88
Bijlage tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad te Leeuwarden1882.
en Groningen, dd. 24 Sept. 1881, bezwaar te moeten maken
^an den gemeenteraad voorstellen te doen, om voor rekening
van de gemeente in de oprigting en instandhouding van een
pare vaccinogène geheel te voorzienen de administratie daar
van in de gemeente-huishouding op te nemen. Onder deze
omstandigheden hebben de geneeskundigen binnen Leeuwarden
gevestigdonlangs uit hun midden een comité benoemd om
zoo mogelijk, deze zaak te bevorderen, en tot stand te brengen.
Dat comité heeft de eer UEd. Achtbare hunne overwegingen
en beschouwingen op dit punt aan te biedenna zich op de
hoogte gesteld te hebben van hetgeen in het binnen-en buiten
land over animale vaccinatie en hare resultaten, over de voor
waarden van bestaan en instandhouding der bureaux, hem is
bekend geworden. Na kennisneming van de onderscheidene
gewisselde stukken over deze zaakmeenen wij alleen over
bovengenoemde missive van burgemeester en wethouders aan
den geneeskundigen raad van Friesland en Groningen in nadere
beschouwingen te moeten treden.
Op pag. 2 alinea 5 van uwe missive dd. 24 Sept. 1881
lezen wij dat „tot hiertoe in de inenting en her-enting der
mingegoeden op voldoende wijze wordt voorzien door het vac
cinatie-bureauIn die inenting etc. van mingegoeden wordt
echter naar de eenparige meening van alle geneeskundigen
in deze stad, ttiet op voldoende wijze voorzien.
Het onvoldoende in deze zaak is het ontbreken van waar
borgen voor de zuiverheid van de stofwaarmede geënt wordt,
van waarborgen voor den gezondheids-toestand van de kin
deren van welke de vaccine genomen wordten tevens van
diewelke worden ingeënt het voldoen dus aan de eerste
voorwaardehet sine qua nonvan iedere vaccinatie. Voor
de mingegoeden zijn in de eerste plaats verbetering van de
vaccine en veiligheids-maatregelen tegen de opname van smet
stoffen door inenting hoog noodig. Die mingegoeden toch
worden zonder eenigen anderen uitweg gewezen zij zijn ge-
gehouden en gedwongen tot inenting van hunne kinderen op
het gemeentelijke vaccinatie-bureauDe meergegoeden weten,
hebben ten minste wel eens gehoord, dat er gevaar dreigt bij
onzuivere stof. Zij zouden conditiën kunnen stellenmaat
regelen kunnen nemenwaarborgen eischenindien zij niet
verwachten en volkomen vertrouwden dat die voldoende ge
nomen werdenDe armen kunnen dat nietBij nalatigheid
van uwen en onzen kant zijn voor hen de gevolgen verschrik
kelijk. Burgemeester en wethouders van's Gravenhage waren
reeds in 1873 van onze zienswijze in deze. Zij verzochten
aan het bestuur van het bureau van animale vaccinatie ook
de armen met animale stof in te enten; later deden diakenen
der respectieve kerkelijke gemeenten voor hunne armen het
zelfde verzoek. Door den toenemenden onwil der meerge
goeden, om pokstof van hunne kinderen af te staan tot inen
ting van anderenmoet de vaccinateur meermalen afdalen
tot de laagste rangen en klassen der maatschappij, sems tot
„toevallige kinderen", wier moeder aan den geneesheer ten
eenenmale onbekendten minste niet voldoende bekend is
naar wier vader het onderzoek onmogelijk isdikwijls de
treurige resultaten van coöperatieve bemoeijingenquorum
nemo posset patriam monstrare parentis.
Aan deze kinderen moest de geneesheer tot nu toe soms
stof ontleenen om natuurlijke pokken te voorkomen terwijl
het gevaar van het inenten van veel gevaarlijker pokken, van
Spaansche (sitvenia verbo), ©f van andere menschelijke smet
stof, zich als een spook op den achtergrond vertoonde.
