GESPREKKEN OP
T KLEINE KRANTSJE
DRAMA
DAT EEN
RAADSEL
HEMKE: VROUW ALS
"VOERMAN"
OPDEBOK
IN 1932
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 13
Een drama, dat altijd een raad
sel bleef; dat mogen we wel
zeggen van het met man en
muis vergaan van de Stanfries
IV in 1932 op de Zuiderzee. De
Stanfries IV was een boot van
de Scheepvaart Maatschappij
Holland-Friesland. Zij mat 117
ton en voer een geregelde
dienst tussen Amsterdam en
Leeuwarden.
Eind 1931 ging het ongeveer
dertig jaar oude schip voor een
grote opknapbeurt in Amster
dam op de werf; op de vijfde
januari daarna, een dinsdag,
vertrok de boot, geladen met
stukgoederen, voor de zoveel
ste reis naar hier.
De vierkoppige bemanning be
stond uitsluitend uit Leeuwar
ders. De kapitein was Cornelis
Veenstra, negen en vijftig jaar
oud en vader van acht kinde
ren, de stuurman was Pieter de
Vries, op een dag na vier en
dertig jaar oud en vader van
drie kinderen, de machinist was
Romke Talstra, drie en dertig
jaar en vader van één kind en
de dekknecht was Berend Jas
per, drie en twintig jaar en va
der van een pasgeboren kind.
Toen deze mannen van wal
staken stond er een scherpe
wind en zo nu en dan viel er
sneeuw. Tegen de avond wak
kerde de wind aan en geduren
de de nu volgende stikdonkere
nacht sneeuwde het voortdu
rend. Wie niet per sé naar bui
ten moest bleef het liefste
thuis, maar noodweer was het
toch niet.
In verband met de sterker wor
dende wind deed de kapitein
eerst Enkhuizen nog aan; van
daar vertrok hij de volgende
morgen na zonsopgang richting
Harlingen.
Maar daar zou het schip nooit
arriveren. Over het lot ervan
bleef men in het duister tasten,
tot een andere schipper de on
heilstijding bracht, dat hij be
westen Workum goederen had
zien drijven, goederen die -
dacht hij - wel eens van de
Drekt in ut nije jaar krije ons
brugmaten al een prater te sien
en te horen, die nooit feul fan
hun hewwe moest. Deur hem
wurdt er praat over een kwaal
met een nuvere naam en over
boeken. Mar oek over pliesjes
en iliegalen. En late se nou by
hutspot uutkomme: Tabe
Ruutsje, Lange Marten, Minne
Mager, Fokke Vutman en Groa-
te Geert. Wie is de gast? Skel-
te Bobberdeskonk.
Lange Marlen: Daar sien ik
Skelte lopen. Su die toch nog
es anwippe bij die ouwe hoeren
soa as ie ons faak uutskeldt?
Sien daar bij die gele frachtau-
to.
Tabe Ruutsje: Miskien wil ie
sien leven betere. Der is een
nij jaar begonnen, en dan wille
meensen wel es op goeie foor-
nimmenskomme.
Fokke Vutman: Of ie struunt bij
de Soasjale Dienst om es te
sien wie der op bobberdeskonk
leve, soa as Skelte dan seit.
Nee, niet om se te ferklikken
docht ik.
Minne Mager: Sommige groate
mannen in Den Haag prate
daar wel op om. Der binne na
tuurlijk wel dikke roebels die de
saak swaar besoademietere,
mar nee, anderen angeve, nee.
Marten: Nou is ie an ons toe.
Hij hét een stok sien ik, mar hij
loopt anders wel aardig kwiek.
Hoi Skelte, hoe is ut jonge?
Een heel skoft niet sien.
Skelte Bobberdeskonk: Dag
mannen. Nee jonge, die ouwe
poaten wille niet altied soa ik
wil. As ik even lopen hew, mut
ik een poaske stilstaan. Dan
sien ik es kwaanskwies om mie
hene. Wat seit Tjeerd, of nee,
ut is Geert.
Groate Geert: Ik sei etelaazje-
benen. Soa noeme se dat, hew
ik fan mien broer hoord. Die
hét dat oek, en die blieft dan
nou en dan es even staan.
Liefst foor een winkel wik mar
segge, sak mar segge.
Skelte: Soa hew ik dat Oek.
Mar dat komt niet altied goed
uut. Laassen ston ik soa foor
een boekwinkel. Suust een
wel es sappel over lui die op
bobberdeskonk leve, mar die
groate mannen wete der oek
wel v/eg met!!
Tabe: Ik su hast segge: daar
ken je een boek over skrieve.
Ik bin net as Fokke, graag es
een boek leze. Ik hew nou
boek kope Skelte, seit één. Ik
hew mar ja seit.
Tabe: Dou bist niet een boeke-
lezer, Skelte? Mar dou konst
daar best staan om een boek
foor een ander te kopen. Een
kleinkien is jarig of soa.
Skelte: Ik su niet wete wat foor
boek ik kope moest. Ut is mooi
lang leden, dat ik een boek le
zen hew. Ik sien de krant soms
niet eens. Allemaal oorlog en
ellende.
Fokke: Sientje en ik hale gere
geld boeken. Mar nou wille se
biebleteken in de wieken slute.
Besunige hé? Ik su dat jammer
fiene, want ik mag graag leze.
Minne: Besunigen is moade.
