NOG MEER HERINNERINGEN
AAN SALVATORE STERCK
■T KLEINE KRANTSJE
BANK VAN GRATEMA FAILLIET
GROOT SCHANDAAL
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 11
Inderdaad, onvergetelijke herin
neringen die de heer Schatraad
ophaalde over Salvatore
Sterck. Met veel genoegen heb
ik zijn ontboezemingen gele
zen. Meermalen heb ik gedacht
wanneer komt er iemand die dit
eens neerschrijft, om me ver
volgens te laten verleiden daar
op te reageren. Bij deze dan,
want daar kan ik nu niet meer
onderuit.
De eerste studiejaren aan het
Gouverneursplein gaven mij
niet het gevoel van "heerlijk, ik
mag vioolspelen." Maar mede
dankzij mijn vader (een consta
tering achteraf), die de nodige
dwang uitoefende, bleek de
viool het te winnen van de
voetbalschoenen.
Vioolspelen werd pas werkelijk
een genoegen toen ik deel ging
uitmaken van het strijkorkest
toentertijd genaamd "B Ensem
ble". Het juniorenorkestje werd
aangeduid met "A Ensemble".
Het zal omstreeks 1930 - 1931
geweest zijn.
HEERLIJKE
BELEVENISSEN
De leerlingenuitvoeringen in
Zalen Schaaf waren heerlijke
belevenissen. Soms ietwat ge
temperd door het feit als je "uit
verkoren" werd om doodner
veus iets ten beste te moeten
geven.
Met Willem Zonderland aan de
piano heb ik op een dergelijke
leerlingenavond het vioolcon
cert van Oscar Rieding (een
vrijwel onbekende componist)
gespeeld. Dankzij Zonderland,
die geweldig accompagneerde,
bracht ik het tot een goed ein
de, en Sterck bleek blij met de
geleverde presentatie.
Zonderland, directeur van de
Stedelijke Muziekschool, gaf pi
anoles en was dirigent van het
S.O.L. (Stedelijk Orkest Leeu
warden). Zijn lesruimte lag te
genover die van Sterck. Gré
Zandleven gaf zangles in een
ruimte achter in de gang links.
Verder waren ook aan de
school verbonden Kueter (cello)
en Kueter-Zwager (piano). De
blaasinstrumenten zaten op de
bovenverdieping. Ooit heb ik bij
een Operette uitvoering met de
Zangklassen van Gré Zandle
ven in de Harminie als zigeu
nerviolist mogen optreden.
Op de foto bij het artikel van de
heer Schatraad herken ik in het
meest linkse autoraam Jan
Tromp (links). Gerlofsma werd
later beroepsmusicus in Den
Haag, zat daar in een nu niet
meer bestaand orkest en heeft
mij na de oorlog, toen ik in Rot
terdam woonde, nog enige tijd
les gegeven. Ubbo Rommerts
(altist) was zeer muzikaal en
boeide ons met z'n erudiete
kennis over alles wat met mu
ziek had te maken. Bij één of
andere feestelijke gelegenheid
schonk hij Sterck (en dus het
orkest) partituren .en partijen
van twee Brandenburgse Con
certen. Welke van de zes weet
ik niet meer. We zijn er ijverig
mee aan de slag gegaan. Na
een repetitie van ons orkest in
de Martinikerk te Bolsward
voorafgaand aan een daar voor
ons te geven concert, spoedde
Ubbo zich met enkelen van ons
naar het orgel en begon daarop
te preluderen om na enige tijd
plotseling over te gaan op
Jazz. Prachtig klonk de Tiger
Rag door de lege kerk. De kos
ter stoof de kerk binnen, de
trap naar het orgel op, en zette
het luchtmechanisme buiten
werking. Jammer, we hadden
nog meer willen horen.
