126 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden, van Dinsdag 4 November 1899.
Yolgno. 112 wordt hierna zonder hoofdelijke stemming
goedgekeurd.
Volgno. 113. Onderhoud van pompen, standpijpen,
brandkranen, drinkfonteinen, putten en de vijvers met
aanbehooren.
De heer Duparc heeft met genoegen gezien, dat buige-
meester en wethouders er op uit zijn, om de pomp op
den Eewal te doen verdwijnen, want zij* is voor de
bewoners van dit gedeelte der stad inderdaad een groote
steen des aanstoots. Het behoud dezer pomp werd door
de bewoonster van hot huis, waarvoor ze staat, bij de
demping van den Eewal, vele jaren geleden contractueel
bedongen, zij was anders ongenegen, de beschikking over
haar kelder aan de gemeente af te staan.
Het jongevolkje beschouwt het vuile grachtwater, dat
door deze pomp wordt verkregen, echter als drinkwater
en gebruikt het als zoodanig. Wie weet welke ziekten
hieruit reeds zijn ontstaan Moet de wegruiming aan de
gemeente eenig geld kosten, dan zal dit ruimschoots
worden opgewogen door het voordeel, dat de wegruiming
in andere opzichten zal opleveren.
De Voorzitter antwoordt dat het groote bezwaar hierin
gelegen is, dat de aanwezigheid der bedoelde pomp op
contract steunt.
Ten vorigen jare konden burgemeester en wethouders bij
de schriftelijke behandeling der begrooting geenerlei uit
zicht op de verwijdering openen.
Dit jaar is dit beter: er zijn blijken van toenadering
van de zijde der eigenares; deze was echter uitstedig,
toen met liet voeren der onderhandelingen zou worden
voortgegaan. Intusschen koesteren burgemeester en
wethouders de hoop, dat men tot een vergelijk zal kunnen
komen, en dat dus wellicht een volgend jaar niet opnieuw
op deze zaak bij de begrooting zal behoeven te worden
teruggekomen.
Burgemeester en wethouders stellen voor volgno. 113
overeenkomstig het rapport van den Directeur der Gemeen
tewerken van heden met 180.— te verhoogen voor
kosten van het hekkelen en leiken en droogmaken van
het fïltreer-bassin van den vijver aan den Oostersingel.
Dit volgno. wordt hierna goedgekeurd tot een bedrag
van 810.
Yolgnos. 114 tot en met 118 worden onveranderd aan
genomen.
Yolgno. 119. Kosten der straatverlichting, ƒ21.184.—.
De heer Beucker Andreae zou gaarne een verzoek willen
richten aan de Gascommissie, om bij de Groote Kerk ter
hoogte van het Nieuwe Stads Weeshuis eenige meerdere
verlichting aan te brengen. Het is daar zeer duister.
In de 2e plaats vestigt hij de aandacht van burgemees
ter en wethouders op het gasgloeilicht, de branders, voor
zien met gloeilicht kousjes, leveren een groot verschil op
met de vroeger gebruikelijke. Het onderscheid in licht-
kracht is beduidend en spr. zou het wenschelijk achten,
dat de straatverlichting geheel door gasgloeilicht geschiedde.
De Voorzitter zegt, dat de verlichting achter de Groote
Kerk bij de gascommissie een punt van onderzoek heeft
uitgemaakt, tijdens spr. nog voorzitter van die com
missie was. Dit heeft geleid tot hot aanbrengen van een
nieuwe lantaarnpaal en tot verplaatsing eener andere paal in
de richting van het Weeshuis. De commissie achtte dit
toen voldoende, doch zal zeker gaarne de vraag van den
heer Beucker Andreae opnieuw in overweging nemen.
Wat de tweede viaag betreft, met het aanbrengen van
gloeilicht voor de straatverlichting wordt geregeld voort
gegaan, doch het ligt voor de hand, dat daar voor eerst de
aanzienlijke, daarna de minder belangrijke straten in aan
merking komen.
De heer Beucker Andreae dankt zeer voor de bekomen
inlichtingen. De toestand der verlichting bij het Weeshuis
is niet zeer gunstig, zooals hij reeds zeide, en een tweede
lantaarn zou daar geen overbodige weelde zijn.
