BUTEN SPEULE: JONGESWAT
WAS DAT MOOI.
'T KLEINE KRANTSJE
Leewadder herinneringen
"OOM AGENT" VISSER
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 8
Op één fan myn sneuptochten
naar boeken hè'k un skofke le
den nog un Samuel Falkland
(skuulnaam fan Herman Heijer-
mans) foor één gulden op 'e
kop tikt. 'De roode flibustier';
uut'e Salamanderreeks fan
1936.
De ik-figuur in dat ferhaal
klaagt ofer 't satanisch gekri
oel en onhebbelijk gedrang der
herinneringen, die me terrorise
ren en 't vertikken zich door
eene aan orde en stiptheid ge
wende hand te laten ordenen."
Se skiete maar heen en weer
deur de tyd. So gaat ur mij nou
oek presies: ik was an ut fertel-
len ofer myn jongesjaren en,
dan rolle er inénen herinnerin
gen an'e middelbare skooltyd
en selfs an gebeurtenissen
daarna uut myn ballpoint!
Terug naar myn kienderjaren
(dat sa'k tenminste probere,
maar misskien skiete myn her
inneringen so nou en dan nog
wel us uut.) Ik hoor my self
nog fragen: 'Moeke, mag ik nog
efen buuten speule?' Daar,
buuten, wa' nou oek fan alles
te belefen. Wat we speulden
was foor un groot deel afhan-
keluk fan'e tyd fan'e dag, fan'e
tyd fan ut jaar en fan ut plak
waar we speulden.
SOMERAFOND
Un somerafond, as ut al so'n
bitsje begon te skémeren, was
ut bij uutstek geskikte moment
foor groepsspel; foor al 'er sijn
geen rofers meer in ut bos'
deed ut dan erg goed. Dan wa
ren sowat alle kienders1 fan
Achter de Hoven fan'e 8ste tot
an'e 3e Vegelinstraat bij me
kaar. Seldsame momenten,
want anders speulden we
meestal in aparte kleine 'geo
grafische' groepkes fan un man
of vier/vijf.
We hè heel lang un fariant op
ut rofersspel speuld met wacht
woorden ensf. Ut was meen ik
'uutfonnen' deur een fan de
susters Hoekstra fan'e Seijf-
fersbuurt. Ik herinner my daar
alleen nog fan, dat de 'rofers'
bij ut sien fan ut 'wild', in ut
skemer, roepe moesten: 'Wer
da?' Myn kennis fan ut Duuts
was toen niet groot, dat ik hè
nooit weten dat dat 'wie daar'
betekende en riep met feul an
deren luudkeels: Erdal!
Andere groepsspellen die ut
goed deden waren kolkje- (of
boomke-)ferwissele; skipper
mag ik oferfare; moeder, mag
reise; en ferstopperke met fer-
los. Ik herinner my nog dat ik
us so'n mooi ferstoppersplakje
fonnen hat, onder'e kar en ach
ter un stel kisten fan'e groente
boer op'e hoek fan'e '8ste', dat
se my nooit fiene konden. Se
hè op un gegeven moment wel
roepen: 'Kom maar op!', maar
dat hè ik niet hoort; dat ik bleef
daar maar sitten. Toen ut op-
laast donker begon te wudden
bin'k mar naar huus gaan, d'r
was gin kien meer buuten!
Wa' d'r un grote groep jonges
bij mekaar, dan waren geliefde
spellen: landsjekappe - onder
de bomen langs de skuur bij
Wiemers - en bakkertskiete -
met grote yseren lagerkogels -
deur de goten fan kolk tot kolk.
Individuele spellen, so as hoe-
pele en toppe - sweep en set
deden je eigenluk nooit op je
eentsje, maar altyd met un
klein groepke en tenminste met
un kammeraad.
D'r waren 60 jaar leden feul
minder betegelde stoepen dan
nou. De enkele hoekjes die d'r
waren, waren foor toppen dan
oek erg in trek. Foor ons was
dat dan fooral de stoep foor de
ruuten fan slager de Walle (ja,
die was d'r 60 jaar leden oek al
op ut selfde plak!). Ik kan my
nou best de angst fan de Walle
(de grootfader) foor syn grote
etalageruuten foorstelle. Ut
duurde dan oek niet lang of we
wudden futstuurd. Maar efen
later was d'r weer een ander
stel besig en wij waren ut de
folgende dag oek al weer fer-
geten! De Walle sal un sucht
fan ferlichting slaakt hè, as de
topperstyd weer foorbij was.
