'T KLEINE KRANTSJE
VIJFTIEN JAAR JOODS LEVEN
IN LEEUWARDEN 1930 -1945
Concentratiekamp Oranienburg'
In twintig afleveringen, versche
nen sinds het meinummer van
't Kleine Krantsje van 1987,
hebben wij nu het Joodse leven
in Leeuwarden in de dertiger
jaren belicht. Daarbij sprongen
wij, zoals ook de bedoeling
was, van de hak op de tak. De
ene keer namen wij een kijkje
in het welvarende gezin van
een middenstander aan de
Nieuwestad in bijvoorbeeld
1932, een andere maal be
zochten wij een arm gezin in
de Blokhuissteeg in, zeg maar,
1938.
Wij schreven over buitenge
woon populaire, maar ook over
veel minder bekende stadge
noten, we doken zo nu en dan
in het Joodse verenigingsleven
en we namen af en toe een
kijkje op de markten om ons te
verbazen over de taalvaardig
heid van de Joodse kooplieden.
Laten we nu meer chronolo
gisch te werk gaan om de ge
beurtenissen te belichten, die
voorafgingen en uiteindelijk
leidden tot de catastrofe aan
het eind van het tijdvak van vijf
tien jaar Joods leven tussen
1930 en 1945.
In de tien jaar vóór dat tijdvak
hebben zich in het naburige
Duitsland ontwikkelingen voor
gedaan, waarover in Nederland
niemand zich nog warm of
koud heeft gemaakt.
In de herfst van 1919 is een
zekere Adolf Hitler lid gewor
den van de Deutsche Arbeiter
Partei, die een jaar later wordt
omgedoopt in National Socialis
tische Deutsche Arbeiter Partei.
In de zomer van 1921 wordt
diezelfde Adolf Hitler van deze
N.S.D.A.P. de eerste voorzitter
met dictatoriale bevoegdheden.
In november 1923 doet hij al
een greep naar de macht, maar
zijn "Putsch" wordt neergesla
gen: in januari 1924 krijgt hij
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 7
We schrijven 1933-oproep aan het Duitse volk: "Koop niet bij Joden!
daarvoor vijf jaar vestingstraf.
Maar nog in hetzelfde jaar
wordt Adolf Hitler vrijgelaten en
in februari 1925 wordt de
N.S.D.A.P. opnieuw opgericht.
Vijf maanden later verschijnt
van de hand van Adolf Hitler
het eerste deel van "Mein
Kampf", kort daarna gevolgd
door het tweede deel
Er staan verontrustende dingen
in, maar wie gelooft die proleti-
ge politicus met dat belachelij
ke zwarte snorretje? En boven
dien: wie, buiten Duitsland,
leest dat boek eigenlijk, wie in
Nederland wordt er werkelijk
door verontrust?
Toch marcheert die Adolf Hitler
verder in de richting van zijn
doel. In januari 1933 wordt hij
door de oude staatsman en
veldheer Paul von Hindenburg
als Rijkskanselier beëdigd en
vrijwel onmiddellijk beginnen
zich angstwekkende ontwikke
lingen ten aanzien van bepaal
de bevolkingsgroepen af te te
kenen.
Op de eerste april van dat jaar,
en een aprilmop is het beslist
niet, begint in Duitsland een
boycot van Joodse onderwij
zers, vijf maanden later worden
de Duitse Joden uit het culture
le leven gebannen. Zelfs begint
het dan al vast te staan, dat
Duitsland er naar zal streven
"Judenrein" te worden - het
Rijk wil zich, hoe dan ook, in
een verre of minder verre toe
komst van zijn Joden ontdoen.
Maar Duitsland is, in deze ove
rigens gezapige tijd, nog heel
De aan de macht gekomen nazi's beginnen meteen met het oprichten van concentratiekampen. "Als gekken sloegen ze op ons los"
aldus het getuigenis van een van de eerste slachtoffers. Deze tekening van het concentratiekamp Oranienburg verschijnt op 17
februari 1934 in het politiek satirisch weekblad De Notenkraker.
ver weg en er zijn nauwelijks
mensen in ons land, die zich er
voor zich zelf angstig om ma
ken - het moet nog allemaal
blijken, wat daar wordt beweerd
en wat daar al kan gebeuren,
gebeurt hier zeker niet.
Waar heel Nederland - in
maart 1935 - wel door wordt
geschokt is het bericht van een
gruwelijk drama in een bana-
nenpakhuis in Amsterdam.
Daar wordt het jonge Joodse
meisje Sara Beugeltas ver
moord. De dader is een zekere
Sally Z., ook een Jood. De tra
gedie schokt het hele volk en
er wordt dagenlang in ons land
over weinig anders dan over
deze moord gepraat. Sally
wordt ervoor veroordeeld tot le
venslang en hij zal zijn straf in
de gevangenis in Leeuwarden
moeten ondergaan.
Terwijl Sally Z. zijn intrek
neemt in het sombere gebouw
aan de Zuidergrachtswal, wor
den in Duitsland de Joden als
"ongewenst" verklaard in open
bare gebouwen, winkels en ca-
fé's.
En wat worden er september
1935 afgekondigd? De beruch
te Neurenberger Wetten, die de
Joden onder andere hun bur
gerrecht ontnemen en die ook
zware straffen stellen op huwe
lijken tussen Joden en onder
danen van "Duits of aanver
want bloed."
Een paar maanden later ver
schijnt er in het Nederlandse
blad Het Volk een tekening,
waarop de heer Adolf Hitler als
een niet zo heel erg brave boy
wordt afgebeeld. Er komt een
rechtzaak van en de hoofdre
dacteur van het blad krijgt een
veroordeling aan zijn broek.
Wegens belediging van de
Führer. Een "bevriend" staats
hoofd. Nog steeds.
