SCHAATSRECORDS VAN NU
EN EEN EEUWGELEDEN
'T KLEINE KRANTSJE
JONGES, HOE STERK IS'
De twintigste eeuw
in ons Leeuwarden
WAT EEN VERSCHIL
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 11
Precies een eeuw geleden,
toen de Friese schaatsers zich
nog hoofdzakelijk bezig hielden
met hun hardrijderijen op de
korte baan, waren er al sterke
cracks uit het westen van het
land, die furore maakten op de
langebaan.
Een groot talent in die dagen,
dat ook internationaal prachtige
successen oogsste, was de le
gendarische Jaap Eden, een
fenomenale sportman, die niet
alleen uitblonk als schaatser,
maar ook als wielrenner. Drie
maal werd hij wereldkampioen
op de schaats en tweemaal
veroverde hij het wereldkampi
oenschap op de fiets.
Ook bracht Jaap Eden als
schaatsenrijder tal van wereld
records op zijn naam. In 1894
vestigde hij een nieuw wereld
record op de 5000 meter en
bovendien een nieuw wereldre
cord op de 10000 meter - hij
deed dus precies hetzelfde als
de glorieuze Noorse rijder Jo-
hann Olav Koss exact een
eeuw later, in februari 1994,
zou doen.
Het record van Jaap Eden op
de 5000 meter was zó scherp,
dat het niet minder dan twintig
jaar lang stand kon houden.
Pas in 1914 slaagde de Noor
Oscar Mathisen erin over deze
afstand precies een seconde
sneller te rijden dan Jaap Eden
had gedaan.
Tussen de beide records van
Jaap Eden en Johann Olav
Koss liggen lange reeksen van
verbeteringen en het is nu wel
heel interessant om de tijden
van beide heren eens tegen
over elkaar te zetten. We zien
dan dat er in die' tijd van een
eeuw in de snelheid van de
topschaatsers heel wat veran
derd is.
Jaap Eden vestigde zijn record
op de 5000 meter in februari
1894 in een tijd van 8 minuten
en 37,6 seconden. Johann
Olav Koss legde dezelfde af
stand in februari 1994 af in een
tijd van 6 minuten 34,96 secon
den!
En werd Jaap Eden in februari
1894 wereldrecordhouder door
de 10000 meter te rijden in een
tijd van 19 minuten en 12,4 se
conden, Johann Olav Koss
werd dat in februari 1994 door
er 13 minuten en 30,55 secon
den over te doen.
Dat zijn wel heel grote verschil
len dus en we mogen ons nu
toch wel eens afvragen waar
de grenzen liggen. Het kan niet
anders, eens moet er toch een
eind komen aan het verhaal
van de recordverbeteringen.
Maar wanneer dan wel?
Het was in de winter van 1920,
dat drie jongens van de lagere
school aan de Oostersingel be
sloten de sterkte maar eens
even te gaan beproeven van
het ijs van de vijver achter de
school. Dat waren A. Houkes
uit de Hulstbuurt, J. van Aspe-
ren uit de Steffersbuurt en B.
van der Veen van het Zuidvliet.
Hoewel de vijver nog maar
voor een deel met ijs was be
dekt, zagen de ongeveer tienja
rige knapen er geen been in
om er onvervaard op te gaan
met het gevolg, dat ze er
prompt doorzakten en in het ijs
koude water belandden.
Een van de knapen kon er on
middellijk worden uitgehaald,
maar de beide andere jongens
verkeerden al gauw in levens
gevaar. En zij zouden zeker
zijn verdronken, wanneer er
niet een dappere redder was
toegesneld. Dat was een Sipke
Hoekstra, die gekleed en wel te
water sprong en de beide dren
kelingen de helpende hand kon
bieden.
Bewusteloos kwamen de waag
halzen op de wal, waarna ver
schillende passanten en politie
agenten kunstmatige adem
haling toepasten in de school,
die de heertjes even daarvoor
zo doldriest hadden verlaten.
Gelukkig kwam ook dokter
Tromp nog te hulp en dat was
maar goed ook, want bij een
van de jongens duurde het wel
heel lang voor hij weer bij z'n
positieven kwam.
Maar tenslotte konden ze dan
toch met een brancard thuis
worden afgeleverd, behoorlijk
geschrokken waarschijnlijk en
misschien wat wijzer geworden
van deze koude les.
Dit is, nog in volle glorie, De Friesche Fruitwinkel aan de Wirdumerdijk op nummer
negenentwintig, waarschijnlijk in het begin van de Tweede Wereldoorlog gefotografeerd
door Foto Modern, die er pal tegenover zat. De Friesche Fruitwinkel was in 1936 opgericht
door Adr. Fahner, die daarvoor depothouder was van de A.P.C. De heer Fahner, geboren
in 1892, overleed in 1942 en het was zijn zoon Anne (1918 - 1988), die de zaak voortzette.
In 1966, toen het bedrijf dus achtentwintig jaar had bestaan, kwam er een eind aan De
Friesche Fruitwinkel, die zich met zijn producten op deze foto nog van zijn beste kant laat
zien. Wie de winkeljuffrouw was, die hier zo parmantig poseert, is ons niet bekend.
Misschien dat zij zich zelf nog herkent?
