LtLudsfa
'T KLEINE KRANTSJE
VIJFTIEN JAAR JOODS LEVEN
IN LEEUWARDEN 1930 -1945
f
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 7
£SL
Ondanks heldhaftig verzet en
zelfs enkele plaatselijke over
winningen ziet het Hollandse
leger gëen kans de opper
machtige Duitse troepen een
halt toe te roepen: na slechts
vier dagen strijd is de vijand
heer en meester in een letterlijk
en figuurlijk verslagen Neder
land.
Aan beide zijden hebben de
korte, maar felle gevechten
honderden dodén gekost. Van
de Nederlandse gevallenen zijn
er twintig afkomstig uit Leeu
warden. Een van hen is de on
gehuwde Joodse 1e Luitenant
Andries de Metz, die op de
laatste oorlogsdag sneuvelt bij
Den Haag. Hij is vooral bekend
geworden in de kringen van de
voetbalvereniging Frisia, waar
voor hij zich als archivaris bij
zonder verdienstelijk heeft ge
maakt.
Het droeve nieuws kan nog niet
eens doorgedrongen zijn tot de
familie De Metz in Leeuwarden,
wanneer er, een dag na het
sneuvelen van Andries, een
zoontje geboren wordt in het
De strijd is gestredenDuitsers bij de graven van gevallenen op de Grebbeberg.
gezin van diens broer Mozes
de Metz en Jeanette Suzanna
Lezer, die aan de Wissesdwin-
ger wonen. Dat kindje, broertje
van de vier jaar oude Mina,
komt Max Andries te heten en
van hem moet worden gezegd,
dat hij onder -een wel heel
slecht gesternte geboren is.
Gebeuren er in Amsterdam on
middellijk na de Duitse overval
met betrekking tot de Joodse
inwoners van die stad al din
gen, die te denken geven, in
Leeuwarden laten de bezetters
de Israëlieten voorlopig nog
met rust.
Hebben wij niet voor bon 1 nog
dezelfde kwaliteiten en groote
keuze als vroeger?
En is bon 2 nu zoo moeilijk te
krijgen en Kuut U daarvoor
niet een paar fijne pantoffels,
rubberlaarsjes of kinder
schoenen koopenï
En dan.U loopt misschien
nog op een paar van die prima
Schoenen, die U al vóór den,
oorlog bij ons kocht. Weest
daar zuinig mee.
Twee weken is de bezetting
oud, wanneer er een - landelij
ke - bepaling komt, dat Joden
geen functie meer mogen ver
vullen bij de Luchtbescher
mingsdiensten. In juli wordt het
zogenaamde Madagascarplan
weer actueel. Het is een plan,
waarover voor de oorlog al ge
sproken is en waarbij door de
Duitse nazi's gedacht wordt alle
Joden uit Europa onder te
brengen in een "Grossgetto"
op dit verre Franse eiland.
Nog diezelfde maand wordt
voor ons gehele land het rituele
slachten verboden en ook komt
er een oproep voor uit Duits
land naar hier gevluchte Joden
om zich te melden bij de
Vreemdelingendienst.
Dan gaat er geen maand meer
voorbij of er volgen bepalingen,
die voor veel Joodse Nederlan
ders hoogst onaangenaam zijn.
Er komt een verbod tot het be
noemen of bevorderen van
ambtenaren in publieke dienst,
die geheel of ten dele van
Joodsen bloede zijn, elke on
derneming, waarin Joden in
vloed hebben, moet zich
melden, waarna er bewindvoer
ders, Verwalter, worden aange
steld, Duits dienstpersoneel
mag niet meer voor Joden wer
ken en Joodse ambtenaren
worden uit hun functies onthe
ven.
Een Duitse maatregel, die
beoogt alle Joden uit de kust
strook te verwijderen, doet de
Joodse bevolking in Leeuwar
den stijgen met rond tachtig
zielen. Zodat er op de laatste
dag van het eerste oorlogsjaar
1940 volgens een opgave van
de gemeente ruim zeshonderd
Joden in de Friese hoofdstad
zijn, 603 om precies te zijn.
Het nieuwe jaar is nauwelijks
begonnen of er komt een mel
dingsplicht voor alle personen
van geheel of gedeeltelijk Jood
se bloede. En dat is het begin
van een registratie, die het de
Duitsers aanstonds mogelijk
moet maken de Joodse inwo
ners uit Nederland te verwijde
ren. Maar zijn er velen, die op
dit moment het dodelijke ge
vaar van die maatregel onder
kennen?
