2 Bijlage tot het verslag der handelingen va
geboden schetsplan de nieuw aan te leggen bouwwijken zouden
worden gevormd door regelmatige onderling gelijkvormige
blokken.
In dat systeem konden de straten worden aangelegd voor
een blok huizen was dat blok volgebouwd, dan volgde een
ander. Bij het thans aangeboden plan is van eene dergelijke
blokkenverdeeling geen sprake en zal het daarom noodig zijn
tot den stratenaanleg in eens te besluiten. De uitgifte van
bouwterreinen zal door den dadelijken stratenaanleg ook zeer
worden bevorderd omdat tot elk perceel onmiddellijk toegang
kan worden verkregen.
Bij de beoordeeling van de som van 14-7000 voor aanleg
van straten enzmoet ook in 't oog worden gehouden, dat
volgens de overgelegde begrooting onder die kosten begrepen
zijn rioleering, gas- en waterleiding en beplantingterwijl die
uitgaaf over 3 jaren kan worden verdeeld.
Na deze uiteenzettingen kwam de sectie eenslemming tot
het besluit, te bevorderen dat in het voorstel de volgende
wijzigingen worden aangebracht
in sub I weg te laten de laatste 14 woorden
„met inbegrip van het aanleggen van een harddraversbaan,
op het als exercitieveld aangelegde terrein."
in sub III achter het woord „bestraat" in tejvoegen de woor
den
„met boomen beplant."
Ook in de 2e sectie werd algemeen ingestemd met de hulde
door burgemeester en wethouders gebracht aan den directeur
der gemeentewerken voor de wijze, waarop deze het ingediende
plan had ontworpen en uitgewerkt.
De groote meerderheid, hoezeer niet onverdeeld optimistisch
gestemd omtrent het vinden van gegadigden voor de uitge
strekte bouwterreinen, was dan ook van oordeel, dat dit plan
in zijn groote lijnen moest worden gevolgd en op deze wijze
het bouwen langs het nieuwe kanaal aantrekkelijk gemaakt.
Eene minderheid deed van een afwijkend gevoelen blijken
wat betreft het voor exercitieveld te reserveeren terrein aan de
noordzijde van het kanaal. Zelfs al stelt men zich niet voor
dat in den eersten tijd de terreinen vlot van de hand zullen
gaandan toch zullen op den duur de grondenwaar het
exercitieveld is geprojecteerd, als zeer gunstig gelegen ook den
meesten aftrek vinden en zou het dus te bejammeren zijn, deze
voor dit doel ongebruikt te laten.
Volgens dit lid zou het dus te verkiezen zijn, dat de wijze
van aanleg zooals die aan den zuidkant van het kanaal voor
blok XI is aangegeven aan den noordkant werd gevolgd en
dat voor exercitieterrein het thans in gebruik zijnde bleef
bestemd.
Hiertegen werd opgemerkt, dat dit laatste niet mogelijk was,
omdat het land, waar thans de oefeningen worden gehouden,
ook in het plan van bebouwing is opgenomen.
Daarbij moest niet uit het oog worden verlorendat het
hebben van een exercitieveld, mede geschikt voor sportterrein,
ter plaatse waar dit op het plan is geprojecteerd, altijd eenigs-
zins het vertier naar de nieuwe stadswijk zal bevorderen en
dus op de vestiging aldaar invloed zal oefenen.
Overigens verzet zich volgens de meerderheid er niets tegen
omwanneer mettertijd de behoefte zich doet gevoelen het
exercitieveld in bouwterrein te veranderen, daartoe over te
gaan.
Slechts zou het wenschelijk zijn, reeds terstond te bepalen
dat aldaar, ook in de toekomst, geene fabrieken mogen worden
opgericht. In aansluiting aan de bezwaren, tegen het ontwor
pen exercitieveld in het midden gebracht, werden bij de be
handeling van de door burgemeester en wethouders voorge
stelde conclusie sub I door eene minderheid ook bedenkingen
geuit tegen den aanleg van een harddraversbaan daar ter
plaatse waarbij tevens de vrees werd te kennen gegeven
dat het publiek, sinds tal van jaren aan de bestaande baan
gewend zich niet gemakkelijk naar het nieuwe stadsgedeelte
zal verplaatsen.
Intusschen kon zich de meerderheid, ook wat dit punt betrof,
den gemeenteraad te Leeuwarden, 1896.
met het voorstel van burgemeester en wethouders, zooals dit
was gemotiveerd, vereenigen.
