'T KLEIDE KEAHTEJE
UIT DE BEGINJAREN
VAN DE STOOMRADIO
ST
ATi
ES
EN
S
n
N
z
EN
MOOIE FIGUUR:
VICDEGROOTE
SCHOONHEID DIE VERLOREN GING
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 9
Niet iedereen zal weten, dat de
dorpen Weidum en Mantgum
een pioniersrol hebben ge
speeld bij de ontwikkeling van
de radio. In 1969 werd in Wei
dum door de Friese Commissa
ris der Koningin een gedenkte
ken onthuld ter ere van de
radio-pionier Hans Henricus
Schotanus a Steringa Idzerda,
de in 1885 in Weidum geboren
zoon van de toenmalige huis
arts in dit dorp. Hij vertrok in
1897 naar Leeuwarden, maar
keerde in 1905 weer in het ou
derlijkgezin terug.
Hij had veel interesse voor
techniek, volgde een inge
nieursstudie en begon te expe
rimenteren met radiotechniek.
Hij kreeg verkering met de
dochter van de predikant te
Mantgum, die in een pastorie
met een ruime zolder woonde
en daar installeerde hij zijn ap
paratuur. Dat was tijdens de
Eerste Wereldoorlog.
Het was ook daar, dat de toen
dertigjarige Idzerda, als eerste
Nederlander, via de radio het
bericht opving, dat er tussen de
Duitsers en de Engelsen een
grote zeeslag bezig was bij Jut
land.
VLIEGTUIGEN
In Mantgum, dus voor hij naar
Den Haag vertrok, was Idzerda
ook al bezig met net ontwerpen
van vliegtuigen. Een krant uit
1919 bracht het bericht: "Dat
ook het dorp Mantgum zich niet
onbetuigd laat, waar het geldt
de aeronautische sport, bleek
hedenmiddag, toen de heer H.
Idzerda, electrotechnicus, voor
het eerst zijn ontworpen vlieg
machine alhier probeerde. Zijn
machine voldeed aan de ge
stelde eischen. 't Model voor
proef in het klein vervaardigd
uit stevige bamboestokken en
linnen, kon, bij een lengte van
plusminus drie meter, een
breedte van plusminus twee
meter en een vlucht van één
meter, twaalf kilo dragen en
vertoont veel overeenkomsten
met twee achter elkaar vliegen
de zwanen. De genomen proe
ven waarbij een verstelbaar
stuurtoestel de richting ten op
zichte van de wind bepaalde,
slaagden naar wensch.
In Den Haag richtte hij het
technisch bureau "Wireless"
op. Later werd dat de "Neder-
landsche Radio Industrie". Hij
bouwde toen een zender en
zond op 6 november 1919 voor
het eerst uit, een wereldpri
meur. Een advertentie in de
"Nieuwe Rotterdamsche Cou
rant" van 5 november 1919
kondigde de uitzending aan.
Het eerste nummer was: "Turf
in je ransel". Hij heeft zijn uit
zendingen tot zijn faillissement
in 1924 verzorgd.
Ten slotte is hij ook nog het
slachtoffer geworden van zijn
interesse in de techniek. Toen
tijdens de Tweede Wereldoor
log bij Den Haag een V2 was
neergekomen, ging hij tot twee
maal toe kijken en vond o.m.
een ontstekingsmechanisme.
Hij werd door de bezetter gear
resteerd. Hoewel zijn portefeuil
le daarna aan zijn familie werd
teruggegeven met de toezeg
ging dat hij weer vrij zou ko
men, is hij nooit teruggekeerd.
Men neemt aan, dat hij al was
omgebracht toen de portefeuille
werd bezorgd. Zo kwam er een
triest einde aan het leven van
deze programmamaker, propa
gandist, zenderbouwer, omroe
per, zenderexploitant en tevens
directeur van een fabriek van
radiotoestellen. Zijn zender
PCGG heette: Prachtige Con
certen Gratis Gegeven.
Bij de onthulling van het monu
ment te Weidum, waarbij na
mens het "Comité vijftig jaar
omroep" de heer J. van Brakel
een krans legde, wees de
Commissaris der Koningin mr.
Linthorst Homan, op de grote
geestelijke betekenis van deze
uitvinding. "De Amerikanen",
zo stelde hij, "mogen dan nog
steeds menen, dat zij in de
nacht van 2 op 3 november
1920 de eersten waren, die
een radio-uitzending verzorg
den, de werkelijke eer is voor
Idzerda, die dat al eerder deed
op 6 november 1919".