En sei laassen één die ut wete
ken: de wethouwers die ut
hardst skriwwe fan besunigen,
smere em as se de kaans krije.
Eén is in saken gongen, en
een ander is burgemeester
maakt, nou ja wurrren. Nee,
dasgien grap.
Skelte: Ken je sien wat foor
bende ut is! Ik maak mie dan
krekt een boek over de Fraan-
se tied lezen. Nappoalion in
Amsterdam.
Geert: Ferrek, is die ooit in
Amsterdam weest? En de
Fraansen hier de baas? Ik weet
wel dat ons fader fertelde fan
een kleine pliesje, die se Nap-
poaliontsje noemden. Nappie.
Oek een ferhaal, dat ie em in
de nachtdienst wel es warmde
op een bepaald adreske, wik
mar segge, sak mar segge.
Marten: Toen wisten jou nog
hoe een pliesje der uut sag.
Nee, oek na de tied dat se een
nummer op hadden. Sien jim-
me nog wel es een pliesje? Ja,
muskien een stille, mar dan
weet je niet dat ut een pliesje
is. Mien grapke, Minne!
Skelte: Op 'e tillefizie sien je se
soms bij bosjes. Skilden en fal-
helmen en stokken. Een rot le
ven hewwe die lui soms. Skel-
len en rachen doet niet seer,
mar as se met stenen gooie en
die woeste boeren steke auto
banden in 'e fik en rolle die
naar jou toe Heden, heden,
nog an toe.
Tabe: Of de bran steke in hu-
zen fan butenlanders. Denk es
an fieftig jaar leden. Just. 1943.
Ik moest naar Duutsland te
werken. Mar ik bin onderdoken.
De ondergronse hét mie hol-
pen. Illegaliteit seiden se oek
wel.
Fokke: En toen dochten we, na
de oorlog: son woord bruke we
nooit weer. En nou is ut weet
hoe faak: iliegalen dit en iliega
len dat. Lere de meensen dan
nerges meer fan?
Marten: Lere, lere, mar wat
kenne we doen? Mien buurman
seit dan: laat Ammérika ut mar
doen. Die hewwe geld en sol
daten. En die nije, Klimton of
hoe die mar hiete mag, mut
oek mar es wat sien late.
Skelte: Och here, jim binne nog
de selde ouwe hoeren fan al
tied. Breke hun de kop over
dingen waar se niks met te ma
ken hewwe. Laat die freemde
lui der mooi blieve. Ut is mie
wustseit mien neef dan. Wustl!
Geert: Ho, ho, ho, der salie wel
es kaffers tussen koren sitte,
mar je salie mar uut je dorp en
je huus of fan je boereplaats
jaagd wurre, waar je jaren leefd
hewwe. De earpels en de sie-
pels, ik seg mar wat, nog in de
gron. Mar ja, Nederland is oek
mar een stip!
Fokke: Ammérika seit Marten.
Mien buurman ken't al soa
mooi fertelle. Sien niet te feul
naar andere lannen. Kiek mar
goed naar Rusland, seit ie dan.
As bij Jeltje de melk overkookt,
binne hier de rapen oek gaar.
Wat lachstou Minne.
Minne: Dat fertel ik jim nou.
Rapen seit Fokke. Earpels en
siepels, seit Geert. Skelte hét
ut over wust. Wat wurdt dat?
Mien frouw wist ut fannemorren
al. Kom niet te laat tuus sei se,
en nou komt de mop, we ete
fandaag hutspot!!
Vlga.
deklast van de Stanfries IV
konden zijn.
En op de donderdagmiddag
kwam er aan alle onzekerheid
een eind, toen de reddingboot
Den Tex ten zuiden van Bree-
zand het vrijwel geheel gezon
ken wrak aantrof. Van de be
manning vond de reddingboot
geen spoor.
Bij het bergen van het schip
werd aan een ontploffing ge
dacht. Immers: de ketel bleek
geheel verdwenen te zijn. Maar
deze veronderstelling verloor
alle grond bij het later toch nog
boven water komen van de vol
komen gave ketel.
Wat dan wel de oorzaak van
de ramp is geweest? Dat heeft
men nooit kunnen achterhalen
- het drama zou altijd een mys
terie blijven
MipilM
Het oude Leeuwarden, dat verdween. Van deze hele rij huizen staan er nu geen twee
stenen meer op elkaar. Dit is het gedeelte van het Zaailand tussen de Schoolstraat en de
Westerkade. Het is dus het deel pal tegenover de Harmonie, die intussen ook al weer
verdween.
In negentienzeven brachtén de
dagbladen met veel ophef be
richten en foto's van vrouwelij
ke koetsiers in Frankrijk - zij
zouden de eersten zijn, die de
mannen op de bok van vigelan-
tes vervingen. Maar op dat mo
ment was een zekere Hemke
uit Het Bildt als vrouwelijke
"voerman" al zeker dertig jaar
voor de Leeuwarders een heel
bekende figuur.
Viermaal in de week reed zij in
haar met twee paarden be
spannen omnibus van Het Bildt
naar Leeuwarden. Haar passa
giers waren vol lof over "haar
vaste hand van sturen en haar
waakzaamheid". De Friese
Hemke had dus al een ervaring
van tientallen jaren, toen men
ook in Frankrijk op het idee
kwam vrouwen als voerlui op
paardenwagenste laten rijden.
"Hee, een mooie gelegenheid
om es te sien hoe vaak vader
zich tot de dakgoot optrekke
kan!"