Yolgno. 120 tot en met 123 worden hierop ongewij
zigd aangenomen.
Volgno. 124. Bezoldiging van den waagmeester, de
weegers en de weegsters 1450.
Burgemeester en wethouders stellen bij de Memorie
van Antwoord op het verslag van rapporteurs voor, dezen
post te verminderen met 72.80.— wegens het niet voor
zien in eene vacature van weegster.
Het volgno. wordt hierna vastgesteld tot een bedrag
van 1377.20.—.
Volgno. 125 tot en met 131 worden onveranderd aan
genomen.
Volgno. 132. Bezoldiging van het personeel der gas
fabriek, 34.000.
Do heer Middelkoop heeft in de sectie-vergadering ge
wezen op den toestand van de werklieden der gasfabriek.
In het verslag van rapporteurs is echter van het door
hem gesprokene niet volledig melding gemaakt, waarom
spr. meent, een en ander hier ter sprake te moeten
brengen.
Spr. heeft in zijn bezit staten van de werkuren der
stokers en machinisten. Hij heeft, daaruit puttende, in
de sectie er op gewezen dat de gezondheid der werklie
den door te lange werkuren schade lijdt. Uit inlichtin
gen, van burgemeesters uit onderscheidene steden is hem
gebleken, dat do positie der werklieden aan de gem. gas
fabriek alhier minder is dan van die in andere plaatsen.
Spreker wijst er op dat reeds voor twee jaar door de
werklieden een adres werd ingezonden om lotsverbetering
en nog is geen antwoord daarop ontvangen. Het onder
zoek is nog steeds hangende. Spreker is echter van oor
deel dat een tijdvak van twee jaar toch wel voldoende
mag worden geacht om de zaak grondig te onderzoeken.
De positie van het andere personeel is ook niet vol
doende, doch omtrent hen beschikt spreker niet over
voldoende inlichtingen, zoodat hij daar niet verder op
zal ingaan.
Zooals aan de leden dezer vergadering bekend is, be
staat aan de fabriek de 12 urige arbeidsdag. Er zijn twee
ploegen van werkliedende eerste werkt van 6 uur
's morgens tot 6 uur 's avonds, de tweede van 6 uur
's avonds tot 6 uur 's morgens. De omwisseling van
dag- en nachtploeg geschiedt des Zaterdags.
De vrije zondagen zijn zeer beperktom de vijf weken
deelen zij in dat voorrecht. Wel te verstaan als er geen
stagnatie is. Want bij ziekte onder het personeel moet
worden ingehaald.
Het werk der stokers is bijzonder zwaar, zij zijn belast
om de vuren te stoken, de retorten te vullen en te ledi
gen. De bakken die dienen om de retorten te vullen
wegen niet minder dan 350 a 400 oude ponden. Ver
der behoort het tot hunne werkzaamheden, om de gloei
ende cokes uit de retorten te halen, te vervoeren en
buiten te blusschen, de pijpen schoon te houden, die van
de retorten naar de reservoirs leiden. Het onzuivere gas
wordt door die pijpen gevoerd de daarin onstane aanslag
moeten de stokers verwijderen. Het is een zwaar, uiterst vuil
werk. De stank is verschrikkelijk en in hooge mate scha
delijk voor de ademhaling.
Als de retorten tengevolge van de groote hitte scheuren
krijgen, moeten de stokers die herstellen. De tempera
tuur bedraagt van 120, 130, tot 140° Fahr. Vooral bij
den winter is dit een zwaar werk; dan wordt van de kracht
des werkmans het uiterste gevergd, zoodat soms de ge
zondheid voor altijd wordt geknakt.
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden, van Zaterdag 4 November 1899 127
Zij getuigden mij „De stokers hebben een bij uitstek
„vuil baantje, daar geen eer aan te behalen is, wat veel
„drukte veroorzaakt voor de huisvrouwmen moet zich
„bij het op- en afgaan der werkzaamheden altijd tot op
„het hemd verschoonen, dat dan dikwijls doornat van
„zweet is, wat noodzakelijk maakt, dat men ruimer in de
„kleeren zitten moet als andere werklieden, te meer daar
„de kleeren, die men in de stokerij aan heeft, door de
„hitte verbranden en door het zweeten verrotten aan het
.„lichaam."
