SPIONNETJES AAN GEVEL
BIJNA ALLE BOVENHUIZEN
'T KLEINE KRAHTSJE
'PROOST'
IN VROEGER JAREN
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 5
flfi
■èM
'0is?
■k-SB
BB
Er is een tijd geweest, dat heel veel bezitters van bovenwoningen de voorgevel
van hun huis voorzagen van een of meer zogenaamde "spionnetjes" - spiegeltjes,
met behulp waarvan zij boven konden zien, wie er beneden op de bel drukte.
Hoewel we nu in een tijd leven, dat het nog veel meer dan vroeger plezierig is te
weten, wie er op de stoep staat, komen deze spionnetjes niet zo heel veel meer
voor. Ooit waren er ettelijke honderden en was er in de binnenstad geen straat
zonder zulke verklikkertjes, maar wie er nu naar zoekt zal moeite hebben er nog
enkele tientallen te vinden. De ontvolking van de binnenstad heeft er toe geleid,
dat veel van deze attributen uit de oude tijd nu niet meer nodig zijn, omdat er veel
minder bovenwoningen in het centrum van de stad bewoond worden, dan weleer
het geval was. En intussen zijn er ook huizen voorzien van intercom en zelfs is het
mogelijk door midden van een beeldschermpje op een bovenverdieping te zien,
wie er beneden op de bel heeft gedrukt.
De firma Vossenberg van de
Nieuwestad vertelde ons des
gevraagd, dat er in deze tijd
nooit meer naar zulke spionne
tjes wordt gevraagd. "Vroeger
hadden we ze gewoon op de
piank liggen, nu doen we er
niets meer in".
En bij de firma Tiemersma in
de Bagijnestraat deelde me
vrouw Tiemersma ons mee, dat
haar man, die dit voorjaar over
leed, lang geleden zelf deze
verklikkers nog wel heeft ge
maakt en dat haar schoonzoon,
die nu de zaak drijft, desge
wenst nog wel spionnetjes zou
kunnen leveren. "Maar ja, wie
vraagt er nu nog naar?"
GEEN VRAAG MEER
Zelf behoort deze dame tot de
genen in de stad, die het spion-
Bijna tweehonderdvijftig jaar
geleden, in het midden van de
achttiende eeuw, konden ze in
Friesland ook wel meepraten,
wanneer er gesproken werd
over het drankgebruik door de
bevolking.
Zo moeten er in 1749 in deze
provincie liefst een en negentig
bierbrouwerijen en zevenenvijf
tig brandewijnstokerijen zijn ge
weest. Er werd in die dagen
dus heel wat bier en brande
wijn verbruikt.
Precies honderd jaar later wer
den er in de gehele provincie
nog maar negen brouwers en
ook negen distillateurs geteld.
De kolossale achteruitgang
werd veroorzaakt door het
krachtige toenemen van het
consumeren van koffie en thee.
netje nog altijd in ere houden.
Twee van deze verklikkers, bei
de van kloek formaat, sieren
nog haar bovenwoning en be
antwoorden ook nog altijd aan
hun doel: "Ze zijn o zo makke
lijk, wanneer er beneden men
sen op de stoep staan," aldus
mevrouw Tiemersma.
Haar buren hebben ook nog
een spionnetje, maar verder
zullen we er in de Bagijnestraat
niet een meer kunnen vinden.
Ook in de directe omgeving
van deze binnenstad zijn de
spionnetjes van vroeger de een
na de ander verdwenen.
Zo vonden wij er op de Nieu
westad nog welgeteld één en
wel boven de winkel van Boe-
bie Blu op nummer 84 en in,
bijvoorbeeld, de Torenstraat, de
Burmaniastraat, de Westerplan
tage, de Prins Hendrikstraat,
het Ftuiterskwartier, de Wirdu-
merdijk, de Peperstraat en het
Naauw, zowaar niet één.
Zelfs de Sint Jacobsstraat,
waar het vroeger bij wijze van
spreken wemelde van de
spionnetjes, is in de loop van
de jaren al deze verklikkers
kwijtgeraakt.
Op de lange Voorstreek von
den we er nog een, merkwaar
digerwijs op een geringe hoog
te boven een steeg, bij de
Noorderweg telden wij er twee,
op het Zuidvliet ook twee en
aan het Noordvliet drie.
