WAT WAS ER HEEL VROEGER
OP DE KERMIS TE ZIEN?
ARTISTEN BIJ
SIPCASTELEIN
'T KLEINE KRAKTSJE
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 11
Wanneer juli is aangebroken is
het weer de tijd voor de Leeu
warder kermis. In dit blad is in
de loop der jaren al het een en
ander over deze kermis ge
schreven, maar toch is het wel
interessant nog eens in de his
torie te duiken m.b.t. dit onder
werp. Hoe zijn deze kermissen
eigenlijk ontstaan?
In het boek "Geschiedenis van
de Friese landbouw" van J. J.
Spahr van der Hoek wordt dit
uit de doeken gedaan. De ker
mis is ontstaan uit de jaar
markt. In dit boek wordt m.b.t.
het ontstaan der jaarmerkten
het volgende gesteld. "Voor
een logische redenering i.z. de
ontwikkeling van het marktwe
zen in Friesland, moet de posi
tie van de kerk in de middel
eeuwen het uitgangspunt
vormen. Iedere kerk of kapel
van dorp, stad of klooster was
door een daartoe aangwezen
wijbisschop aan een bepaalde
heilige gewijd.
Deze heilige was van de betref
fende kerk de "patroon". Op
diens naamdag werd de wijding
van de kerk herdacht en ge
vierd, hetgeen geschiedde met
een uitvoerige hoogmis en een
plechtige ommegang (proces
sie), waaraan zo veel mogelijk
alle parochianen deelnamen.
Deze kerkmis was dus een zui
ver kerkelijk feest, dat echter
op den duur publiek van buiten
de parochie zal hebben aange
trokken met het oog op de
soms interessante ommegang
en de daarna (waarschijnlijk op
het kerkhof) opgevoerde mira
kelspelen, waarbij voorvallen uit
het leven van de gevierde heili
ge werden opgevoerd. De toe
loop van mensen maakte de
kerkmis waarschijnlijk al betrek
kelijk vroeg tot een half-profaan
feest. Het "toneel" werd lang
zamerhand minder streng op
de kerkepatroon geörienteerd:
wereldlijk spel en klucht vroe
gen mede de aandacht; potse
makers van professie kregen
hun kans.
De kerkmis werd tot kermis,
nadat de kerkelijke ceremoniën
verricht waren. En uiteraard
trok de ker(k)mis in deze ge
daante nog meer volk dan
voorheen."
In de "Encyclopedie van Fries
land" van 1958 kan men hier
over o.m. het volgende lezen.
"De officiële opgaven van jaar
markten en kermissen leren dat
nog steeds de jaarmarkten in
voor- en najaar worden gehou
den: de vroegste in mei, de
laatste in november. Van alle
24 jaarmarkten valt er slechts
één in juni, in augustus en sep
tember (als hooiing en oogst
aan de kant zijn) liggen de
hoogste aantallen."
Welke activiteiten en presenta
ties vonden er op die kermis
sen plaats. Een interessante
bron hiervoor is de bekende
uitgave "Stads- en Dorpskro
niek van Friesland" van dr. G.
A. Wumkes. Hierna volgt een
chronologisch overzicht van uit
kranten verzamelde berichten
met betrekking tot de Leeuwar
der kermis.
1784
De acteurs en actrices van den
Nederduitschen Amsterdam-
schen Schouwburg onder direc
tie van H. 's Gravesanden voe
ren tijdens de kermis in hun
schouwburg tent, staande in
het Ruiterskwartier, op: Artaxer-
xes of de bezoedelde onschuld
(treurspel) en het kluchtspel:
het Onbesturven weeuwtje, met
zang en dans.
1787
Theodorus v.d. Weide, koop
man in Saxische porceleinen
drink- en pronkglazen, staat op
de kermis met zijn kraam te
genover de Fratemiteit (Burger
sociëteit)
1810
De muzikanten van het
Fransch en Hollandsch garni
zoen geven in den Prinsentuin
tijdens de kermis een concert,
entree een zestehalf.
1817
Het gezelschap paardrijders
van F. Blondin met 16 perso
nen en 22 paarden bezoekt de
kermis.
1817
Op de kermis staat het Theatre
optique van P. F. Pfeifer uit
A'dam, waar alle natuurver
schijnselen zonsopgang en on
dergang, regenboog, nachteve
ning, enz. vertoond worden.
1820
Op de kermis zijn het panora
ma der slag van Waterloo, ge
schilderd door J. Kamphuyzen
en een menagerie met nijl
paard, kwaggapaard, Senegal-
sche leeuwin, een panter, een
tijgerkat, 20 andere kleine die
ren en 50 vogelsoorten, waar
onder "de vogels steuss, man
en wijf, zij zijn bijna 7 voeten
hoog, het mannetje weegt meer
dan 200 pond; deze vogels
kunnen niet vliegen maar loop-
en het snelste paard gelijk,
hebben geen tong en kunnen
ijzer en staal verteeren; de
aanschouwers zullen verwon
derd zijn, daar men het kleinste
vogeltje er bij zal zien, dat niet
grooter is dan het lid van een
duim.
1822
Paolo G. Callay, fabrikant van
albast uit Valterra, staat op de
kermis met een kraam bij de
Waag.
1822
De publicatie van 26 maart
1806, krachtens welke de
Leeuwarder kermis ingaat den
2den Woensdag van Juli 'smor-
gens 10 uur en eindigt Woens
dag 14 dagen daarna, 'smor-
gens 8 uur wordt gehandhaafd.
1822
J. G. Redinger uit Hamburg
staat op de kermis met een
tent, waarin een camera obscu-
ra wordt vertoond.