Voor het middelste raam op de
foto staan verder Leen Glim
merveen en Adri Kruize. Zij be
zetten de eerste lessenaar in
ons orkest en hebben o.a. sa
men het Dubbelconcert van
Bach gespeeld. Kenners weten
dat dit geen eenvoudige koek
is. Gehurkt vóór Sterck zou
Theo Bijlsma kunnen zijn. Hij
speelde altviool. Naast de cel
liste links van het ingangspor
tier staat Kees Glimmerveen,
een broer van Leen Glimmer
veen. In het ingangsportier
staat Ulbe Zondervan en zijn
broer Johan zit voor op de mo
torkap. Ook op de kap, links
van hem, zit Aegedius (Gidi)
Vossenberg.
Met enige onderbrekingen heb
ik tot in de oorlog les van
Sterck gehad en deel uitge
maakt van zijn orkest. Sterck
heeft met dit orkest (waarin een
kern van leerlingen die jaren
lang trouw bleven) ooit een
eerste prijs gewonnen op een
concours van Strijkorkesten.
Dat werd gehouden in Zalen
Schaaf en daar namen zeven
strijkorkesten aan deel. Het re
pertoire dat we ten beste heb
ben gegeven wil me niet meer
te binnen schieten. Maar Sterck
week nog wel eens af van het
gangbare. Zo speelden wij o.a.
Hindemith. Tegenwoordig niets
bijzonders, maar toentertijd
even "opkijken".
EIGEN LOKALITEIT
De Stedelijke Muziekschool
werd in de crisisjaren opgehe
ven. Sterck ging op eigen initia
tief verder en bouwde een loka
liteit achter z'n woning aan de
Bleeklaan waar ook de orkest
repetities (voorheen in het
Waaggebouw) konden plaats
vinden. Deze repetities hadden
een bijna professioneel karak
ter. Je was de hele week gede
gen met je eigen partij bezig
om aan de niet geringe eisen
van Sterck te kunnen voldoen.
Mij heeft het veel plezier ver
schaft. De manier waarop
Sterck bezig was ons zijn inten
ties duidelijk te maken, gaf blijk
van grote betrokkenheid bij de
werken die hij op het repertoire
nam.
Naast de concerten in Bols
ward, in de Koepelkerk en
Doopsgezinde kerk te Leeuwar
den, gaven we ook schoolcon-
certen o.a. in Harlingen op de
R.H.B.S. Een wandeling die we
na dat concert maakten bracht
ons bij het Noorderke.
In 1942 zouden we ons laatste
concert in de oorlog geven. Het
vond plaats daar waar we al zo
vaak concerteerden. In de kerk
van Bolsward.
We waren allen zeer gespan
nen toen de heer Alt, organist
van de Martinikerk, in doodse
Een sensatie van de eerste
orde en een groot schandaal -
dat moet, even na de eeuwwis
seling in Leeuwarden het faillis
sement zijn geweest van de
bank van Gratema. Het gaf in
de stad een consternatie, waar
over nog jaren later werd nage
praat - veel stadgenoten zijn er
hun spaarduiten bij kwijtge
raakt.
Gratema's Bank was gevestigd
op de hoek van de Tweebaks-
markt en het Nieuwstraatje -
later kwam hier het kantoor van
de Nederlandse Bank en nu zit
de provincie er in.
Geruchten, dat het niet zo goed
ging met de bank, brachten
sommige spaarders er toe hun
saldo op te nemen; anderen
evenwel hadden het volste ver
trouwen in de bank en wacht
ten rustig af.
Tot... op een maandagmorgen
de deur van de bank niet geo
pend werd en de blinden voor
de ramen bleven, terwijl nie
mand van het personeel zich
liet zien. Binnen de kortste ke
ren verspreidde het bericht zich
door de stad, dat het wel dege
lijk mis was met Gratema's
Bank en er ontstond een hele
volksoploop op de Tweebaks-
markt.
Behalve veel cliënten van de
bank, sommigen met hun
spaarbankboekjes in de hand,
verschenen er ook heel veel
nieuwsgierigen en zelfs ook zo
genaamde maandaghouders,
mensen, die op de maandag
morgen nog geen lust tot wer
ken hadden en die hier natuur-
Ü3s
De overgetelijke Salvatore Sterck in actie.
lijk interessante relletjes
verwachtten.
