40
Bijlage tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad te Leeuwarden 1877.
ren huizen kunnen worden gestichtterwijl de ingang dan aan
de zuidzijde aan de Willemskade kan komen. Op die wijze
zoudo er nog eone som tot delging van schuld kunnen gebruikt
wordeneenige belastingen worden vermeerderd en niets besteed
behoeven te worden aan de schoonheid van drie vierde der
gevels van het te stichten beursgebouw.
Yoor het practisch nut is dit onzes inziens even voldoende
maar de meerderheid onzer commissie betwijfelt ten zeerste of
de ingezetenen der stad, na bekoming ervaringuwen raad wol
dankbaar zouden zijn voor de stichting cener nuttige instelling
op zoo bekrompen wijzeen of zij niet gaarne later het drie
dubbele der hierdoor gedelgde schuld zouden willen besteden
om een monumentale beurs te verkrijgen die een sieraad zal
zjjn aan den hoofdingang der stad. En het is niet te vreezen
dat de welstand zal worden geschaadomdat het een gebouw
is dat slechts één dag per week wordt gebruiktwant is het al
waardat door drukte en vertier de welstand bevorderd kan
worden, zoo is het daarvan geen noodzakelijk element en is die
drukte en vertier in het midden der stad nog ruim zoo onont
beerlijk als aan de ingaDgen.
Wat het derven der grond- en personele belasting betreft,
dit verlies is slechts schijnbaar.
Het mag toch wel niet worden verwachtdat het verkoopen
van bedoeld terrein als bouwterrein zooveel nieuwe ingezetenen
naar de stad zal lokkendie er zich niet zullen vestigen indien
dat terrein met beurs- en waaggebouw wordt bebouwd.
De groote aanbouw van deze stad is wel voor een gedeelte
toeteschrijven aan nieuwe van buiten afkomende ingezetenen
maar onzes inziens toch grootendeels aan den wensen van uit
breiding van woningen der reeds hier vertoevende inwonersen
het is wel te betwijfelenof bij een verkoop van liet bedoeld
terrein er vele nieuwe huizen op zouden verrijzen en of het niet
in handen zoude vallen van personendie er enkele meer uit
gestrekte villa's op zouden vestigen.
Het valt immers niet te ontkennen, dat, behalve voor arbei
ders woningen hier ter stede in de eerste behoefte aan woon
ruimte is voorzien. Maar bovendien wanneer het beursgebouw
niet op de voorgestelde plaats wordt gesticht, zal het op eene
andere plaats verrijzen en aldaar even goedde gemeentede
grond- en personele belasting doen derven van de panden, welke
op de te bouwen plaats anders zouden zijn gesticht.
Dit ontneemt ook alle waarde aan de opmerking, in de 2e
sectie geuitdat de gemeente door aanneming van liet voorstel
de inkomenbelasting zoude derven der pereonen, die anders op
dit terrein een huis zouden bouwen. Kuimte om te bouwen is
hier ter stede nog genoeg en wij kunnen een glimlach niet on
derdrukken bij de gedachte dat er personen zouden zijn, die de
vraag, of zij ingezetenen van Leeuwarden zullen worden, doen
afhangen van de plaatswaar de beurs zal gesticht worden
het argument dat de neringdoenden de winst der vertering zul
len verliezen dier inwoners, welke zich op bedoeld terrein an
ders zouden vestigen, komt ons niet ernstig gemeend of niet
goed doordacht voor. In ieder geval kan het geen reden zijn
voor een lid van den gemeenteraad om zijne medewerking aan
eene nuttige instelling te onthouden.
Hiermede zijn de fiuantieele bezwaren in den boezem uwer
vergadering tegen de plaatsbestcrcming gerezenbeantwoord.
Wij willen echter, met het oog op do finantieele zijde der
vraag, nog slechts twee punten aanstippen, fn wel ten
eerste, dat aan de verplaatsing van de waag en hare vereeniging
met de beurs voor het vervolg worden vermeden de niet onbe
langrijke iedere week wederkeerendc kosten van opbouwing en
afbreking der waagluifselsen in de tweede plaats de niet min
der belangrijke bate welke de gemeente zal kunnen genieten
uit het gebruik van het tegenwoordig waaggebouw. Wij wij
zen slechts als voorbeeld er op hoe gemakkelijk dit lokaal voor
vleeschmarkt zal zijn in te rigtenwaardoor niet alleen de ge
meente eenige inkomsten uit het verhuren van winkelstanden
daarvoor zal kunnen trekken, maar ook de bewoners en de voor
bijgangers der tegenwoordige vleeschmarkt zal bevrijden van
dat allezins onaangenamo Vrijdagsche bezoek.