De geneeskundigen van Leeuwarden namen aan deze pu
blieke vaccinatiën deel„a tour de röle"onverpligt en on-
vergoldenuit collegiale welwillendheid om den last te ver-
ligten van collega's ambtshalve met het inenten der armen en
mingegoeden belastvoor zich zelf echter met een bezwaard
gemoedwant niemand van hendie niet wist en de overtui
ging met zich omdroegdat er iets ontbrak aan uw en ons
bureau van vaccinatie dat ietswat er ontbrak en ons be
zwaardewas de herinnering aan onzen eedbij de aanvaar
ding van ons openbaar ambt afgelegd „nee prece nee pretio
pharmacon (in casu prophijlacticum) noxium propinaturum"
d. i. „noch door gebedennoch door belooning ons te laten
bewegen eenig middel toe te dienen of aan te wendendat
zoude kunnen schaden."
Bij onbekendheid met de ouders der kinderen, die ons daar
werden aangeboden en welke wij voor het eerst zagenbij
ontstentenis van alle controle na de inëntingwas het de
volkomene onzekerheid aangaande de mogelijke latere gevol
gen van onze inëntingenwelke ons drukte.
Maar wij zouden ongaarne hierbij langer stilstaan. Nu wij
de uitvaart staan te vieren van het vroegere bureau van vac
cinatie en het ter aarde bestellengedenken wij liever de
spreuk boven den toegang tot de vroegere begraafplaats van
het dorp „Grouw" „quod fuit tegequod erit rege." Pligt-
matig is het veeleer te gedenken wat dat gratis-bureau van
gratis-vaccinatie bij eene epidemie of vrees voor eene drei
gende epidemie van pokken gedurende het vierde van eene
eeuw, dikwerf in moeijelijke omstandigheden, immer met be
perkte hulpmiddelen voor de bevolking dezer gemeente heeft
gedaan. Wat was de oorzaak dat die toestand tot nu toe
heeft voortgeduurd? Rooskleurige rapporten, die het raad
huis gerust stelden paradeerden jaar in jaar uit in de officiële
verslagen van den toestand der gemeente Leeuwarden. Zeker
behelsden deze rapporten numerieke waarheidwat aangaat
de vermelde feitenmaar de feiten zelve waren aan geen
oordeelkundige critiek en appréciatie van deskundigen onder
worpen hetgeen nimmer is gevraagd of gewenscht. De mo
gelijkheid van besmetting met syphilisdoor middel van de
vaccinatieontstond eerst sedert men gebruik maakte van ge
humaniseerde vaccinesedert het inenten van de primitieve
koepokstof aan het rund ontleendvan arm op arm. De
mogelijkheid van deze wijze van besmetting met syphilis werd
immer vermoed en zelfs vroeger besproken; thans is zij door
goed geconstateerde feiten in vele landen bewezen. En wie
hoorde vroeger van trichinen-ziekte, van Bright'sche nierziekte,
beiden zeker zoo oud als het menschelijk geslacht, van be
smettelijke keelziekte (angina diphtherina)welke in geen
twee eeuwen hier zoude zijn voorgekomen van Addisonsche
ziektevan hooikoorts van typhus recurrens vóór 1843, van
meningitis- cerebro- spinalis, genickstarre, wie van kleurenblind
heid vóór Dalton? En syphilis is eene ziekte in hare secundaire en
héréditaire vormen vooraldie heimelijk en in het verborgen
rondsluipt en voortkruipteen cameleoneen Proteus die
somwijlen schuilt onder allerhande ziektevormen en aandoe
ningen ook van inwendige organen en ligchaamsdeelen, min
der toegankelijk voor zintuigelijke waarneming die óekend en
Aerkendmaar ook miskend kan wordenvooral ook omdat
geene ziekte zoo dikwerf door de lijders zelve wordt ontkend
niet immer ter goeder trouw. Op pag. 3 van uwe missive aan
den geneeskundigen raad van Friesland en Groningen, d.d. 24
Sept. 1881lezen wijdat „een pare vaccinogène te Groningen,
's Gravenhage en Amsterdam, door zamenwerking van belangheb
bende meergegoeden in het leven is geroepen." Wat was te 's Gra
venhage het geval Onder welke omstandigheden is daar een
bureau voor animale inënting en herënting tot stand gekomen
Bijlage tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad te Leeuwarden J 1882.'
