MET FENNO SCHOUSTRA OP PAD
KRIS KRAS DOOR DE STAD
'T KLEINE KRANTSJE
Straatnamen
Tekens-van-toen
Zandleven
Huisnamen
Rijksarchief
Enorme gaten
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 17
Om vandaag te beginnen moet
ik u in gedachten even meene
men naar de Wortelhaven en
de Eewal. Daar heeft men de
aardige gedachte gehad om ter
gelegenheid van de onlangs
gehouden Monumentendag de
in vroegere eeuwen gebruikelij
ke straatnamen aan te bren
gen. De Wortelhaven kwam die
dag Vischmarkt te heten, de
Eewal noordzijde kreeg de
oude aanduiding Olde Eewal
en de Eewal zuidzijde, werd,
als vanouds, de Orangie Ee
wal.
Deze alternatieve straatnaam-
geving zal alleen voor die dag
zijn bedoeld, maar op het mo
ment, dat ik dit schrijf, een paar
weken later, hangen die bord
jes er nog steeds - mensen,
die hier de weg niet weten en
die op de Eewal moeten zijn,
zoeken zich dus een aap.
Al enkele malen eerder heb ik
in deze krant gepleit voor het in
ere herstellen van straatnamen,
die in het vergeetboek zijn ge
raakt. Aanduidingen, die wijzen
in de richting van beroepen, die
in of bij bepaalde straten zijn
uitgeoefend of van figuren, die
er hebben gewerkt of gewoond,
vormen, zeker voor vreemdelin
gen, een aparte bekoring.
Onlangs op een heerlijke zater
dagmiddag zwervend door de
toen buitengewoon gezellige
binnenstad van Dokkum viel
het me op, dat daar ook alle
stegen nog hun oude, vaak zo
karakteristieke namen dragen.
Er zijn trouwens meer Friese
steden, die de door onze voor
ouders bedachte aanduidingen
laten voortleven in deze tijd,
leuk is dat.
Maar ik kan me niet aan de in
druk onttrekken, dat de men
sen, die bij ons in Leeuwarden
over de straatnamen gaan,
voor zoiets ongevoelig zijn. De
straatnaamgeving lijkt me hier
nogal willekeurig toe. Straat
naamborden, die, door welke
oorzaak dan ook, verloren
gaan, worden lang niet in alle
gevallen vervangen door ande
re en kunnen vele jaren naam
loos blijven, tot er plotseling
toch weer eens een bord ver
schijnt.
Aan de andere kant kunnen we
het hier beleven, dat een van
de kortste straten in onze bin
nenstad niet van een of twee,
maar liefst van drie naambor
den is voorzien. Dat is de Bur-
maniastraat, die de Kleine
Kerkstraat met de Nieuwestad
verbindt, let daar maar eens
op.
Maar nogmaals, het terugbren
gen van oude aanduidingen lijkt
me zinvol toe, maar dan moet
De Waterpolle - nergens meer
te vinden, zélfs niet in het
straatnamenboek van Willem
Dolk. De Waterpolle was een
steegje tussen het Oldegalileën
en de Dokkumer Ee.
het natuurlijk niet gebeuren, zo
als dat op de laatste Monumen
tendag is gedaan, waar het niet
herkenbaar was, dat het hier
vervallen, namen betrof. Namen
als Olde Eewal, Orangie Eewal
en - bijvoorbeeld - Deinumer
Zuupmarkt en Vleeschmarkt
(beide weleer op de Nieuwe
stad) zou men onder de huidi
ge namen Eewal en Nieuwe
stad kunnen aanbrengen op
bordjes, die duidelijk afwijken
van de nu gangbare straat
naamborden. Om helemaal alle
misverstanden te voorkomen,
zou je die aanduidingen uit
Opa's tijd dan ook nog tussen
haakjes kunnen zetten.
Tekens-van-toen: tsjonge ja, ik
heb tot mijn voldoening ge
merkt, dat mijn aansporing, een
tijdje geleden aan de abonnees
van 't Kleine Krantsje gedaan,
om in de stad op zoek te gaan
naar oude opschriften en der
gelijke dingen, die nu niet meer
toepasselijk zijn, niet zonder
gevolgen is gebleven.
Ik hoorde van lezers van onze
krant, die zelf enthousiast op
zoek zijn gegaan om zoveel
mogelijk tekens uit een ver of
minder ver verleden op te spo
ren. Een interessante bezigheid
-ikzei het al!
Een teken-van toen, waarover
ik het een vorige maal heb ge
had, was dat op het hoekpand
van de Oostergrachtswal en
het Molenpad. Met behulp van
een verrekijker kon ik zien, dat
daar nog heel vaag het woord
"Verfwaren" op staat. Daar
moet ooit, dacht ik dus, een
verffabriek zijn geweest en ja
hoor, een van onze abonnees
kon dat bevestigen.
Dat was mevrouw Fransisca
Henderika Rijpstra-Zandleven
te Hoogeveen, die daar als
meisje zelf heeft gewoond.
Haar vader had er de winkel,
kantoren en pakhuizen van de
onderneming, die nog wel be
kend is in Leeuwarden: Zandle-
ven-verf kennen we nog altijd
in onze stad, zij het dan, dat er
al lang geen Zandleven meer in
zit.
Mevrouw Rijpstra-Zandleven,
die nu zesentachtig is, vertelde
me, dat zij tot haar twaalfde
heeft gewoond in het pand aan
de Oostergrachtswal, dat nu,
na bijna driekwarteeuw, dus
nog altijd vage sporen toont
van kleurrijke opschriften van
weleer.