Na de finantieele bezwaren werd in de eerste sectie opge
merkt, „dat ook zelfs in het belang van een beurs- en waagge
bouw, inzonderheid voor de laatstgenoemde inrigtingde voor
gestelde plaats niet aanbevelenswaard geacht moet worden
„omdat het laden van de boter over de druk bereden aan do
„zuiderzon blootgestelde Willemskade in schepen, aan een hoo-
„gen wal liggende, in een vaarwater, hetwelk juist daar voor
„de bijna eenig gebruikte doorvaart van do nieuwe brug een
„zeer druk verkeer heeft, aan belangrijke en kwalijk te verbe
nteren bezwaren onderhevig is.
„Mogt, zoo meende men, het besluit van 1872 niet kunnen
„worden uitgevoerddan zou voor een beursgebouw nog plaats
„te vinden zijn tegenover de Sociëteit Amicitia aan den Wirdu
merdijk, of voor een beurs- en waaggebouw op den grond ten
„westen van het paleis van justitie, die aan het groot scheeps-
„vaarwater gelegen en ver van het aschlandvooral voor een
„waag uitstekende gelegenheid tot het lossen en laden van bo
nter zou kunnen aanbieden en bovendien niet zooveel uiterlijk
„aanzien zou eischen van een daar te stichten gebouw."
Ook deze bezwaren werden door de meerderheid onzer com
missie niet geacht van dat gewigt te zjjndat zij daarom het
voorstel zouden willen afstemmen.
Het mag een onlogenbaar feit zijndat de meeste schepen
die de Wirdumerpoortsbrug passeren, de noordelijke doorvaart
verkiezenmaar dit kan geen reden zjjn om daar ter plaatse
geen waag te stichten. De passerende schepen kunnen op den
marktdag, indien zij geen voldoende ruimte hebben, de zuide
lijke doorvaart der brug gebruiken, terwijl er veel kans bestaat,
dat de boterschepen ook de noordelijke doorvaart niet geheel
onmogelijk zullen maken.
Dat de Willemskade aan de zon is blootgesteld is zeker eene
waarheid, maar een ladingsplaats is in den regel zonnig, want
schaduwrijke boomen o;. den wal zijn lastig en het is gelukkig
dat de boter, eventueel over rails die kade passerende, niet
lang aan dien zuiderzon blootgesteld zal behoeven te worden,
liet bezwaardat die kade hoog iskan slechts voor een zeer
klein gedeelten.l. bij den korten oprid naar de brugworden
toegegeven, en wat het drukke rjjden langs de Willemskade
betreft, de meerderheid der commissie kan zich niet voorstel
len welke wagens dit moeten zijn, welke die drukke reed langs
de Willemskade (noordzijde) zullen in het leven roepen. Dat
zoodanige drukte daar bestaat meenen wij te moeten betwijfelen.
Omtrent het aangestipte terrein over de Sociëteit Amicitia is
elders reeds voor het voorgestelde doel den staf gebroken en
wat betreft het ter sprake gebragt terrein achter het paleis van
justitie, de meerderheid onzer commissie geeft aan de door bur
gemeester en wethouders voorgestelde plaats verre de voorkeur.
l)e beurs en waag, gesticht aan den ingang der stad bij den
Wirdumerdijkzal veel geriefelijker zijn, dan wanneer achter
het paleis van justitie aan het einde der stad zoodanig gebouw
wordt geplaatst.
De Wirdumerdijk is een der centra van do beweging op den
marktdag, het is de groote weg naar het spoor en waar eens
een bestuur der stad genegen isin het wezenlijk belang der
gemeente, den handel te bevorderen en het den handelaars ge
makkelijk te maken, daar doe zij dit niet ten halve om mis
schien eenige weinige honderden te besparen, welke zuinigheid
later al te zeer zal worden oetreurd. Maar zou een beurs- en
waaggebouw achter het paleis van justitie geplaatst goedkooper
zjjn y De meerderheid onzer commissie kan dit niet inzien.
Moet schoonheid van uiterlijken vorm van het beursgebouw al
leen in het oog gehouden wordenals het op den Wirdumer-
poortsdwinger verrijst Het verwaarloozen van den welstand
komt ons aan het westen der stad even afkeurenswaard voor
als aan liet zuiden.
