'T KLEINE KRANTSJE
YaVKIaV UECYAIED1A doorFenno Schoustra
HofGoozen
Eerste tegel
Concurrentieslag
Auto's uit Opa's tijd
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 7
Ik kreeg een brief van de al
lange tijd in Amerika wonende
heer Benjamin H. Vromen, een
zoon van de hier vroeger zo
bekende vrouwenarts dokter
Mozes Vromen, die zijn praktijk
in de Prins Hendrikstraat heeft
gehad en die, kort voor de
Duitse barbaren hier kwamen,
naar veiliger oorden wist te ont
komen.
De heer Vromen junior was zo
vriendelijk mij een fraaie foto
toe te sturen van de ingang
van het 'Hof Goozen' in de Bo
terhoek, dat in de jaren dertig
is gesloopt. "Ik vond deze foto,
die waarschijnlijk vlak voor de
afbraak is genomen, in de pa
pieren van mijn vader, die, zo
als U weet, zeer lang voorzitter
is geweest van het Israëlitische
Armbestuur, waarvan het Hof
Goozen een tehuis voor Jood
se oude lieden is geweest" al
dus de heer Vromen vanuit zijn
vakantieverblijf in Den Haag.
"Het hofje" schreef de heer
Vromen verder, "was overtollig
geworden omdat ouderen, die
verzorging nodig hadden,
meestal in Amsterdam in 'De
Joodse Invalide' geplaatst wer
den, waar ze meer gezelschap
hadden en een betere verzor
ging ontvingen. Ik kan me het
hofje nog enigszins herinneren.
Een lange gang leidde naar
een vierkant met kamertjes er
omheen in typisch negentiende
eeuwse trant."
En de heer Vromen eindigde
zijn brief met een kleine dank
betuiging: "U hebt indertijd een
paar aardige stukjes over mijn
vader geschreven. Ze zijn mij
door vrienden toegestuurd en ik
heb ze zeer op prijs gesteld."
Ik kreeg ook een brief van een
oud-Leeuwarder, die nu in Ty-
tsjerk woont, de heer KI.
Sierksma, "een seun vanne
vroegere bloemist vanne Wur-
remedyk". Hij verraste mij met
een interessante vraag.
"Waar," zo vroeg hij, "is de
rubber tegel met koperen let
ters gebleven, die koperslager
Doodkorte voor zijn deur in de
Sint Jacobsstraat heeft gelegd
als de eerste tegel, toen deze
straat helemaal met rubber te
gels werd bevloerd en zo de
eerste in de stad werd, waar
men geen klinkers of balstenen
meer had. Ik weet nog precies
hoe dat is gegaan, maar ik
weet niet meer, wanneer het
was."
Tja, daar vraag je me wat.
Waar is die Cürieuze "eerste te
gel" gebleven? Dat zou ik ook
niet weten. Maar weet de ge
meente het wel? Afdeling Voor
lichting gebeld. Die me terug
zou bellen. En dat ook heeft
gedaan. Maar nee hoor: ook de
gemeente zelf weet het niet.
De tegel is er niet meer. Weg,
spoorloos verdwenen.
Als je het mij vraagt is dit me
morieteken, dat ons aan een
bijzondere gebeurtenis uit het
verleden herinnert, gewoon on
der de nieuwe asfaltlaag te
rechtgekomen en is er niemand
geweest, die zich er om be
kommerd heeft.
Vanzelfsprekend zou zoiets
thuishoren in een "Leewadder
historisch museumke", maar ja,
dat bestaat (nog) niet en al zou
het wel bestaan, dan hadden
we natuurlijk dat tegeltje nog
niet.
Eén vraag kan ik wel beant
woorden en dat is die van de
maand waarin de oudste bewo
ner van de Sint Jacobsstraat,
de oude heer "Rikus" Doodkor
te die eerste tegel heeft gelegd.
Dat is geweest in september
1925, vijf en zestig jaar gele
den dus.
Tja, zo kon je het wel noemen,
het gevecht, dat twee winke
liers voor de Tweede Wereld
oorlog tegen elkaar hebben ge
voerd, een geweldige concur
rentieslag. Wie dat waren, die
twee? Nou, dat weten de al wat
oudere Leeuwarders natuurlijk
nog best: Jacob Woudstra en
Anton Wanda.
Jacob Woudstra had zijn zaak
in parfumerieën, galanterieën
en van-alles-en-nog-wat op de
hoek van de Heerestraat en
Anton Wanda had een soortge
lijk bedrijf daar scheef tegen
over in de Oude Oosterstraat.
Woudstra, die zijn onderneming
"De Toko" noemde, placht te
adverteren met kreten als "De
Toko spant steeds de kroon en
De Toko geeft de prijzen aan"
en Wanda adverteerde onver
anderlijk met "Wanda bezocht -
koopjes gekocht", een slagzin,
die de Leeuwarders van die da
gen vrijmoedig vertaalden in
"Wanda bezocht - rotsooi ge
kocht".