89
Toen in 1871 eene pok-epidemie in Nederland woedde,
zooals bij menschen-geheugen niet was voorgekomendie
20,000 inwoners ten grave sleepte na een verschrikkelijk ziek
bed en bij een nog veel grooter aantal misvormingen en
ongeneeslijke gebreken, zooals blindheid, had achtergelaten,
met alle daaraan verbonden schade van getroffen individuen
van betrokken familiënhad de residentie van het koningrijk
tot dit aantal slachtoffers een contingent geleverd van 1700
dooden1 y, pet. der bevolking. De afdeeling 's Gravenhage
van de vereeniging van het roode kruis nam het initiatief. Alle
standen der maatschappij Z. M. de Koning en de koninklijke
familie bragtenonder den invloed van de grasserende epi
demie door ruime jaarlijksche bijdragen en inschrijvingen
een bureau voor vaccinatie tot standgesteund zelfs in 1873
door de opbrengst van een bazar ad ƒ5,626.Zooals de
uitgavenzijn echter ook daar de inkomstendoor het af-
of toenemen van het getal leden en begunstigersniet con
stant maar aan afwisseling onderhevig. En 's Gravenhage
mag geacht worden in exceptioneel gunstigen toestand te
verkeeren. Op meerdere plaatsen in Nederland zijn toen bu
reaux voor vaccinatie geopendlater moest men ze weer slui
ten want „cum locus est morbismedico promittitur orbis.
Mox fugit e mente medicus (vitulus) morbo recedente
zóó in Salernozóó in Nederland (zie verslag van 's Graven-
haagsche Vereeniging voor koepokinenting, 1871).
Maar in Groningen en Amsterdam worden de pares vacci-
nogènes en vaccinatie-bureaux in stand gehouden door ge
meente provincie en staat, zonder .den steun vanbelangheb.
bende meergegoeden." In Amsterdam vooral door den steun
van 25 geneeskundigen die gratis hunne diensten bewezen
een toestandschrijft de inspecteur van het geneeskundig
staatstoezigt dr. Carsten (vaccination animale pag. 8)waarin
billijke verandering zal gebragt worden. Ook wat Rotterdam
aangaatdit pare wordt door de gemeentede provincie en
het rijkmet bijdragen van het ministerie van koloniën in
stand gehouden. De kosten zijn daar gemiddeld 5300'sjaars.
Wij verzekeren UE. Achtbare de medewerking van het be
staande bureau van vaccinatiewaaraan u twijfelt (pag. 3
2e alinea van uwe missive aan den geneeskundigen raad
dd. 27 September 1881) en van alle geneeskundigen binnen
deze gemeente. Wij wenschen echter de hulp van gegoede
ingezetenen als zoodanig, en van private personen voor deze
inrigting niet in te roepen en wel om redendat de hulp
van gegoeden onder de ingezetenen thans in Leeuwarden voor
honderd zakenop het gebied van kerk en staatvan weten
schap en kunst, binnen en buiten de stad, provincie e»i het
rijk wordt ingeroepen onophoudelijk dag aan dag. En deze
zaak is immers het belang van alle inwoners, niet van enkele wel
willende en vrijgevige gegoeden, maar van de geheele gemeente.