De instrumenten zijn soms zoo heet, dat zelfs de ver
eelte hand van den werkman hunne aanraking niet kan
verduren
Het boterham-eten gaat onder het werk door, terwijl
zuiver drinkwater niet voorhanden is.
Spr. is van oordeel, dat na het hooren van dezen be-
droevenden toestand bij ieder weldenkend meusch do lust
moet onstaan, daarin verbetering aan te brengen, vooral
ook, omdat een groote winst wordt gemaakt. Zij bedroeg
het vorig jaar 14.600. Nu bepaalt art. 254 der ge
meentewet wel, dat rechten en loonen in art. 238 be
doeld ter zake van het gebruik of genot van openbare
werken en inrichtingen, tot geen hooger bedrag worden
goedgekeurd, dan vereischt wordt tot dekking van de
ten laste der gemeente komende kosten van die werken
enz., doch dit wetsartikel wordt gewoonlijk niet al te
streng toegepast.
Spr. vindt het trouwens zelf een verkeerd artikel.
Doch waar behoorlijk winst wordt gemaakt, mogen aller
minst de werkliedeii worden afgebeuld. Laat de winst
strekken, om aan hen, die haar voortbrengen, oen mensch-
waardig bestaan te verzekeren.
Er is gezegd, dat de invoering van het drieploegen-
stelsel van de stokers een meerdere uitgaaf zou veroor
zaken van 3750. Dit is echter niet juist, omdat de
ondervinding heeft geleerd dat de productie grooter
wordt, als de arbeiders voldoende rust genieten. De Bur
gemeester van Zwolle maakt hieromtrent eene zeer mar-
quaute opmerking: „De ouderen in dienst geven aan
„verhoogde werkkracht terug, wat hun aan levensgenot
„is geschonken. Tengevolge hiervan is de gasproductie
„per oven met toegenomen, zoodat slijtage en cokes-
verbruik minder is geworden en het productievermogen
„der fabriek vergroot."
Het is overigens een feit van algemeene bekendheid,
dat bij inkrimpring van den werkdag de productie stijgt.
Spr. heeft melding gemaakt van de inlichtingen uit
Zwolle. In Haarlem behoort de gasfabriek niet aan de
gemeente, en in de 7 andere plaatsen, vanwaar spr. be
richt kreeg, is het dric-ploegenstelsel ingevoerd
Zaandam schrijft, dat de resultaten van dat stelsel zeer
goed zijn. Het is daar bij wijze van proef ingevoerd en de
resultaten zullen wel leiden tot de definitieve aanstelling
van een 3e ploeg. De zaken der stokerij worden beter
behartigd. Spr. zal van deze inlichtingen gaarne aan de
Raadsleden inzage geven.
De loonen zijn ongeveer gelijk als hier; doch do jongere
stokers ontvangen elders meer salaris. Het verschil in
de belooning der baasstokers is elders niet zoo groot als
te Leeuwarden. De verbeterde gezondheidstoestand van
de stokers te Zwolle is opvallend. Van Groningen luidt
het antwoord op de vraag hieromtrent: „Waarschijnlijk wel".
Te Arnhem wordt op de drie weken oen vrije Zondag
gegeven te Groningen aan de stokers geene, aan de
machinisten één in do 14 dagen, terwijl te Deventer om
de 8 Zondagen vrijaf wordt gegeven.
Door de werklieden wordt ook geklaagd over den toon,
dien de Directeur tegenover de arbeiders voert. Niemand
zal voorzeker eischendat in een fabriek een salontoon
heerscht. Doch er bestaan grenzen, en bij het minste
verzuim van de werklieden luidt het, „dat ze wel kunnen
opdonderen". Spr. zou er bij de Gascommissie wel op
willen aandringen, dat de Directeur in meer fatsoenlijke
taal tegen de werklieden spreke.