Als kiene kooplui hielden de
heren elkaar voortdurend in de
gaten en zo kon het geschie
den, dat bijvoorbeeld een flesje
Eau de Cologne, dat bij de een
een dubbeltje moest kosten
plotseling bij de ander voor ne
gen en een halve cent stond
geprijsd. En de krultang, die je
bij Woudstra op een gegeven
moment heel voordelig voor vijf
en een halve cent kon krijgen,
kostte een half uur later bij
Wanda waarempel niet meer
dan vijf cent.
"Wegens het enorme succes
van de vorige week, gaan wij
door met onze alom bekende
'Toko-prijzen" riep Woudstra
krachtig in zijn advertenties uit
en Wanda reageerde onmiddel
lijk: '"t Is geweldig, wat U ziet -
zie de etalages, alleen knal
koopjes weer bij Wanda, Wan
da bezocht - koopjes gekocht".
Om te voorkomen dat de klan
ten tóch nog de verkeerde win
kel binnenstapten, attendeerde
Jacob Woudstra speciaal op de
vlaggen, die zijn pand markeer
den: "Denk om de wit-roode
vlaggen!" Ook trachtte hij ko
pers te verleiden met speciale
aanbiedingen: "Iedere kooper
van slechts 25 cent geven wij
Vrijdag en Zaterdag aanstaan
de twee mooie Schilderijtjes ca
deau - kunstwerk op hout".
Typerend was het ook, dat Ja
cob Woudstra het winkelend
publiek verzocht zo vroeg mo
gelijk bij hem aan te kloppen:
"Koopt in de morgenuren" ver
meldde hij in zijn advertenties.
Het waarom is wel duidelijk: hij
reduceerde dan de kans, dat
zijn concurrent zijn waren toch
nog af zou prijzen en dus nóg
goedkopere aanbiedingen
kreeg.
Het kan niet missen dacht ik:
veel ouderen onder ons zullen
verrast opkijken bij het aan
schouwen van deze foto's, die
ik sneupend in de archieven
van 't Kleine Krantsje een de
zer dagen tegenkwam en die ik
graag in deze rubriek een
plaatsje gun. Zijn het geen
pronkjes, deze auto's uit Opa's
tijd? Of moet ik zeggen "auto
mobielen" uit Opa's tijd?
Zo werden ze vroeger inder
daad genoemd en ik ken een
oud-garagehouder, negentig
jaar is die nu, die nog altijd
over automobielen praat wan
neer hij auto's bedoelt. Zeker
weet ik het niet, maar ik veron-
Hoe onvoorstelbaar goedkoop
die spullen al waren lezen we
in een advertentie, die De Toko
in 1937 in de krant heeft ge
had. Uitgerekend op de eerste
april, maar een aprilgrap was
het zeker niet. Voor de aardig
heid wil ik wel even wat prijzen
overschrijven. Een map schrijf
papier 31/2 cent, een pakje
wondpleisters 61/2 cent, drie
muizenvallen voor een dubbel
tje, een zijden damesparaplui
met zijden foudraal 88 cent, 6
paar veters, "zeer sterk" 10
cent, een flinke grote tanden
borstel 6 cent, een scheerappa-
raat 71/2 cent, tien scheermes
jes 51/2 cent, drie rol boterham
papier een dubbeltje, een
porceleinen kop en schotel
121/2 cent, een busje jodium
131/2 cent en kokers voor tan
denborstels 2 cent.
Kortom, voor een paar gulden
kreeg je een heel huis vol spul
len en dan ook nog, garandeer
de de verkoper, "van een uit
stekende kwaliteit".
Maar wie attent was kon het
derstel dat deze foto's in de
twintiger jaren zijn gemaakt,
toen nog maar weinig mensen
zich het bezit van een auto
konden veroorloven. Voor ons
als jongens bestonden er toen
eigenlijk nog maar twee auto
merken: je had óf te maken
met een Ford óf met een Che
vrolet. Maar in werkelijkheid re
den er toen ook al veel meer
merken op de weg. Het eerste
brikje is een Fiat en het tweede
lijkt me een Ford, maar het kan
zijn dat ik me vergis - de echte
autoliefhebbers onder de le
zers, en dat zullen er heel wat
zijn, zien het natuurlijk zo. Het
zou wat zijn, wanneer je deze
karretjes nu nog had, precies
zo en in dezelfde staat.
halve dozijn veters even later
vanzelfsprekend bij Wanda krij
gen voor negen en een halve
cent in plaats van het dubbel
tje, dat Woudstra er voorvroeg.
Zo heeft dit vermakelijke ge-
vecht-om-de-nutskes gewoon
jaren geduurd, tot er op een
zeer dramatische manier aan
de strijd tussen deze twee
Leeuwarder winkeliers een ein
de kwam. Want in de oorlog
vergaten de moffen ook Jacob
Woudstra niet. Hij werd, als
Jood, naar Westerbork ge
sleept en kwam vandaar in het
vernietigingskamp Auschwitz
terecht. Daar moet hij, achten
veertig jaar oud, eind 1942 om
het leven zijn gebracht.
En Anton Wanda? Die opende
later een parfumeriezaak op de
hoek van de Oude Oosterstraat
en de Berlikumermarkt. Maar
hij is er nu ook al niet meer.
Net als de voordelige aanbie
dingen van De Toko zijn de
koopjes van Wanda al lang ver
leden tijd.