De geneeskundigen van Leeuwarden wenschen eene vaste
jaarlijksche subsidietegenover bepaalde prestatiën. Wij ne
men tevens de vrijheid UE. Achtbarebij pag. 4alinea 9
van uwe missive aan den gemeenteraaddd. 24 September
1881te doen opmerken, dat de bureaux van animale vaccinatie
in dien zinzooals wij in hunne verslagen lezen hunne verpligtin-
gen tegenover geneeskundigen buiten hunne woonplaatsof
tegenover andere gemeenten opvattendat zij de primitieve ani
male vaccine leveren, in zooverre zij ze in voorraad of voorhanden
hebbentot verdere productie van gehumaniseerde vaccine door
de belanghebbende geneeskundigen; maar nimmer alsof zij
verpligt waren stof te leveren voor de inentingen van alle kin
derenof alle herentingen in de gemeente, welke stof be
geren Wanneer het gemeentebestuur van Leeuwarden meende
(pag. 5 van uwe missive dd. 24 Sept. 1881) voor de vac
cinatiën van wege de armvoogdijvoor de armen ten laste
der respectieve diaconiën en verdere behoeftigenvaccine van
elders in massa te doen komen, aan dien wensch niet zoude
kunnenaan dien eisch door de respectieve gesubsidiëerde
bureaux voor vaccinatie niet zoude worden voldaan. Moeite
kostte het en oponthoud van wekenwanneer in het jaar
1880geneesheeren van gesubsidieerde bureaux voor vacci
natie slechts één of twee glaasjes animale vaccine wenschten
te ontvangenhoe dringend het verzoek daarom ook werd
gedaan. Ten platten lande is de zaak der inënting veel een
voudiger, zekerder en veiliger. De daar gevestigde genees
heer kent de familiënvan wier kinderen veilig stof tot in
ënting kan genomen wordenhunne ouders niet alleenook
in vele gevallen hunne grootoudershij heeft eene ruime
keuze bij de vele inentingen, welke hij alleen verrigt. In
Leeuwardeneene stad mef ongeveer 30,000 inwoners vindt
een bureau voor gratis vaccinatie een ruimen werkkringvoor
gratis inënting aldaar komen in de eerste plaats in aanmerking
alle kinderen van ouders.die van wege de stads-armvoogdij
en van alle respectieve diaconiën hulp of onderstand erlangen,
en die gemeente-ambtenaren en geëmployeerden in dienst der
gemeentewelke daarvoor in de termen vallenwelke dit
verlangen. Voor inentingen met animale vaccine zouden in
aanmerking moeten komen de recrutendie allen bij het in
dienst treden moeten worden herentmilitairen en kinderen
van militairen hier in garnizoen de gevangenen de gezinnen
en kinderen van gevangen-bewaarders en geëmployeerden bij
de gevangenissenhet spoorweg-personeel hetgeen accresseert.
Verder wordt voor.de 330,000 inwoners der prov. Friesland
bijna alle pokstof uit Leeuwarden ontboden en voor meerdere
plaatsen buiten die provincie. Met voldoening maken bur
gemeester en wethouders melding van de verzending van koe
pokstof telken jare naar zoovele plaatsen binnen, naar vele
plaatsen buiten deze provincieWas deze stof zuiverzoo
werd aan de betrokkene gemeenten en personen een dienst
bij dreigende pok-epidemie een weldaad bewezen. Was deze
stof echter niet zuiver, zoo was het verstrekken daarvan een
slechte dienst, het verspreiden van zulke stof (des bewust)
eene misdaad, bij onzekerheid des aangaande, eene hoogst be
denkelijke zaak. Welwillend hebben burgemeester en wet
houders deze diensten ieder jaar geteld; door ons zijn ze ge
wogen, door ernstige deskundigen zijn ze te ligt bevonden.
In meerdere jaarverslagen van den toestand der gemeente
Leeuwarden, spreken burgemeester en wethouders met waar
dering en erkentelijkheid van de goede diensten door het
bureau van gratis vaccinatie aan deze gemeente bewezen
met genoegen hebben wij iKt opgemerktzoo lezen wij ook
aan het eind van uwe missive dd. 24 Sept. 1881 in de 9e
alinea van af het einde en volgende: „wij merken evenwel
nog op, in verband met hoofdstuk VI v. h. gedrukt
verslag over 1880, med. policie in de 5e alinea, „dat deze
buitengewone werkzaamheden van het vaccinatie-bureau met
gunstig gevolg werden bekroond, dat het gevolg was dat 872
personen zijn gevaccineerd"; dat is: 121 kinderen voor de
eerste maal meer zijn ingeënt dan in de vier vooraf
gaande jaren zonder dreigende pok-epidemie, zonder pok
paniek; en op het bureau voor vaccinatie in 1880, 336 per
sonen zijn herentbuiten de privaat-bemoeijingen van genees
heeren in hunne cliëntèlebuiten medewerking van het bu
reau van welke laatste inëntingenof liever herëntingen
hier dus geen sprake kan zijn. Wij verheugen ons voor deze
gemeente en hare inwoners, niet het minst voor de behoef-