MINIFORMAAT
De bovenwoning van de familie
Carpay op Camstraburen is
nog altijd van twee spionnetjes
voorzien, net als het hoekhuis
van de Eebuurt en de Reyn-
dersbuurt. Opvallend is het
pand Zuidergrachtswal nummer
11, waar zich ook nog twee
spionnen bevinden, maar een
van die twee is van een mini
formaat. Was dit ooit een auto
spiegel misschien?
Twee forse spionnen heeft ook
nog het hoekhuis van de Kleine
en de Grote Kerkstraat, waar
de doe-het-zelfzaak van Berg-
sma zit. Dankzij zo'n "oog", zo
wel aan de kant van de Kleine
als aan die van de Grote Kerk
straat kunnen de bewoners van
het bovenhuis mooi in de gaten
houden, wat er zich beneden
allemaal afspeelt rond het huis.
Op het Groot Schavernek zul
len geïnteresseerden nog een
spionnetje kunnen vinden bij
het Chinees restaurant Kota
Radja en aan de overkant, op
het Klein Schavernek heeft de
antiekwinkel van Boomsma en
Hut er nog twee.
Tja, en wie er aardigheid aan
heeft zal ook nog spionnen
kunnen vinden bij de Willems
kade, aan het pand van wijlen
Jaap Hepkema, in de Monnike-
muurstraat bij het huis van de
welbekende Hendrik ten Hoe
ve, aan de Nieuweburen, waar
we nog een viertal telden, in de
Sacramentsstraat, bij de Slot-
SBililL
Een oeroude afbeelding van de Sint Jacobsstraat, waar het ooit "wemelde" van de spionnetjes, zoals
trouwens in alle straten van de binnenstad. Hier zien we ze links en rechts - ze zijn nauwelijks te
tellen. (Foto: Collectie Fenno Schoustra/'t Kleine Krantsje)
In de grijze oudheid is er een
voetbalclub geweest, die L.V.V.
heette - de Leeuwarder Voet
bal Vereeniging. Daar speelde
ook een zekere Nap Holwerda
in, een jongen die in Delft stu
deerde en die van zijn vader
beslist niet mocht voetballen.
Maar dat deed hij dus toch. En
voor iedere thuiswedstrijd van
L.V.V. stapte hij in Delft op de
trein. Dan spoorde hij naar
Leeuwarden en liep van het
station naar de Hollanderdijk.
Aan het eind daarvan lag een
plank over de sloot en zo be
trad Nap Holwerda heimelijk
het voetbalveld.
makersstraat op de nummers
10,14 en 16 en in de Pijlsteeg.
En dan doet zich het aardige
verschijnsel voor, dat we bij de
Put nog spionnetjes kunnen
vinden bij drie naast elkaar ge
legen huizen, de nummers 1, 3
en 5. Aan de Oostergrachtswal
tenslotte zijn er bij één pand,
nummer 89, zelfs nog drie te
bewonderen, waarvan er twee
vlak boven elkaar zijn aange
bracht.
Opmerkelijk bij onze recente
speurtocht was het feit, dat je
in sommige gevallen verschil
lende malen bij een pand kunt
opkijken, eer je een wel dege-,
lijk aanwezig zijnd spionnetje
ontdekt - de ervaring heeft ons
geleerd, dat deze verklikkertjes
zelf niet erg in de gaten lopen.
Misschien hebben we er dus
nog wel eens wat over het
hoofd gezien, maar veel zullen
dat er niet zijn. Waren er vroe
ger heel veel van deze noodza
kelijk geachte hulpmiddelen om
de medemens in het vizier te
krijgen - nu komen ze niet veel
meer voor.
En misschien komt er ooit nog
eens een tijd, dat ze alleen nog
in de antiekhandel verkrijgbaar
zijn. Dan zou het nog kunnen
gebeuren, dat die heren Boom
sma en Hut hun eigen spionne
tjes van de gevel schroeven
om ze beneden in de winkel
aan verzamelaars van rariteiten
ten verkoop aan te bieden. Zo
weet je dan maar nooit, hoe
het in 't leven kan lopen...