Ja, hoe 'wisten' we eigenluk
dat ut nou krekt tyd was foor
toppen, draakjefliegen, hoepe-
le, ensf., ensf.? Hèt iemand
ooit dat raadsel uutlegge ken
nen? De een steekt de ander
an. Ja mooi, maar waarom te-
gelyk in Leewadden en Dok-
kum en gaan so maar deur?
Landsjekappe: dat was oek al su mooi
Niet dat wij ons daar toen ooit
ut hoofd ofer braken, ut was so
fer, uut!
Hoepele; soms suu ik ut nog
we! us doen wulle, op un mooie
sonnige, niet te warme, dag
met de hoepel in draf langs de
straten trekke. Myn kammeraad
Jochum Brandsma had un hele
mooie hoepel: die wudde niet
anddreven deur er tegen an te
slaan, maar daarbij sat de stok
met un groot oog an'e hoepel
fast en hoefden je alleen maar
te drukken onder ut draven.
Die bysondere hoepel is ooit
nog us deur myn skuld in ut
Nieuwe Kanaal (Emmakade)
terecht komen. Ik weet niet
meer hoe, maar wel dat ut myn
skuld was (toch gien afgunst,
Berend?). Jochum syn fader
ging met un puthaak an ut fis
sen op ut plak wat wij hem an-
wesen en o wonder, na un
paar halen: daar haddie um te
pakken!
Jaren later maakte ik nog us un
soortgelyk gefal met: ik foer
met iemand deur de Kromme
Ee en die sei op un gegefen
moment: 'Hier is my forig jaar
de bril fan'e neus en in't water-
fallenï Een fan de anderen
haalde, eigenluk speulendur-
wys, de pikhaak ofer de bojem
en, wat hing er toen ie um op
haalde an'e haak? Just: de bril
Hè jim dat nou oek dat je er
gens langs lope en inénen den-
ke: 'Wat suuden je hier mooi
speule kanne'? Ferstopperke,
roferke, indiaantsje, goh wat un
mooi plakje! Dan bin ik weer
efen helemaal kien. Vooral in ut
groenrijke Den Haag (bossen,
duinen en parken) oferkomt my
dat nog al es. Wat un ferskil
met onse mogelukheden.
UT BOS
Drie bomen en vijf struken,
hiette bij ons al gauw: 'ut bos'.
Groenryke speuiplakken waren
foor ons: ut Laantsje (W. Lode-
wykstraat) en ut driehoekige
stukje land tussen ut blikfabriek
en'e spoorsloot, door ons de
'pampa' genoemd. Fooral dat
laatste plak was prachtig: grote
bulten en diepe kulen, woest
begroeid met struken en allerlei
wilde planten. As je daar je fan
tasie op los lieten, dan sagen
je de indianen al slupen of de
buffels grasen! Ik denk nou wel
us: we hadden toen nog nooit
fan bodemverontreiniging
hoord, maar daar lag heel wat
vreemde rommel. Niet alleen
vaste afval, so as hout en yser,
maar oek duustere substanties
fan heel of half vloeibare aard,
kortom: chemisch afval. Ut suu
my niet ferwondere as d'r nog
heel wat fan in'e grond sit daar.
Pracht speuiplakken waren oek
altyd de fabrieksterreinen fan
Condens, Koopmans, blikfa
briek, onttinningsfabriek, ensf.
De terreinbazen sagen ons fan-
self niet graag, maar se konnen
niet oferal tegelyk wese. En de
waterkant had oek altyd un ge-
welduge antrekkingskracht foor
ons. Dat leferde natuurluk nog
al us natte foeten of un nat pak
Myn kammeraad had een hele mooie hoepel: een met een stok er
an vast
op. Op un keer was Jochum bij
het hordelopen ofer de touwen
fan de skippen langs de Em
makade strukeld en so ut ka
naal indoken. Met fereende
krachten was ie d'r weer uut-
trokken en we waren in draf op
weg naar huus. Inénen, ik sien
ut nog foor my, skiet de petro-
lieman die langs de Emmakade
an ut leuren was, op my af en
geeft my un draai om'e oren. Ik
was uteraard hevig ferontwaar-
digd en froeg waar dat goed
foor was. 'Ik hè dij fan'e week
al drie keer met die kleine jon
gen met un nat pak lopen sien.