Bijlage tot het verslag der handelingen va
Het terrein is achter het paleis van justitie even openja
zelfs waar men op den Wirdumerpoortsdwinger met drie fron
ten zoudo kunnen volstaanis het maken vaii vier fronten op
de aangeduide plaats niet te vermjjdenwant de meerdere ot
mindere kostbaarhoid van het uiterlijk hangt alleen af van de
vraag of het gebouw besloten is tusschén andere gebouwen of
niet. Bovendien zoude hot terrein achter het paleis van justi
tie zeker een kostbaarder fundering eischen dan op den afgegra
ven Wirdumerpoortsdwinger. Men zoude toch het vroeger daar
langs loopende vaarwater niet kunnen vermijden. En wat de
aanwinst van bouwterrein aangaat, welke door de stichting van
beurs- en waaggebouw achter het paleis van justitie zoude wor
den verkregendit is slechts een schijnbaar voordeel.
Wanneer toch do gemeente om hare linantiën te verruimen
meent de opbrengst van het bouwterrein van don Wirdumerpoorts
dwinger te behoeven, dan is het daarom niet noodig de beurs
achter het paleis van justitie te brengen.
Indien men zich het gemis van dat open plantsoen getroosten
wil, dat door de stichting der beurs achter het paleis van justi
tie toch zal verdwijnen, en het als bouwterrein verkoopt, dan kan
beurs en waag op den Wirdumerpoortsdwinger zonder opoffering
in bedoelden zin gesticht worden enomdat het zeker isdat
het bouwterrein achter het paleis van justitie lager in prijs zal
zijn, kan de gemeente het aldaar uit te geven terrein watgroo-
ter nemen. Er zal dan eene kade aan de westzijde der stad
langs de stadsgracht komenzeer geschikt voor pakhuizen en
in plaats van daar een beurs- en waaggebouw te hebben, zullen
daar gebouwd worden eene soort meer beseheiden huizen waar
aan juist in de gemeente veel meer behoefte bestaat, dan aan
de kostbare woningen welke eventueel op den Wirdumerpoorts
dwinger zouden verrijzen. Op die wjjze had de gemeente even
veel geld en de bouwlustigen evenveel gelegenheid tot bouwen
en de handel wordt niet verwezen naar een meer verwijderd
gedeelte, waar hij zeer zeker niet gemakkelijk heen te ver
plaatsen is.
De meerderheid onzer commissie gelooft echterdat tegen de
opoffering van dat ruime plantsoen achter het paleis van justi
tie zeker vele bedenkingen in uwe vergadering zouden rijzen
enzoolang de finantiële toestand der gemeente niet véél min
der is dan op dezen oogeublikmeent de meerderheid onzer
commissie dat het ook vooralsnog ongeraden is de publieke plei
nen voor bouwterrein't zij als gebruik't zij als exploitatie te
benuttigen.
Overigens zoude eene uitgifte van de oude veemarkt voor
bouwterrein, als compensatie van den voor beurs te benuttigen Wir
dumerpoortsdwinger misschien meer overweging verdienen, om
dat dit terrein door den nieuwen aanbouw en het naast de So
ciëteit Amicitia gelegen plantsoen, benevens het groote plein
aan de westzijde dier veemarkt, vele argumenten wegnemen,
die tegen de bebouwing van open plaatsen in de stad pleiten.
Of de toestand van de finantiën der gemeente evenwel zoo
danige uitgifte als compensatie wensclielijk maliënis eene vraag,
die afzonderlijk kan worden beslist. Men zal weldoen die quaes-
tiën zoo weinig mogelijk met die der stichting van beurs- en
waaggebouw te verbindenwelke reeds genoeg subsidiaire we
zenlijke of vermeende belangen in haar gevolg medesleept.
Hiermede achten wij de meest belangrijke opmerkingen om
trent de ongeschiktheid van den Wirdumerpoortsdwinger voor
de stichting van een beurs- en waaggebouw in de sectiën van
uwe vergadering gemaaktbehandeld envoor zoover noodig
beantwoord. Wij meenen echter in dit rapport met met stil
zwijgen te moeten voorbijgaan een adres door vele geachte in
gezetenen dezer gemeente bij uwe vergadering in den loop van
de behandeling der quaestie ingedienden waarvan ieder der
raadsleden een afdruk heeft ontvangen.
