Deel A: Doelen
Hoofdstuk 1. Historie in vogelvlucht
Hoofdstuk 2. De Vrijheidswijk in 2002 en rond 2007
Ontwikkelingsplan Vrijheidswijk
De Vrijheidswijk vormt samen met het westelijker gelegen Bilgaard de
Noordrand van Leeuwarden. De wijk werd met uitzondering van de
S. Schootstrastraat (1987) tussen 1965 en 1975 fasegewijs gebouwd
onder de naam Lekkumerend. Een naam die refereert aan het ten
noorden gelegen dorpje Lekkum. Ruimtelijk gezien wordt de wijk in het
noorden begrensd door de Bonkevaart, in het westen door de
Dokkumer Ee en in het zuiden en oosten door de stadsringweg. De
belangrijkste ontsluitingsweg is de Lekkumerweg die aansluit op de
ringweg en de wijk in een westelijk en oostelijk deel splitst.
Stedenbouw
De Vrijheidswijk is zowel qua stedenbouwkundige structuur als qua
differentiatie van woningtypen een typisch voorbeeld van hoe er
midden jaren zestig en begin jaren zeventig over het ontwikkelen en
bouwen van nieuwe wijken werd gedacht. Als antwoord op de sterk
toenemende vraag naar vooral diverse, eigentijdse en betaalbare
huurwoningen, ontwikkelde men in die jaren nieuwe woonwijken die
bestonden uit een (zich herhalende) combinatie van seriematig hoog-
en laagbouw met verschillende woonvormen (stempelstructuur) en een
hiervan afgeleid stratenpatroon. De verschillende wooncombinaties
(blokken) werden van elkaar gescheiden door openbare ruimte
(groenstroken en/of waterpartijen) en voorzien van veelal in het
centrum geconcentreerde functionele voorzieningen. De wijk Bilgaard
is een goed voorbeeld van deze stedenbouwkundige visie.
Dit stedenbouwkundig patroon zien we in bepaalde delen van de
Vrijheidswijk (m.n noordwest en zuidwest) terug, maar het is niet
volledig doorgevoerd. Gevolg is een onduidelijke en inconsequente
structuur. Op bepaalde plaatsen werd er - om economische redenen -
ook hoger (8 bouwlagen in plaats van 5) en dichter op elkaar gebouwd
dan was gepland. Omdat de inrichting niet werd aangepast, ging dit
ten koste van zowel de aantrekkelijkheid als de ruimtelijk structuur en
beleving van de wijk. Met alle gevolgen van dien.
Imago
Aanvankelijk was de Vrijheidswijk, net zoals het westelijker gelegen
Bilgaard, populair onder een breed publiek. De ruim 1700
huurwoningen - variërend van galerij-, portiek- en splitlevelflats tot
laagbouw rijtjeswoningen waren snel bewoond en de ruim 100
koopwoningen gingen grif van de hand. Eerder dan voorzien - al begin
jaren tachtig - keerde het tij, omdat de hooggestemde verwachtingen
over groei in inwoners uitbleven en er te veel woningen waren
gebouwd. Het woningaanbod, woonoppervlak, wooncomfort,
voorzieningenniveau en de woon- en leefomgeving in de Vrijheidswijk
bleken niet divers en aantrekkelijk genoeg om met name gezinnen en
hogere inkomensgroepen tevreden te stellen en alternatieven te
bieden. Langzaam maar zeker keerden deze mensen de wijk de rug
toe. Ze maakten gaandeweg plaats voor studenten, alleenstaanden,
allochtonen en mensen die rond moesten komen van een laag
inkomen of een uitkering. Bewonersgroepen die veelal tijdelijk in de
wijk wonen.
De onevenwichtige bevolkingsopbouw ging al snel ten koste van de
sociale binding en het voorzieningenniveau in de wijk. De neerwaartse
spiraal was ingezet en ook (beperkte) ingrepen van de gemeente en
beide woningbouwcorporaties - in zowel de kwaliteit van het
woningbestand als de leefomgeving - boden onvoldoende soelaas.
Ook het in 1997 veranderen van de naam in 'De Vrijheidswijk' had
nauwelijks invloed op het inmiddels slechte imago van de wijk. De
afgelopen jaren werd dan ook duidelijk dat alleen een grondige
herstructurering een verdere achteruitgang zou kunnen keren. Zo niet
dan zouden de wijk en het voorzieningenniveau verder afglijden en
verpaupering en leegloop op de loer liggen. Voor het gemeentebestuur
en beide corporaties meer dan voldoende reden om de
herstructurering van de Vrijheidswijk met hoge prioriteit op te nemen in
de eerste stedelijke vernieuwingsronde in Leeuwarden.