Tegen het voorstel in onderdeel 2 der conclusie werden
mede door een lid bezwaren aangevoerd.
Hij vreesde, dat, wanneer terstond alle daar bedoelde wegen
in orde werden gebrachtdit op de prijzen der terreinen een
deprimeerendm invloed zou hebben. De markt zou immers
door het aanbod van terreinen overvoerd worden. Liever zou
dit lid derhalve zien, dat eerst de blokken Vlü en IX aan de zuid
zijde gelegen en welke de verbinding vormen tusschen Grachts-
wal en Achter de Hoven, in exploitatie werden gebracht.
Hiervan zou tevens het gevolg zijn, dat voor minder bedrag
behoefde te worden geleendterwijl met de opbrengst dezer
terreinen tot aanleg der verder geprojecteerde wegen kon wor
den overgegaan.
Hiertegen werd opgemerkt, dat de vrees, dat de prijzen te
zeer zullen worden gedrukt door te groot aanbod van terreinen,
niet behoefde te gelden omdat waarschijnlijk de wijze van
uitgifte zal worden gevolgd, indertijd bij terreinen aan de Wil
lemskade gelegen toegepast, waarvoor de raad de prijzen vast
stelde. En de gelden uit de opbrengst der verkochte terrei
nen konden worden gebezigd voor lateren aanleg van wegen
waarvan de uitvoering voorloopig achterwege bleef.
De meerderheid vereenigde zich ook met dit onderdeel der
conclusie.
Bij sub 3o werd besloten, burgemeeester en wethouders in
overweging te geven om indien daarop met het oog op de
toekomstige bestemming geen bezwaren bestaan achter het
woord „bestraat" te voegen en met boomen te beplanten.
Ten aanzien der beplanting werd door een lid gewezen op
de groote uitgaaf daaraan verbonden.
Hij wenscht er nu reeds de aandacht op te vestigen, dat de
goedkoopste en zekerste wijze, om die beplanting tot stand te
brengen, is: openbare aanbesteding. Wanneer dat middel wordt
toegepast en den aannemer nog gedurende eenige jaren de zorg
voor het onderhoud der boomen wordt opgelegd dan zijn de
beste waarborgen verkregen voor goed werk en niet te duur
werk.
In de 3e sectie sprak een lid zijne tevredenheid uit over het
aannemen der motie welke hem in de gelegenheid heeft ge
steld in de sectiën uitvoerig van gedachten te kunnen wis
selen. Hij zou het plan in zijn geheel willen bespreken de
bestemming toch, die aan 't eene gedeelte zal worden gegeven,
influenceert op het andere. De bouwers der villa's ten noor
den zullen willen weten wat er tegenover hen komt. Hij is
zeer gekant tegen fabrieken en acht het terrein ongeschikt
voor die nijverheid op groote schaal.
Fabrieken bederven het waterGroningen strekke ons ten
voorbeeld. Is het wel zoo wenschelijk het geheele terrein
of zelfs een gedeelte nu dadelijk te bebouwen
Is er nog niet iets anders iets beters van te maken? B. v.
tuin- en ooftbouw op groote schaalniet voor plaatselijk ge
bruik maar voor export? Daarvoor zou dit terrein eene uit
stekende gelegenheid aanbieden. Daartegen werd aangevoerd,
dat er voor die producten hier geen voldoend debouché is
proeven, op kleine schaal genomenhadden dit aangetoond.
Ook achtte men den grond te duurterwijl 't voorts de vraag
zou zijn of deze opgehoogde grond wel geschikt zou wezen
voor 't gewenschte doel.
Door den voorstander werd daartegen opgemerkt, dat het
mislukken der proef op kleine schaal niets bewijstzoo'n proef
is voor locale behoefteniet met het oog op export. Fries-
lands groenten en vruchten zijn van erkende beste kwaliteit.
De zaak dient echter oordeelkundig en in 't groot te worden
aangepaktkanalen voor voldoenden afzet moeten gezocht wor
den. Men sla het oog maar eens op het Westland. Een lid
erkent, dat dit plan, vooral ook de teekening een aangenamen
indruk maaktdoch stelt de vraagof het ook in alle deelen
practisch is. Zoo is o. a. zijn oordeel over het geprojecteerde
exercitieveld en over de harddraversbaan ongunstig. De teeke
ning doet vermoedendat dit veld zal zijn en blijven een be
Bijlage tot het verslag der handelingen
koorlijk grasperkeen oogenlust voor de bewoners der omlig
gende villa's. Doch als schutters en militairen dadr exercee-
rende jeugd football speeltkaatst enz. zal er van 't groen
weinig overblijven.