Spr. acht in 't algemeen eene verbetering van den
toestand der werklieden aan de gem. gasfabriek dringend
noodzakelijk. De heer Hijlkema heeft hom reeds mede
gedeeld, dat nog 2 vaste stokers en een hulpmachinist
zullen worden aangenomen, doch deze verbetering laat
spr. onvoldaan. Hot is noodig, het drie-ploegenstelsel in
te voerenwaardoor tevens do achturige arbeidsdag voor
de stokers kan worden aangenomen. Spr. meent, dat de
gemeente eene andere, hoogere roeping heeft te vervullen,
dan de particulier. Deze moet in de eerste plaats winst
zien te behalen, en de concurrentie het hoofd bieden.
Op de gemeente echter rust de plichtom hare werk
lieden zedelijk te behandelen; zedelijk, dat is in dit geval
het toekennen van een voldoend loon en een normale
arbeidsdag. Zij zal radicaal moeten handelen en het
drie-ploegenstelsel invoeren. Want het werk vergt te veel
van de krachten der arbeiders.
Eene normale arbeidsdag vatte men niet op als den
voor ieder gelijk zijnden werktijd. Deze moet van den
aard der werkzaamheden afhangen. Als b. v. op hot veld
gemiddeld 10 uur wordt gearbeid, dan behoort in de gas
fabriek, waar een hooge temperatuur heerscht en de lucht
bezwangerd is met schadelijke dampen, niet meer dan acht
uren te worden gewerkt.
Spr is van oordeel, dat de achturige arbeidsdag moet
worden ingevoerd, en dient daartoe de volgende motie in
„De Raad
„van oordeel, dat aan stokers en machinisten der ge
meentelijke gasfabriek een te lange werktijd is opgelegd,
„Spreekt de wenschelijkheid uit, dat zoodanige regeling
„wordt getroffen, dat door middel van het drie ploegstelsel,
„de achturige werkdag wordt ingevoerd, zonder verminde
ring van loon."
De Voorzitter moet bezwaar maken, om de motie van
den heer Middelkoop bij de behandeling dezer begrooting
in stemming te brengen. Vooreerst heeft zich de Raad
steeds verzet tegen het incidenteel bij de begrooting nemen
van eene beslissing omtrent voorstellen van zóó ingrijpen
den aard, als dat van den vorigen spr
In de tweede plaats komt het hem aanvankelijk voor dat,
en zal althans dienen te worden onderzocht of de aanne
ming der motie, die practisch zou neerkomen op eene belang
rijke vermeerdering van het aantal stokers, ook in strijd
is met de verordening (Gemeenteblad no. 21 van
1881), waarbij de Raad de bepaling van het getal stokers
aan burgemeester en wethouders heeft overgelaten.
En ten derde omdat, sedert de verschijning van het
sectie-verslag, door burgemeester en wethouders eene be
slissing op het adres der stokers ia genomen en besloten
werd, om met ingang van 1 Januari e.k. nog twee vaste
stokers en een hulpmachinist aan te stellen, zoodat erz.i.
thans geoti aanleiding bestaat om op liet denkbeeld van
den heer Middelkoop in te gaan.
Spr. beschouwt derhalve de motie als een voorstel,
vreemd aan de orde van den dag, waarmede dient te wor
den gehandeld overeenkomstig artikel 31 juncto 60 van
het Reglement van Orde.
De heer Oosterhoff heeft met genoegen het pleidooi
van den heer Middelkoop gehoord, maar zou van het
woord kunnen afzien, nu het dien spreker gebleken is,
dat niet alleen hij, maar ook de commissie even als bur
gemeester en wethouders van oordeel zijn, dat het lot van
de stokers verbeterd moet worden.
Spr. meent echter, dat men zich wachten moet voor
overdrijving en het komt hem voor, dat de vorige spr. daar
van niet geheel vrij is.
Spr. herinnert zich niet, dat hij als lid der gascom
missie ooit klachten over den gezondheidstoestand der
arbeiders heeft gehoord. Een feit is het, dat voor korten
tijd door die commissie is voorgesteld om den ruim 70 jarigen
stokersbaas Heslinga pensioen te verleenen Neemt men
nu in aanmerking, dat Heslinga als stoker is begonnen
en ok na dien tijd met de stokers in dezelfde athmospheer
heeft verkeerd, dan pleit die hooge leeftijd toch voorden
gezondheidstoestand der werklieden.