Ook heeft Zandleven aan de
Bisschopstraat een vestiging
gehad, waar het bedrijf
nog eens geteisterd is door een
spectaculaire brand. En nu zit
de onderneming aan de Sne-
kertrekweg en de Ampère
straat, maar dat is een verhaal,
dat natuurlijk weinig te maken
heeft met het teken-van-toen,
waarover ik begon.
In de Westerparkstraat staat
een huis met de naam "Nico-
lien". Dat zegt me niets en die
naam zal ook u allen wel niet
aanspreken. Maar voor de
naamgevers heeft deze aandui
ding natuurlijk wel degelijk be
tekenis. Zoals de huisnaam
"Nea Tocht", die ik zag staan
op het pand Troelstraweg 184
een voor ons allen duidelijke
betekenis heeft. De naamge
vers zullen nooit hebben ge
dacht, dat ze hier nog eens te
recht zouden komen.
Erg aardig vond ik de naam
"De Herdershof" van het pand
Wergeasterdyk nummer negen,
toen ik hoorde dat een meneer
Jan Herder de bewoner is van
dit huis. Hetzelfde geldt voor '"t
Kruythuys" in de Carel van
Manderstraat, want dit pand
wordt door een meneer Kruyt
bewoond.
Wat de bewoners van het huis
nummer vijftien aan de Hem-
penserweg bewogen kan heb
ben hun woning de, overigens
grappige, naam "Nou én.te
geven is me niet recht duidelijk.
Het is een keurig net en nieuw
huis, waar je zo op het oog
weinig of niets hebt aan te mer
ken. Nou én.Of bewoon
den de naamgevers misschien
eerst een kasteel en trokken zij
zich nu in deze meer beschei
den huisvesting terug?
"De Linde" heet het huis Har-
lingerstraatweg negenendertig,
maar de boom, waarnaar dit
pand genoemd zal zijn, heeft
intussen kennelijk het loodje
gelegd - er staat geen linde
boom meer in de tuin.
Dan staat er aan de Juliana-
laan, nummer dertien, een huis
dat "De Schrootjes" heet en
die aanduiding laat zich wel
verklaren. Het is immers een
van de houten woningen hier
en de schrootjes, die er deel
van uitmaken bracht de vroege
re bewoner, de directeur van
het PEB, Ir. Lijfering, op het
idee van deze naam.
De bewoners van het pand
Harlingerstraatweg vijfendertig,
ook een houten huis, moeten
precies hetzelfde hebben ge
dacht - zij hebben de naam
"de Plankskes" erop gezet.
"Rijksarchieven" staat er, in
steen gehouwen, boven de
deur naast de Kanselarij aan
de Turfmarkt, maar dat slaat nu
op niets meer. Het is gewoon
een teken-van-toen, want
het Rijksarchief ("Ryksargyf"
noemt het zich nu zelf) resi
deert alweer geruime tijd aan
de Boterhoek naast de Provin
ciale Bibliotheek.
Vlak bij die aanduiding "Rijks
archieven" ontdekte ik een
tekst in de zijmuur van het
pand aan de Turfmarkt, waarin
vroeger de schrijfmachinezaak
van Van den Berg en Kop is
geweest. Maar wat daar heeft
gestaan werd me niet duidelijk
- het is niet meer leesbaar he
laas.
Dat laatste geldt niet helemaal
voor een tekst, die ik nog zag
staan op een muur in de Ame
landsstraat. "Vleeschhouwerij"
en "J. v.d. Weide" las ik daar,
maar er moet daar meer heb
ben gestaan, dat nu ook al niet
meer is te lezen.
De slagerij van Van der Weide,
ooit op de hoek van deze Ame
landsstraat en de Voorstreek,
was erg bekend in Leeuwar
den. Maar ook de herinnering
aan dit bedrijf is nu meer en
meer aan het vervagen.
De enorme gaten, die er zo nu
en dan in de stad ontstaan,
brengen een interessante bij
komstigheid met zich mee: plot
seling kun je uit bepaalde hoe
ken foto's maken, wat anders
gewoon niet mogelijk is.
Zo gaf bijvoorbeeld het wegbre
ken van een oud huis in de
Kleine Hoogstraat me nog niet
zo lang geleden een kans om
een aardige foto te maken van
de achterkant van het Letter-
Leeuwarden is een stad vol
kleine bekoorlijkheden. Het
blijft een boeiende bezigheid
om ze op te sporen.
kundig Museum op de hoek
van de Grote Kerkstraat en de
Beyerstraat, waar tot veler ver
rassing eensklaps het fraaie
ronde torentje van dit gebouw
heel goed zichtbaar werd.
Ook heb ik in m'n archief een
buitengewoon fraaie opname
van de Oldehove, die onze me
dewerker Jelle Foppma een
aantal jaren geleden maakte,
toen er ruimte kwam in de Bo
terhoek, waar alle panden
moesten sneuvelen voor de
nieuwbouw van de Provinciale
Bibliotheek. Jelle maakte toen
een opname, die nog nooit eer
der was gemaakt en die je nu
ook niet meer zo zou kunnen
maken: hij fotografeerde de
noordzijde van de toren.
Voor het fotograferen van de
zuidzijde van de Oldehove heb
ben fotografen ook nooit vol
doende armslag gehad, maar
nu het grote Aegongebouw
werd weggebroken, kon ik deze
kant van de toren dan toch
eens vereeuwigen.
Het wegbreken van de bebou
wing aan de Stationsweg geeft
ook een mogelijkheid op ver
rassende opnamen en dat zal
zeker ook het geval zijn, wan
neer de Harmonie helemaal te
gen de vlakte ligt en de, stellig
enorme berg puin, is wegge
ruimd. Ik ben eerlijk gezegd,
nog meer benieuwd naar het
gat dat er dan ontstaat, dan
naar het nieuwe gebouw, dat
me jammer genoeg niet zo
aantrekkelijk lijkt.