"Er zijn nog lichtpuntjes" adver
teert de Joodse schoenwinke
laar Nathan Woudstra van de
Nieuwestad, maar die lichtpun
tjes hebben dan betrekking op
de prima schoenep en pantof
fels, die hij nog kan leveren...
moment de maatregelen, waar
bij het verboden wordt plant
soenen en badinrichtingen te
betreden - overal verschijnen
bordjes met de tekst: "Voor Jo
den verboden".
Eind juni vallen de Duitse le
gers Rusland binnen; hun eer
ste grote overwinningen wor
den met fanfaremuziek en
trompetgeschal bekend ge
maakt. Geen bekendheid wordt
gegeven aan het oprichten van
vier S.S. Einsatzgruppen, die
de opmarcherende militairen op
de voet volgen en overgaan tot
een systematische massa
moord: er worden duizenden
en duizenden Poolse en Russi
sche Joden doodgeschoten.
Ook van het bevel van de
Reichsführer S.S. Heinrich
Himm.ler om het concentratie
kamp Auschwitz in te richten
als vernietigingskamp krijgt de
wereld geen weet.
Op de drie en twintigste juli
wordt het gezinnetje van de
vethandelaar Herman Reindorp
en Mietje Drielsma in de Lijster
straat verrijkt door de geboorte
van een dochtertje, dat Jet
Anna komt te heten. Het is
Herman en Mietje's tweede
kind; het oudste, het jongetje
Hartog is net vier jaar.
In de augustusmaand van dit
jaar 1941 volgen er nieuwe be
palingen, die de Joden onaan
genaam treffen. Zij moeten alle
hen toebehorende gelden stor
ten op een rekening van de,
onder Duitse controle staande,
bank Lippmann en Rosenthal
in Amsterdam en voorts al hun
effecten in depot geven bij
deze zelfde bank. Drie dagen
later volgt het besluit dat alle
Joodse grondbezit wordt ontei
gend.
Dan, op de eerste september,
wordt de allereerste Leeuwar
der Jood door de Duitsers om
het leven gebracht en wel in
het concentratiekamp Mauthau
sen in Oostenrijk. Het is Cas
par Philip Cohen, de acht .en
twintig jaar oude echtgenoot
van Leentje Broekhuysen van
de Put. Hij hoorde waarschijn
lijk bij de honderden Joden, die
in twee grote razzia's in Am
sterdam werden gearresteerd.
Zijn overlijden blijft onbekend in
Leeuwarden, net als de experi
menten, die er nu in Auschwitz
worden gedaan - daar worden
bij wijze van proef Russische
krijgsgevangenen met het gas
Zyklon B vermoord. En waar
we in Nederland ook niets van
horen is het om het leven bren
gen in drie dagen van vier en
dertigduizend Joden in Kiev. Al
leen het nieuws van glorieuze
Duitse overwinningen aan het
front dringt tot ons door.
Tenslotte: in het laatst van dit
jaar een Duitse maatregel met
verstrekkende gevolgen: iedere
Nederlander krijgt een eigen
persoonsbewijs. De persoons
bewijzen van de Nederlandse
Joden worden duidelijk herken
baar gemaakt door het aan
brengen van een letter J
In februari lokt de beruchte
W.A., de Weer Afdeling van de
N.S.B., relletjes uit in Amster
dam, er volgen gevechten met
Joden, de Duitsers gaan tot
razzia's over en slepen vier
honderd jonge Joodse mannen
naar de concentratiekampen in
Mauthausen en Buchenwald.
Begin maart voeren de bezet
ters naar aanleiding van deze
ongeregeldheden hun eerste
doodvonnis uit; de vierhonderd
gearresteerden wacht, op een
enkeling na, eenzelfde lot.
Nog diezelfde maand broeden
de Duitsers plannen uit om te
komen tot wat zij noemen "een
eindoplossing van het Joodse
vraagstuk - Endlösung der Ju-
denfrage".
Dat nieuws blijft natuurlijk ge
heim - belangrijker in de ogen
van de Joden zelf lijken op dit
Drs. Andries de Metz: gesneuveld bij Den Haag.