Een bewaarder van onze Strafgevangenis ontmoet voor het
Beursgebouw tot zijn verbazing een gevangene, van wie hij niet
weet, dat die de vorige avond is ontsnapt. De heren maken even
een praatje, waarbij de ontsnapte gevangene de bewaarder wijs
maakt, dat hij voorwaardelijk in vrijheid is gesteld. De bewaarder
gelooft dat en.laat de ontvluchte zijn gang gaan. Die pakt
daarna rustig de trein naar Amsterdam en duikt eronder. 1962)
Er wordt geen moment bij stilgestaan, maar toch doet er zich een
verdrietig feit voor in dit jaar. Sinds 1930 moet de achthonderdste
iepenboom in de stad worden geveld. De gevreesde iepziekte
heeft het rijke iepenbestaan danig uitgedund. 1935)
Leeuwarden raakt opgetogen over wat er in de Harmonie wordt
vertoond. Het is de nieuwe Weense succes-operette 'De kuische
Suzanna" door Janmarts Operette-Ensemble met muziek van
Jean Gilbert. (1913)
Een ondernemende particulier uit Amsterdam zoekt contact met
de Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer om steun te krijgen
voor het totstandkomen van een dagelijkse vliegdienst tussen de
Nederlandse en de Friese hoofdstad. De tijd blijkt er nog niet rijp
voor te zijn. Het bestuur van de V. V. V. besluit in ieder geval "om
voorlopig een afwachtende houding aan te nemen. "(1921)
De Oldehove ondergaat een grondige restauratie. De fundamen
ten worden blootgelegd om er achter te komen, waardoor de toren
zo verzakt. Het inwendige van het bouwwerk wordt helemaal uit
gebroken en er komen nieuwe zolders in. Na jaren kunnen de
Friezen de sonore klanken van de zware klokken weer beluiste
ren. (1910)
Op het terrein van de Leeuwarder IJsclub aan de Bleekerstraat
wordt een Electriciteitstentoonstelling gehouden. Wat opzet in in
richting betreft stelt deze expositie alle eerder gehouden tentoon
stellingen in de schaduw. Ondanks het slechte weer komen er
maar liefst honderdduizend mensen een kijkje nemen. 1920)
In de Bagijnestraat in het pand nummer 8 wordt een dancing
geopend. Het bedrijf heet Astoria en wordt geëxploiteerd door een
meneer A. A. Borchers. Er is iedere middag van vijf uur af mati
nee. (1931)
Hendrik Burger overlijdt op de hoge leeftijd van drie en negentig
jaar. Hij schreef een memorabel boekje: "Leeuwarder Jeugdherin
neringen". In zijn jonge jaren woonde hij in het hart van Leeuwar
den aan de Put op nummer 15.(1957)
Er zijn plannen om in de stad een monument op te richten ter
nagedachtenis van de Friese Stadhouders. Er gaan lijsten rond,
waarop meelevende belangstellenden kunnen intekenen. Maar he
laas: de Leeuwarders hebben er blijkbaar te weinig voor over en
de plannen gaan niet door. De Friese hoofdstad zal het voorlopig
nog zonder ook maar een enkel monument moeten doen. 1902)
Nu de Leeuwarder Waterleiding Maatschappij vijf en twintig jaar
bestaat, kan met vreugde geconstateerd worden, dat het aantal
aangeslotenen in deze periode steeg van 36 naar 7500. De hygië
nische toestand is door het gebruik van zuiver water zeer sterk
verbeterd. (1913)
De Goedkoope Boekenbazar van J. Zondervan op de hoek van de
Grote Kerkstraat en de Kleine Hoogstraat maakt bekend, dat "te
gen opnieuw verminderde prijzen duizenden boeken op elk gebied
totaal worden uitverkocht. Onze onmetelijke voorraden stellen ons
in staat de verlangde boeken voor jong en oud dadelijk te leve
ren". (1924)
Tot cantor-organist van de Grote Kerk wordt benoemd de heer
Piet Post te Breda. De heer Post krijgt ook een benoeming als
dirigent van het Toonkunstkoor Concordia. 1949)
De Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer van Leeuwarden en
Omstreken laat haar oog vallen op de zoetwatervijver aan de
Oostersingel om daarbij een monumentale fontein te plaatsen en
er een rosarium aan te leggen. Het besluit daartoe valt in een
bestuursvergadering ter plaatse in de openlucht in het hartje van
de winter. Later zal men deze keus toch niet zo gelukkig noemen
en zullen de plannen weer veranderen. (1916)
Het Fries Rundvee Stamboek bestaat vijftig jaar. Men wil een
tentoonstelling organiseren om het jubileum luister bij te zetten.
"Frieslands Roem" zal deze grote expositie heten. Maar ach, er
trekken donkere wolken voor de zon en het begint er op te lijken,
dat de vrede in Europa zal worden verstoord. En inderdaad, men
moet jammer genoeg besluiten de tentoonstelling af te gelasten.
(1939)
De sierlijke Paardepijp tussen de Peperstraat en de Oude Ooster
straat wordt afgebroken. Er komt een veel minder romantische
lagere vaste brug voor in de plaats. (1930)
iwawj" T-T—v:HTTvr".-
flfflaa ïEÈLjlLtsiwlïll
- «fcU L -v..-, V
87 -