1822
In de Hollandsche schouwburg
onder driectie van Hoedt en
Bingley wordt opgevoerd: Het
slot Loevestein of de vlucht van
Huig de Groot, versierd met
een decoratie van het kasteel,
tot slot: De tamboer der landmi
litie.
1823
De heer Maju uit Brussel geeft
op de kennis een vertooning
van zijn physieke en mechanie-
ke werken en 80 gedresseerde
kanarievogels. J. G. Redinger
uit Hamburg heeft een tent met
camera obscura.
1824
Het paardenspel van A. Blondin
is op de kermis.
1828
Op de kermis vertoond door
Wed. P. J. Beckers uit Leiden
wassen beelden o.a. het om
slaan der boot met vrouw, 6
kinderen en de knechts van
den Frieschen schipper W. H.
Wilma te Ureterp op den IJssel
in den nacht van 17-18 Maart
1827.
1828
Op de kermis vertoond: Groot
mechaniek horlogie uit 15000
beweegbare stukken samenge
steld, welke in een opvolgende
werking de schepping der we
reld voorstelt.
1828
Op de kermis vertoond het ka
binet van begoocheling, waarin
een stuk van waterleikunde,
voorstellde den omloop van het
bloed in het menschelijk li
chaam, zijnde een geraamte
gevuld met roode vloeistof, die
door luchtpersing in beweging
wordt gebracht.
1834
Op de kermis te zien het kunst
werk: Salomo's tempel.
1842
De zonmicroscoop van Cou-
lumbier op de kermis vertoond.
1843
Op de kermis de zonmicros
coop van Osinga vertoond.
1847
Volksoproeren Dragonders uit
Leeuwarden herstellen de rust.
Leeuwarden houdt dit jaar geen
kermis vanwege de ongere
geldheden.
1850
Het anatomisch museum van
Dr. Kahn staat op de kermis op
de Koemarkt tegenover het
huis van Sinkel.
1897
Ibsens' John Gabriël Borkman
op de kermis gespeeld door Le
Gras en Haspels.
Mantgum W. Goinga
Deze keer een foto van een
Russisch Trio. Michael Karsa-
koff, piano, Wladimir Pique, ba
lalaika en Helen Gorwatt, zang
(er staat Gesang, Chant).
Na al de reeds gepubliceerde
knappe dames nu maar eens
een foto van meerdere artisten
in nationale kledij. Ook weer
een bewijs hoeveel afwisseling
er in de genres van de diverse
nummers was in die tijd. Van
daag de dag "worden wij dood
gegooid" met zogenaamde
zangnummers. Vroeger werden
"sterren" geboren, nu worden
de meesten "gemaakt".
Ook hier weer schrijven de ar
tisten iets leuks bij de foto in
het album van het voormalige
pension Hager aan de Ooster
kade. In het Duits staat er: Fa
milie Hager zur Erinnerung von
Russisch Trio, wat in goed
Duits had moeten luiden: Erin-
nering an das Russische Trio.
Verder staat er Leeuwarden,
30.1.1930.
U ziet het, soms waren de ar
tisten een week bij Sipke, soms
om de veertien dagen was er
programmawisseling. Interes
sant verder - dan volgt een
tekst in het Russisch: Cemjoe
Hager, na dobroy pamjatj ot
roeskowo trio Wladmir Pique,
wat dus betekent: aan de fami
lie Hager in leuke herinnering
aan het Russisch Trio, gete
kend door Wladimir Pique, en
dan volgt de spelling in het
Russisch van Leeuwarden en
de datum. Is Pique een toneel
naam? Interessant!
Leeuwarden
Historisch Variété Archief
Ritsko van Vliet senior
TELEPAATH MALOITZ
Graag reageer ik nog even op
het nawoord van de redaktie
betreffende mijn artikel over de
joods-Nederlandse telepaath
Maloïtz.
Het is best mogelijk, dat in het
in uw bezit zijnde artikel over
de moord op het joodse meisje
Sara Beugeltas (Inderdaad:
toch wel Sara en niet Sonja,
Red.) niets vermeld is over Ma
loïtz. Bij de bevolking in Am
sterdam en in de gehele artis-
tenwereld in Nederland werd
nadien over de te hulp geroe
pen Maloïtz gesproken. En
daarom is Maloïtz de geschie
denis in gegaan als de oplos
ser van de gruwelijke moord
met het lijkje in een banenkistje
in het pakhuis in Amsterdam. Ik
zou nu niet gereageerd heb
ben, als het niet vermeld zou
zijn op praktisch al het materi
aal wat ik over Maloïtz in mijn
archief heb. Heb trouwens ook
nooit anders gehoord van vele
oudere artisten.
Leeuwarden
Historisch Variété Archief
Ritsko van Vliet senior
EINDKANAALWEG
In een van de vorige nummers
van 't Kleine Krantsje schreef
de heer G. Brinck over het
grindpad aan het eind van de
Kanaalweg. Daar zat een han
delaar in tweedehands bouw
materialen; Staal was zijn
naam. Een vroegere buurman
van ons was daar bedrijfsleider
en hij woonde er ook.
Voor het huis stonden twee
kastanjebomen. Ik ben er vaak
geweest, ook wel om er te vis
sen. Vooral op zondagavonden
als het mooi weer was, was het
daar aan het eind van de Ka
naalweg erg druk. De omwo
nenden, die er nog even uit wil
den, gingen dan kijken naar de
vele bootbezitters, die na een
weekend op het water weer
naar huis teruggingen en dan
dit punt passeerden.
Ook de rondvaartboten kwa
men dan weer binnen, vaak
met vrolijke muziek. Je zwaaide
altijd even naar bekenden, die
je zag. Het was er dan heel erg
gezellig.
Groningen H. Wltteveen