Boven alle protesten uit klon
ken de klachten van een Jood
se man, die schreeuwde, dat
hij de week ervoor nog vijfdui
zend gulden naar de bank had
gebracht - iedereen toonde hij
zijn zakboekje, waarin dit inder
daad stond genoteerd. Maar
het duurde niet lang, of men
begreep hier met een grappen
maker te doen te hebben - er
werd gezegd, dat de man zelf
nog geen vijf gulden op z'n
conto had.
Overigens was er weinig aan
leiding tot vrolijkheid, want de
bank bleef gesloten. En de
bankier, de heer Gratema zelf?
Die bleek met de noorderzon
vertrokken...
stilte het woord richtte tot de
bezoekers en zei, "Door om
standigheden buiten zijn wil is
de heer Sterck niet in staat he
denavond dit concert te dirige
ren. Op uitdrukkelijk verzoek
van de heer Sterck zal dit con
cert doorgang vinden en wel
onder mijn leiding." of woorden
van gelijke strekking. Enigen
van ons hadden het liefst niet
gespeeld, maar Sterck wist hen
te bewegen daar van af te zien.
Vrij spoedig hierna is Sterck
ondergedoken en heeft, zoals
bekend, niet het lot gedeeld
van vele joodse stadgenoten.
Z'n omvangrijke muziekbiblio
theek is toen ook om begrijpe
lijke redenen gespreid onderge
doken bij vrienden, relaties en
leden van ons orkest.
Daar liggen mijn schaarse her
inneringen aan een tijd die voor
veel van de orkestleden een
wezenlijk deel van hun leven
hebben uitgemaakt. Leden die
thans voor het merendeel,
voorzover zij nog in leven zijn,
de zeventig en wellicht de tach
tig zijn gepasseerd. Zij die nog
leven zou ik graag willen vra
gen te reageren, mijn eventuele
onjuistheden te corrigeren en
anderzins aan te vullen, uiter
aard via de redactie van 't Klei
ne Krantsje.
Entoen?
De leerlingen van Sterck gin
gen, nadat hij was ondergedo
ken, op zoek naar een nieuwe
leraar. Ik kwam terecht bij Jan
Elsinga, die na de oorlog naar
Den Bosch vertrok en in het
Brabants Orkest ging spelen.
Elsinga bracht mij in contact
met een min of meer professio
nele groep musici, die te hooi
en te gras oratoria begeleid
den, gezongen door zangkoren
op diverse lokaties in de pro
vincie. Wij waren ook present
bij het begeleiden van Bach
Cantates onder leiding van
George Stam in de Grote Kerk,
direct na de zondagzangdienst.
Ik heb toen Kor Ket leren ken
nen, de helaas veel te vroeg
overleden dirigent van het
Frysk Orkest. En op die wijze
kwam ik nogmaals terecht in
Bolsward waar wij de Mattëus
Passion begeleidden met Alt
als organist en Kueter-Zwager
achter een imitatie clavecimbel
(een piano met punaises op de
hamertjes). In de kerk was het
geluid van laatstgenoemd in
strument nog wel te accepteren
maar voor de orkestleden die
er dicht bij zaten gold dat niet.
Transportmogelijkheden in die
tijd werden steeds minder en
verhinderden een clavecimbel
ter plekke te brengen.
Ik bewaar betere herinneringen
aan de Mattëus Passion in de
Lutherse Kerk in Amsterdam en
de Koninginnekerk te Rotter
dam, gespeeld met het V.U.
Orkest van Rotterdam onder
leiding van Bertus van Lier,
maar dat was alweer na de
oorlog. Om diverse redenen
werd het concerteren in de oor
log steeds moeilijker en ik ben
daar in 1943 mee gestopt.
Ik zou willen weten op welke
wijze Sterck z'n orkest na de
oorlog weer heeft opgebouwd.
Mijn geheugen laat me in de
steek. Flauw meen ik me te
herinneren nog een concert in
de Doopsgezinde Kerk te heb
ben meegemaakt.
Groot Ammers
Wiepkede Jong