Bovendien is het terreinvooral met het oog op de oefe
ningen der schutters, veel te onvrij. Klachten kunnen niet
uitblijven. Tegen 't verleggen der harddraversbaan van de
westzijde naar 't oosten der stad heeft hij mede groot bezwaar.
Dergelijke ingewortelde zaken laten zich niet straffeloos ver
plaatsen. En toch hangt de bestemming van dit terrein nauw
saam met het geheele plan ook ten opzichte der vraag
„welke gebouwen zullen mogen verrijzen tegenover de daar
geprojecteerde villa's
Hoe zijn burgemeester en wethouders gekomen tot het plan
van bebouwing, bestrating, rioleering, enz Uit aanvraag naar
bouwterrein, of omgekeerd om aanvraag uit te lokken In
't laatst geval is dit een te groot optimisme.
De bewoners uit de oude stad naar buiten te lokken, is geen
gemeentebelang. Op de nieuwe plaats moet nieuw leven ko
men inenschen van buiten nieuwe belastingbetalers. Die
kans is vooralsnog zeer gering men forceere daarom de zaak
niet, maar wachte den loop der dingen af en ga met over tot
het uitgeven van anderhalf of twee ton voor stratenwegen
enz. Hoe hoog zou het bouwterrein dan wel komen te staan
als het optimisme eens faalt Nieuwe uitgaven brengen ver
hooging van lasten mede en het zou zijn te vreezen, dat, door
nieuwe verhooging van lasten het resultaatdat burgemeester
en wethouders met hun voorstel beoogen wel eens eene te
genovergestelde uitwerking zoude kunnen hebben namelijk
inwoners verdrijven in plaats van ze te trekken.
Hoe is de directeur der gemeentewerken tot dit plan geko
men Zeker met Nijmegen als voorbeeld. Eene vergelijking
tusschen die twee plaatsen gaat echter om velerlei redenen
mank.
Dit lid zou wenschen, dat er een plan werd vastgesteld, 't zij dit
plan (met wijziging van de bestemming omtrent het exercitieveld
en de harddraversbaan) of, wat misschien nog meer overweging
verdient, door 't uitschrijven eener prijsvraag. Verder geen be
planting geen bestrating enz., doch afwachten tot er aanvraag
komten intusschen de gronden productief trachten te maken
door ze te verhuren als bouw-, weiland of anderzins. Nog
beter door middel van ooft en tuinbouw op groote schaal, ge
lijk dit geschetst werd zoo dit althans zou blijken recht van
bestaan te hebben, wat in elk geval ware te onderzoeken.
Een lid, die evenmin zijne goedkeuring kan hechten aan 't
exercitieveld, op grond van onvrijheid en onveiligheid, zou in
elk geval over de geschiktheid er van de militaire autoriteiten
willen geraadpleegd hebben. Men zou er echter ook plantsoen
van kunnen maken.
Wat de kwestie van de harddraversbaan betreft, die daar
ter plaatse niet bijzonder geschikt is, met de eigenaren der
landerijen ter weerszijden van de oude baan zou over eene
vaste huur kunnen worden onderhandeld. Zonder aanleggen
van straten en wegen is het terrein onverkoopbaar.
Verder is het jammerdat het deftige woord villa steeds
genoemd wordt. Dit geeft aanleiding tot verkeerde opvattin
gen. Het is toch niet de bedoeling van burgemeester en
wethoudersdaar bepaald villa's te hebbenEen lid merkt
opdat het geheele plan eene toekomst heeftdie zooals
met de meeste plannen, natuurlijk nog in 't duister ligt.
De gemeente stond destijds ten opzichte der Willemsgracht
en kade op 't zelfde standpunt. De ondervinding heeft ge
leerddat niettegenstaande ook toen het tegendeel vooraf
sterk beweerd werd, er spoedig lust tot bouwen kwam; eene
algemeene „opschuiving" in woningen had plaats.
Voor 't plan is 't z. i. bepaald noodig dat er wegen enz.
worden aangelegd, niet stuksgewijze naar behoefte maar
dadelijk in eens. Vóór 't bouwen moeten de wegen er liggen.
Het geprojecteerde exercitieveld en de harddraversbaan kun
nen hem niet bevallen, 't Exerceeren en beoefenen van allerlei
sport zal den omwoners onaangenaam zijn. 't Garnizoen zal
hier op den duur ook wel geheel wegtrekken.
den gemeenteraad te Leeuwarden1896. 3
In den omtrek van dit terrein zijn geene herbergen en deze
zullen er om zoo'n enkele harddraverij ook wel niet verrijzen.