4
Ontwikkelingsplan Vrijheidswijk
Hoe ziet de Vrijheidswijk er nu en - na de Stedelijke Vernieuwing - in
2007 uit? Wat is het woningbestand, wie wonen en werken er, wat is
het voorzieningenniveau en hoe is de openbare ruimte ingericht en het
beheer geregeld? Deze en andere vragen staan centraal in deze
paragraaf, waarin we een beeld schetsen van het huidige en
toekomstige woon- en leefklimaat.
2.1 Ruimtelijke beleving
De ruimtelijke structuur van de Vrijheidswijk is de afgelopen decennia
niet of nauwelijks gewijzigd. Dit betekent dat het de wijk ontbreekt aan
een duidelijke stedenbouwkundige structuur, met 'dankzij' de vele
hoogbouw zeer beperkte zichtlijnen. Hierbij komt dat de
wooneenheden dicht op elkaar zijn gebouwd en dat er weinig
openbare ruimte, groen en water in de wijk zijn gebracht. De wijk roept
hierdoor een wat 'unheimisch' en opgesloten gevoel op bij bewoners
en bezoekers. Het ontbreken van markante punten, voldoende
speelruimte en wandel- en fietspaden versterkt deze beleving.
Aan de andere kant is de situering van de wijk ideaal. Dichtbij het
stadscentrum, op de grens van stad en platteland, omsloten door het
water van de Dokkumer Ee en Bonkevaart en direct aan de rondweg.
Ook de Grote Wielen, Groene Ster en de nieuw aan te leggen
woonwijk Blitsaert liggen binnen handbereik. Een situering die, mits er
geïnvesteerd wordt in het woon- en leefklimaat van de wijk, voldoende
interessant is om ook midden- en hogere inkomensgroepen en
ondernemers te trekken.
Ruimte en waterpartijen
In 2007 is de hoofdinfrastructuur weliswaar ongewijzigd gebleven,
maar de beleving van de ruimte is totaal anders. Doordat een
belangrijk deel van de flats is vervangen door laagbouw, storende
elementen uit het straatbeeld zijn verwijderd en groen en water in de
wijk zijn gebracht, is er weer een gevoel van ruimte ontstaan. Ook het
nieuwe straatmeubilair, de speelvoorzieningen en waar nodig de
nieuwe verlichting brengen meer sfeer in de wijk. Hetzelfde geldt voor
het nieuwe centrum met zijn vele voorzieningen: het ontmoetingspunt
voor jong en oud in de Vrijheidswijk. De Vrijheidswijk is nog wel een
stadswijk met relatief veel (nieuwe) hoogbouw.
De Bonkevaart en Dokkumer Ee komen letterlijk de wijk in. De
vijverpartijen in Oost staan in directe verbinding met de Bonkevaart en
in het noorden van de wijk zorgen diverse inhammetjes voor water in
de achtertuin. In het zuidwesten komt een grotere waterpartij, met
daaraan gelegen nieuwe woningen. Water speelt een belangrijke rol in
de wijk. Nieuwe fietspaden zorgen voor een goede ontsluiting met
Blitsaert en Lekkum. De nieuw ingerichte Lekkumerweg is nog steeds
de belangrijkste ontsluitingsweg. Wel is de ringweg inmiddels
aangepast aan het toegenomen verkeersaanbod, maar door diverse
geluidsbeperkende maatregelen levert dat geen hinder op voor de
bewoners van de Vrijheidswijk.
2.2 Het woningbestand
De Vrijheidswijk is in 2002 een middelgrote woonwijk met om en nabij
de 2000 woningen en 4200 inwoners. Het merendeel van de woningen
is in bezit van de woningbouwcorporaties Nieuw Wonen Friesland
(voornamelijk van het voormalige Woonservice '94) en Corporatie
Holding Friesland (voornamelijk van het vroegere BWL, nu
Woonbedrijf BWL geheten). Slechts zo'n 270 woningen zijn particulier
bezit. We vinden deze koopwoningen van oudsher vooral aan de
Lekkumerweg en Verzetslaan. In de Robinsonstraat en Siebe
Schootstrastraat hebben beide woningbouwverenigingen inmiddels
ook zo'n honderd huurwoningen verkocht.
In vergelijking met andere Leeuwarder woonwijken heeft de
Vrijheidswijk relatief veel hoogbouw (galerij-, portiek- en splitlevelflats)
en huurwoningen. Deze eenzijdige samenstelling komt, samen met het
vaak beperkte woonoppervlak en -comfort, niet meer tegemoet aan de
wooneisen. Het gevolg is dat vooral gezinnen en mensen met een
hoger inkomen de wijk de rug toekeren. Hun plaats is voornamelijk
ingenomen door alleenstaanden, studenten, eenoudergezinnen en
allochtonen.
In het verleden zijn de woningen over het algemeen goed
onderhouden en soms ook gerenoveerd (o.a. Dragoonsplein). Door
onduidelijkheid over de toekomst van de wijk, is de afgelopen jaren
5
5