Dou sast d'r wel meer fan af-
wete, grote lummel!' Ik riep
kwaad: En hij is oek nog wel
un maand (en 2 dagen) ouwer
as ik! Kan ik ut helpe, dat ik
groter bin?'
Later leerde ik wel, dat lengte
feul konsekwenties hèt. Je mut-
te niet alleen de wyste wese,
oek al bin je de jongste, maar
je bin oek altyd de skuldige. Un
ander kan nog us ongesien in
de massa onder gaan, maar
probeer dat maar nooit as je
teugen de twee meter ansitte.
Die lange fan van der Veen
was d'r oek bij. Selfs in'e fer-
duustering in'e oorlog, sagen
se mij nog teugen de lucht af
steken, en wurde er 'Dag Be
rend' seid, wilens ik daar bene
den alleen maar duusternis
sien kon.
Half geld beneden 12 jaar op'e
kermis? Fergeet ut maar!
Koopjes in'e uutferkoop? 'Uw
maat is er niet bij.' En altyd
bukke foor die ferrekte sonne-
skermen. lelt krij je d'r fan op'e
kop! En dan die eeuwige mop-
kes. 'Is ut koud bofen? Loopst
dou altyd op stelten?' Op den
duur hèt dat loof ik un niet ge
ringe infloed op je gedrag (op
je karakter?): 'Wulle se mij al
tyd ferantwoordeluk stelle?
Nou, dan gaan ik oek maar
foorop lope!' A'je gin afgrijsluk
minderwaardigheidscomplex hè
wulle, mu'je oek wel. As kleine
mannen mij plage wulle met
myn lengte, hè ik altyd seid:
'Stil maar jonge, ik weet wel
dast jaloers biste.' Meestal bin
se dan stil, want se bin jaloers!
Toen ik in '59 in'e Gemeente
raad kwam, beweerde Fenno
Schoustra in'e krant dat Jaap
Vellenga nou onttroond was as
langste raadslid; ik was 2,07
lang. Hij overdreef 10 cm, maar
afsien daarvan loof ik dat Jaap
toch nog krekt efen groter was
as ik. (sien je wel, daar skiet
myn herinnering weer uut.)
Den Haag
Berend van der Veen
tel. 070-363 13 37
Het Leeuwarder politiecorps
heeft in vroeger tijden verschil
lende "dienaren" met de naam
Visser gehad.
Een beslist memorabele man
met deze naam was een Anne
Visser, die geleefd heeft van
1882 tot 1942. Dat was nog
een echte "Oom-agent", die in
het corps altijd heel gemoede
lijk als "Omke Anne" werd aan
geduid.
Hij was ook een gemoedelijke
figuur, die onder zijn collega's
een bevoorrechte positie in
nam. De bekende politiecom
missaris Wesser had hem im
mers als een van de eerste
rijwielagenten aangesteld en in
die functie deed hij vele jaren
dienst.
Als geen ander wist Omke
Anne met goed gevolg op te
treden bij huiselijke twisten en
burenruzies, die nogal eens
voorkwamen in wat we zo
graag kwalificeren als "de
goeie ouwe tijd".
Hij had er bijzonder de slag
van om met mensen om te
gaan en het verkeerde van hun
gedrag onder ogen te brengen.
Zijn woorden drongen tot de
mensen door en nooit verliet hij
de ruziezoekers zonder de ze
kerheid, dat hij de vrede had
hersteld.
Nu, zoveel tientallen jaren later,
zullen er wel niet veel stadge
noten meer zijn, die zich Omke
Anne nog kunnen herinneren.
En zo zal het vaker gaan: lang
na het heengaan van een bij
zondere figuur, zal, langzaam
maar zeker, de herinnering er
aan verbleken. Tot er uiteinde
lijk helemaal niemand meer is,
bij wie nog een lichtje gaat
branden bij het noemen van
zijn naam