Hoewel het geen gewoonte isden inhoud van zoodanige
adressen in het rapport der sectiën op te nemen of te beant
woorden zoo nopon ons twee redenen bij deze gelegenheid van
den gemeenteraad te Leeuwarden1877. 41
die gewoonte af te wijken. Eerstens meenen wij het bewijs te
moeten leverendat de in dat adres aangevoerde motieven niet
aan onze aandacht zjjn ontsnapt en wel degelijk bij onze be
raadslagingen zijn overwogen.
In de tweede plaats willen wij, waar de door ons voorge
stelde conclusion zoo in geheel tegenovergestelden geest zijn als
die van dat adrestrachten adressanten te overtuigendat het
nuttigepleitende voor eene beursstichting op den afgegraven
Wirdumerpoortsdwinger, inderdaad verre overtreft de schade in
het adres aangetoondvoor zoover die zou kunnen bestaan en
dat, in belangrijke zaken, soms particuliere belangen aan het al
gemeen belang ten offer moeten worden gebragt.
liet eerste bezwaar van adressanten is een finantieel bezwaar.
Door de stichting van het beurs- en waaggebouw, heet het,
„zal do schuldenlast der gemeente, reeds in denlaatsten tijd zoo
schrikbarend gestegen, op nieuw worden vermeerderd.
Mag nuzoo luidt het adres verder„bij die gegevens aan
„do gemeente een zoo belangrijk bedrag, als de genoemde plek
„gronds vertegenwoordigt, worden onttrokken en de gemeente
„bovendien met een zoo belangrijk kapitaal worden belast, als
„tot het stichten der genoemde gebouwen wordt vereischtf Bij
„de aanzienlijke schuldenlastdie reeds op de gemeente rust
„meenen adressanten daarop in outkennenden zin te moeten
„antwoorden."
Indien werkelijkzoo als adressanten bewerende gemeente
mot schulden is overbezwaardzoodat men zich van iedere uit
gave welke niet direct productief is moet onthoudendan is
dit motief voldoende om het denkbeeld der stichting eener han
delsbeurs te Leeuwarden, over welker plaats van stichting men nu
siuds 82 jaar twistdoch omtrent welker nut en wenscholijk-
heid men het sinds dien tijd steeds eens wasnaar eene ver
verwijderde toekomst te verbannen.
Iemanddie met schulden overladen is moet zich tot het on
vermijdelijk noodzakelijke bepalen hij mag geene uitgave doen,
welke niet diiect door een daaruit voortvloeiende productie
wordt gerembourseerdhij mag zich geen verteering veroorlo
venwelke direct zijn debet vermeerdert, zelfs niet, wanneer
hij overtuigd isdat het indirecte voordeel zeer groot zal zijn.
Is de gemeente te diep in schulden gestokendan pleit dit te
gen het financieel beheer van het bestuur der stad en is dit
bestuur verpligtvooral geen nieuwe uitgaven te doenmaar
integendeel die schrikbarende schuldenlast te verminderen.
Maar wij ontkennen de juistheid der opmerking; wij zijn van
oordeeldat de schuldenlast der gemeente niet te groot iswij
zijn overtuigd, dat de financiële toestand van Leeuwarden eer
gunstig dan ongunstig is te noemen en dat iedere beschuldiging
tegen het bestuur der stad, omtrent zijn financieel beleid, gebrek
aan inzigt of wetenschap van dat beleid aantoont.
Volgens de begrooting van de inkomsten en uitgaven der ge
meente voor het dienstjaar 1877 is door haar aan rente in dat
jaar te betalen eene som van 66,700.waarvan f 20,000.
door de exploitatie der gemeentelijke gazfabriek als rente wordt
gerembourseerd, voor een totaal gemeenteschuld bedragende op
1 January 1877 eene som van f 1,045,000.behalve de ten
behoeve der gemeentelijke gazfabriek opgenomen kapitalen ad
f 285.000.en de in dit dienstjaar te sluiten leeningen voor
diverse doeleinden.
Dit is voorzeker eene groote som en voor den oppervlakkigen
beoordeelaar te veel voor de financiële draagkracht der gemeente.
Maar in deze schuld zijn ook nog begrepen de volgende ten
behoeve van productieve exploitatiën der gemeente opgenomen
kapitalen
voor de exploitatie der stadsreiniging en van
het aschlandf 26,000.
voor de stichting der veemarkt86,000.
met die stichting der veemarkt zamen-
hangende aankoop van vastigheden enz. 84,000.
terwijl de nog onverkochte bouwterreinen als deel der uitbrei-
