116 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 26 Juli 1004.
en hem aan die gemeente hoogst aangename herinneringen
verbinden. En toch, zijne vreugde is niet onvermengd
want met leedwezen moet hij scheiden van eene betrek
king, die hjj vóór zes jaren met groote voorliefde heeft
opgevat en die hem thans zeer dierbaar is geworden.
Spreker wil niet vooruitloopen op hetgeen liij zal te
zeggen hebben, als hjj in de eerstvolgende vergadering
voor de laatste maal den "V oorzitterszetel zal innemen.
Toch wil hij nu reeds verklaren, dat als zjjnbenoeming
te Arnhem mede mocht steunen op een gunstig getui
genis omtrent zijne werkzaamheid alhier, hjj dat getui
genis niet dankt aan eigen kracht maar in de allereerste
plaats aan de medewerking, die hjj steeds van alle zjjden
mocht ondervinden, aan de vriendschap hem betoond, aan
de hem meermalen gebleken erkenning van zjjne zwakke
pogingen om zjjn gewichtige betrekking naar behooren
te vervullen.
Zjjne dankbaarheid hiervoor kan hjj toch niet genoeg
herhalen.
V. Wordt overgegaan tot behandeling van de op den
oproepingsbrief vermelde punten.
1. Benoeming van eene onderwijzeres in de nattige en
fraaie handwerken aan gem. school no. 12 en van een
onderwijzer aan gemeenteschool no. 4.
De stukken hebben ter visie gelegen, om nog heden
te worden behandeld.
De voordracht voor onderwjjzeres in de handwerken
aan gemeenteschool no. 12 is samengesteld uit
1. Mej. A. van Drooge te Leeuwarden.
2. II. E. van der Yegte te Huizurn.
3. Cr. Struiksma te Leeuwarden.
4. A. H. van der Kolk te Leeuwarden.
Op de voordracht voor onderwjjzer aan gem. school
no. 4 zjjn geplaatst
1. K. Fokkema, onderwjjzer aan school 10 te Leeu
warden.
2. 11. Schuurman, te Assen.
3. A. Woudman, aan gein. school no. 1
te Leeuwarden.
De uitslag der gehouden stemmingen is, dat mej. van
Drooge wordt benoemd met 13 stemmen, op mej. van
der Kolk wordt een stem uitgebracht.
E. Fokkema wordt met algemeene stemmen benoemd.
De datum van infunctietreding zal nader door Burge-
meester en Wethouders worden vastgesteld.
2. Voorstel van Burgemeester en Wethouders om over
te gaan tot den houw van gemeenteschool no. 12 op het terrein
Achter de Hoven.
Toen de lieer Fetldenia de plannen van den schoolbouw
inzag en deze aan een onderzoek had onderworpen, waren
zijne gevoelens niet onverdeeld of gunstig gestemd voor
het voorstel van Burgemeester en Wethouders. Vooraf
wil hjj bekennen, dat school 12 in eene werkelijke be
hoefte zal voorzien en de oprichting zjjne sympathie heeft.
.Maar de financieele bezwaren, die deze oprichting mee
brengt, wegen met hunne volle zwaarte op zjjn verant
woordelijkheidsgevoel. Waar de salarissen voor het
onderwijzend personeel reeds een belangrijk cjjfer zullen
te zien geven op de Gemeente-rekening, staat bovendien
vast, dat voor de 85,000.stichtingskosten geen dubbeltje
beschikbaar is. Deze gelden zullen dus voor het volle
bedrag moeten worden geleend. En dat spreker met het
oog daarop de minst kostbare inrichting wenscht, ligt voor
do hand. Nu kan er met minder uitgaven worden vol
staan, indien de Baad ingaat op de gedachte van den
Directeur der Gemeentewerken, door u.l. de school te
stichten op het terrein bij de Oldehove, het zoogenaamde
Oldehoofster kerkhof.
Nu is door do Commissie van Toezicht, door Burge
meester en Wethouders en door de Bouwcommissie het
bezwaar breed uitgemeten, dat alsdan 5 scholen in elkan
ders onmiddellijke nabijheid komen te staan. Waar het
zwaartepunt ligt van dit bezwaar, is mjj niet duidelijk
geworden, zegt de heer Feddema.
Integendeel zjjn er naar sprekers oordeel drieërlei voor
deeion verbonden aan do stichting hjj de Oldehove.
Ten eerste is het terrein hier geheel vrjj, de school
kan veel regelmatiger worden gebouwd en zal het geheel
voor het hoofd der school veel gemakkel jjkcr zijn te over
zien, dan hjj het gerekte gebouw Achter de Ito ven, waar
van spreker overigens gaarne getuigt, dat de Directeur
daaraan een uitstekende oplossing gaf.