Verder voerde toen het woord
de historicus N. Tj. Swierstra,
Mantgumer van geboorte, die
wees op de grote betekenis
van deze uitvinding voor de
scheepvaart, de luchtvaart en
voor de ontwikkeling en ver
strooiing van de mens. "Maar",
zo voegde hij eraan toe, "deze
uitvinding had een verschrikke
lijke keerzijde, ik zal maar één
naam noemen: Hitier".
Inderdaad, als Hitier voor de
radio sprak werden alle Duitse
zenders ingeschakeld, men
moest in Duitsland de radio luid
zetten, en de ramen openen. In
die tijd woonde in Mantgum jhr.
Hora Siccama als burgemees
ter, die twee inwonende Duitse
dienstboden had. Hij vertelde
eens dat wanneer zij in de keu
ken via hun radio, naar Hitier
luisterden, zij "volslagen gek
werden gemaakt" zoals hij het
uitdrukte.
Ja, Hitier bereikte dan miljoe
nen en dat ging dan gepaard
met veelvuldig "Sieg heil"-ge-
schreeuw en marsmuziek.
Toen de bezetting kwam, werd
onze radio in dienst gesteld
van het uitdragen van de nazi
ideologie, kwam er een verbod
op het luisteren naar de Engel
se zender en werden later de
radiotoestellen in beslag geno
men.
Enige jaren geleden beluisterde
ik toevallig een uitzending via
de radio van een interview met
de dochter van Idzerda. Zij
deed toen wel een merkwaardi
ge uitspraak. Hoewel ze zeer
trots op haar vader was ge
weest, ambieerde zij de radio
zelf niet erg, en zij verklaarde
geen radio te hebben en ook
nooit gehad te hebben. Toen
de verbaasde radio-medewer
ker vroeg waarom niet, zei ze
dat door al dat geëxperimen-
teer van haar vader tot vaak
midden in de nacht, ze er ge
noeg van had gekregen.
BOEKJE
Zij die meer willen weten van
deze radio-pionier kunnen dat
vinden in het boekje Sterin
ga Idzerda de pionier van de
radio-omroep" door P. A. de
Boer uitg. De Muiderkring N.V.
Bussum. In het postmuseum in
Den Haag wordt ook aandacht
aan hem besteed.
Mantgum W. Goinga
Waar nu de huizen van de Vre
deman de Vriesstraat en de
Alma Tademastraat staan, vier
de eens de voetbalsport hoog
tij. Op een toen nog onbe
bouwd grasveldje leefden de
leden van tal van kleinere voet
balclubs zich uit.
Zolang er niet gevoetbald werd
was het terrein niet of nauwe
lijks als een sportveld te her
kennen - de doelpalen en doel-
latten werden immers na iedere
wedstrijd veilig opgeborgen.
Doelnetten bestonden er nog
niet: de spelers moesten er zelf
maar op letten of de bal tussen
de palen kwam. Vaak gaf dat
aanleiding tot heel wat geharre
war.
Ook was er voortdurend het
gevaar, dat de bal in het Nieu
we Kanaal verdween. Tijdro
vend was dan vaak het opvis
sen van het onmisbare
attribuut. Maar men had geluk,
wanneer toevallig de curieuze
Vic de Groote zich onder de
spelers bevond. Die bedacht
zich immers nooit een moment,
maar ploempte, bezweet of
niet, zo het kille grachtwater in
-de bal achterna.
Zwemmend op de rug stuwde
hij het leer dan met zijn hoofd
naar de wal, werd daar door
zijn makkers uit het water ge
hesen en voetbalde verder, als
of er niets was gebeurd. Jawel,
op z'n gymnastiekschoentjes,
want dan hoorden zijn tegen
standers hem niet.
In later jaren werd de veelbe
sproken Vic de Groote een be
kende voetbalscheidsrechter.
Ook als langebaan schaatsen
rijder maakte hij naam en zelfs
verscheen hij - tot op hoge
leeftijd - wel bij paardencour-
ses als deelnemer bij draverijen
onder de man.
Een boeiende figuur, deze Vic,
die er nu ook al heel lang niet
meer is.
Warga: Popma State
Greonterp: Eelinga State
