte voeten had, dan
werden de kousen en de sok
ken op de verwarming te dro
gen gelegd en dan kwamen je
benen in pakpapier, door con
cierge Rodenhuis omwonden
met touw - een prachtig ge
zicht!
In de wintermaanden kregen
wij natuurkundeles om het ge
leerde zomers in praktijk te
brengen. Eerst een erwt of een
boon in een sponzendoosje la
ten ontspruiten en later de tuin
in om de groenten te bewonde
ren, die we hadden gezaaid.
De schoffel en de hark mee en
o, wee, wanneer we één plant
je voor onkruid hadden aange
zien en dat hadden wegge-
schoffeld.
Het stukje grond met de uitge
zaaide groente van de een
deed het beter dan dat van de
ander en soms moest je heel
wat steken onder water incas
seren. Je moest goed onthou
den, waar bijvoorbeeld de ra
dijs was ingezaaid, want
meester stelde er veel vragen
over.
Noemde je een bepaalde
groente bij een verkeerde
naam, dan was het lachen ge
blazen - algemene pret. Prach
tig was dat.
Ik kan me nog verschillende
leerkrachten herinneren. Om er
een paar te noemen: Siksma,
IJstra, Van der Harst, De Jong.
En de kwekeling was een zeke
re Roeda. Dan juffrouw Woud
stra en Kamsma en meester
Van der Schaaf, Steegstra en
Hendriks.
Op de plaats van de nu ver
dwenen School 13 zullen wel
woningen komen. Ook School
6 staat het lot van afbraak te
wachten. Twee jaar ben ik op
deze school geweest, bij juf
Disselsma en juf Berenbroek.
School 10 aan de Gedempte
Keizersgracht is al een tijdje
geleden verdwenen. Ook hier
flatjes. En zo gaat het door met
het vertrouwde gezicht uit vroe
ger jaren. Gebouwen, huizen,
scholen, straten, alles veran
dert. En in gedachten sta je
even stil bij al dat oude, waar
mee je bent opgegroeid. Zo zal
het velen gaan, die nu wat 'op
leeftijd' gekomen zijn.
Leeuwarden Rinze v. d. Heide
U weet het misschien niet,
maar vroeger is er een figuur
geweest, die noemden ze
Frans Franeker. Dat was een
man, die elk jaar op de dag van
de P.C. kaatspartij in ijltempd
van het Wilhelminaplein in
Leeuwarden naar Franeker liep
om op het Sjükelan even te
gaan zien hoe het daar leek
met het weer. Dan snelde hij
weer terug naar het Wilhelmi
naplein, waar zich intussen een
grote groep kaatsliefhebbers
verzameld had - de meesten
met de fiets aan de hand. ,,lt
waer yn Frentsjer...," zei
Frans Franeker altijd en dan
kwam het nieuws: 'It is moai' of
'it is min', of wat dan ook. Was
het redelijk of mooi, dan spron
gen de kaatsliefhebbers op de
fiets, richting Franeker, om de
wedstrijden daar bij te wonen.
Was het slecht of 'pürmin', dan
keerden zij teleurgesteld naar
huis terug.
Een sportieve oom van mij
heeft eenmaal zo'n ren met
Frans Franeker vice versa Aka-
demiestad meegemaakt. Van
dat moment af werd er in onze
familie een zegje gehanteerd,
dat voortdurend weer terug
keerde: 'Hoe zou het waer yn
Frentsjer weze?' - zo op z'n
Leeuwaddes-Fries. Zaten we
ergens met vakantie ver in het
buitenland, dan kon het ook
daar plotseling opklinken: 'It
waer yn Frentsjer'. En met een
veelzeggend lachje keken we
elkaar dan aan.
Die 'Frans Franeker' leeft nu al
lang niet meer en jarenlang
hebben we in pijnlijke onzeker
heid moeten leven ten aanzien
van het weer in Franeker. Maar
zie: sinds er voor Radio Fryslan
een nieuwe weerman is, horen
we het elke dag. Ik ben niet
zo'n vroege opstaander, maar
wanneer het wekkerradiootje
me 's morgens terugbrengt in
de werkelijkheid, is het eerste
wat ik hoor de stem van Piet
Paulusma. En wat meldt Piet
Paulusma ons, elke morgen
weer? Hoe het weer in Frane
ker is! It waer yn Frentsjer', zo
begint Piet steevast zijn weer-
praatje en dan komt het. In
Franeker blijkt de zon te schij
nen, of is het er bewolkt, wat
alle Franekers zelf natuurlijk
met eigen ogen kunnen zien,
maar wat iedereen buiten Fra
neker in hoge mate interes
seert.
En zo is, na jaren, in onze fa
miliekring ook dat ouwe zegje
teruggekeerd. 'It waer yn
Frentsjer' Hoe zou het zijn? Zo
lang we binnen het bereik blij
ven van Radio Fryslan horen
we het dus wel, maar buiten
die actieradius hebben we er
maar gewoon geen idee van.
En da's minder mooi. Maar ja,
je kunt niet alles hebben, zeg
gen ze dan.
Tot morgen, Piet. Benieuwd,
hoe dan it waer yn Frentsjer
weer is.
Rein Wetter
Zoals ik reeds eerder schreef,
heb ik nog nooit zoveel brieven
en telefoon gehad als na het
artikel over Wijlen Lucas Han-
nema in het januarinummer van
't Kleine Krantsje. Velen vroe
gen naar de dochter Aukje.
Heb nu contact gehad en geef
hieronder met haar goedvinden
graag het adres: Mevrouw A.
Wiersema, Koolzaadhof 170,
8256 AJ Biddinghuizen
(N.O.P.), telefoon 03211-2496.
Haar man, de uit Groningen af
komstige beroepsmusicus
Wiersema, overleed enige jaren
terug op tweeënzestigjarige
leeftijd. Hij speelde o.m. in de
orkesten 'Scarlet Pimpernels',
The Ramblers', 'Melando' en
'Pluche'.
Leeuwarden
Ritsko J. van Vliet senior
Historisch Variété Archief