Beter zoude het zijn, de ruimte van dat „veld" wat kleiner te
maken om daardoor de villa's dichter bij 't water te brengen.
Ook zou uit het voorstel van burgemeester en wethouders moe
ten worden weggenomen de verplichting betreffende de be
stemming van dat terrein tot exercitieveld en harddraversbaan
men is dan vrij en het plan kan intact blijven.
Het lid, dat deze opmerkingen maakte, was teleurgesteld
door het advies van de Kamer van koophandel. In stede van
opmerkingen over het exercitieveld en de harddraversbaan
had hij liever gezien bepaalde gegevens voor de vooruitzichten
van handels- en nijverheidsondernemingen, waarvoor, volgens
het advies der Kamerde terreinen aan de zuidzijde van het
kanaal moeten blijven gereserveerd. Tegen de stichting van
fabrieken langs het eerste kanaalpand, bestaan toch werkelijke
bezwaren.
Een lid acht de indeeling zeer practisch met uitzondering
van de harddraversbaan en 't exercitieveld die, naar hij ver
moedde, door burgemeester en wethouders eigenlijk meer aldus
waren opgenomen, om aan dat terrein een naam te geven.
Wij moeten hier zien te krijgen inenschen van buiten men-
schen, die hun zaken aan kant hebben gedaan en nu prettig
en vrij in Friesland's hoofdstad willen gaan wonen. Daarvoor
biedt dit terrein eene schoone gelegenheid aan.
Men kan een flink deel reserveeren voor handel en nijver
heid. Het ligt blijkbaar in de bedoeling van burgemeester en
wethouders fabrieken, die veel last veroorzaken, naar het
tweede kanaalpand te verwijzen. Door het aanleggen der stra
ten wegen enz. moet men de bouwlustigen tegemoet komen.
Ook in 't oog van een lid vindt het exercitieveld geen ge
nade hij zou er liever een park van gemaakt zien en verklaart
zich verder een voorstander van het dadelijk aanleggen van
wegen en straten.
Ten slotte werd het plan in zijn geheel uitvoerig verdedigd.
Men zij in eene zaak als deze niet al te schroomvallig, niet
al te pessimistisch. Laat ons zien naar de Willemskade
Sneekerkade, Westerkade, Klanderijbuurt. Alles werd vlug be
bouwd en bracht veel geld op. Ook destijds ontbrak het vol
strekt niet aan donkere voorspellingen. Ook burgemeester en
wethouders zullen zeker hun best doen, om het niet verkocht
terrein zooveel mogelijk productief te maken, doch men beginne
met beplantingen, aanleg van straten, wegen enz. Op een
woest terrein zal niemand willen bouwen.
Wat fabrieken betreft, niet alle fabrieken leveren gelijke be
zwaren op. De raad behoudt ook volgens dit voorstel in elk
speciaal geval de beslissing.
Als de gemeente alleen terrein verhuurt, krijgt ze geen geld
voor aflossingbij verkoop wel.
Wegens verschil van inzicht omtrent de bestemming van
het geprojecteerde exercitiveld, late men dit mooie plan toch
geen schipbreuk lijden. Dit plan verdient te worden aange
nomen.
Na deze uitvoerige uiteenzetting van de behandeling in de
sectiën, hebben rapporteurs allereerst de verklaring af te leg
gen dat ook bij hen geene eenheid ten aanzien van dit be
langrijk voorstel bestaat. Eenstemmig zijn zij, dat sub I. ge
wijzigd naar het voorstel der le sectie, verdient te worden
aangenomen. Ook de onderdeelen 45 6 en 7 ontmoeten
geen bezwaar maar voor de voorstellen sub 2 en 3 is, alleen
eene minderheid te vinden.
De meerderheid van rapporteurs heeft bezwaar, er toe mede
te werkendat zal worden overgegaan tot den aanleg van al
dc straten, beplanting, rioleering, gas- en waterleiding, zonder
het zekere vooruitzicht, dat binnen de eerstvolgende jaren
eene eenigszins beduidende oppervlakte zal worden bebouwd.
Die meerderheid wil den straten-aanleg en de uitvoering van
alle daarmede verbonden werken ongeveer gelijken tred doen
houden met de uitgifte van de bouwperceelen en dus een
werkplan vaststellen op de volgende wijze
Al dadelijk wordt overgegaan tot het maken van eene be-