Secundo blijkt uit de overgelegde begrootingen van den
Directeur der Gemeentewerken,dat op hetOldehoofsterkerkhof
de bouwkosten ƒ11,500.minder bedragen dan bij mo
gelijke plaatsing' Achter de Hoven en aangezien in de
derde plaats het terrein Achter de Hoven vrijkomt, zal
dit van de hand kunnen worden gedaan; rekent spreker
daar van de waarde op 3500.dan kan in totaal min
sten8 ƒ15000.minder worden geleend.
Deze voordeden wegen hjj spreker meer dan het be
zwaar van te veel scholen bij elkaar te krijgen en ik
zou, vervolgt hjj, nog wel eens nader uitgelegd willen
zien en toegelichtof ik dit misschien ook te licht tel
indien hij niet kan bevredigd worden, zal spreker een
amendement indienen tot stichting van school 12 op het
terrein hjj de Oldehove.
De lieer D'jparc is van oordeel, dat in het door den
heer Feddema gesprokene geen enkel argument is te
vinden tegen het voorstel van Burgemeester en Wethou
ders. Toen de Baad besloot tot in plaats van de op te
heffen Burgerdagschool een school voor voortgezet lager
onderwjjs te stichten werd daarvoor een perceel van
het terrein Achter de Hoven bestemd. Intusschen, als er
nu moest worden gekozen tusschen dit terrein en een
meer geschikte plaats, zou spr. er zijn hand niet voor
omdraaien. Ware echter dit terrein aanwezig geweest,
dan zouden Burgemeester en Wethouders dit wel nader
hebben aangewezen.
De heer Feddema sprak van het kerkhof bjj de Oldehove.
Dit woord „Kerkhof" is, volgens spr. steeds de krach
tigste veroordeeling geweest van het terrein. Men her-
innere zich maar de ellende, die men met school 5,
bijna een halve eeuw geleden gebouwd op dat kerkhof, heeft
moeten ondervinden en de vele uitgaven, herhaaldelijk
gedaan om de voor de gezondheid van kinderen en on
derwijzers schadeljjke uitwasemingen van den grond te
keer te gaan. Spr. doet een beroep op het geneeskundig
lid van den raad, den heer Baart de la Faille en vraagt:
Is dit terrein niet voortdurend schadeljjk voor de ge
zondheid en daarom ten eenenmale voor schoolbouw on
geschikt Moeten de overblijfselen van kisten en lij
ken daartoe niet afschrikken Onze voorouders waren
dikwijls zelfs met de eerste eischen der hygiëne onbekend,
anders zouden zjj school 5 niet op deze plaats hebben
doen stichten, liet lijkenvergif zit dikwijls zoo diep in
den grond, dat het op verscheidene latere generatiën kan
terugwerken. Daarom moet de keuze van dit terrein
met alle kracht worden bestreden.
De lieer Feddema sprak van hooge kosten voor school
bouw, dat wist de Baad reeds in 1903, toen hjj tot op
richting der school besloot. Er is geen dubbeltje voor
beschikbaar, zei de heer Feddema. Spr. gaat verder en
zegt, zelfs geen cent. Men zal er voor moeten leenen,
geljjk steeds voor ieder buitengewoon werk geschiedt,
hier en overal. Laat de raad echter nooit er zich toe
verleiden, om ter besparing van eenige duizenden guldens
voor de tweede maal een schoolgebouw te stichten op
een vroegere begraafplaats.
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 26 Juli 1904.
117
De heer Beucker Andreae kan geheel medegaan met
het door den heer Duparc gesprokene. Do heer Fedde
ma wijst op de belangrijk lagere kosten bjj de stichting der
school op het terrein aan het Oldehoofster kerkhof, maar
ondanks die lagere kosten, is naar spr. inzien deze plaats
minder geschikt. De Commissie van Toezicht op het
L. O. en de Commissie voor openbare werken hebben lang
en breed de zaak overwogen en zijn tot de conclusie
gekomen, dat het terrein Achter de Hoven de voorkeur
O 7
verdient.
Indien bjj de Oldehove nóg deze school zou worden
gesticht, waar, in de bjjna onmiddellijke omgeving reeds
zooveel scholen bjj elkander staan, dan zal men zeker
dien bouw ten eeuwigen dage betreuren. De blik moet,
gericht zijn naar Achter de Hoven en het Nieuwe Kanaal,
waar de bevolking steeds aangroeiende is. Daar bestaat
behoefte aan scholen. Met instemming heeft hjj van hot
voorstel van Burgemeester en Wethouders kennis geno
men en hjj zal dit steunen, omdat hjj de meerdere kos
ten voor de stichting der school Achter de Hoven niet
een te groot offer acht.
De heer Feddema is door geen van de beide vorige
sprekers bevredigd. Geen van hen heeft een woord
gerept over het bezwaar, dat kinderen van onderschei
dene scholen in zoo groot aantal in een beperkt gedeelte
der stad te zamen zullen komen, een bezwaar, dat in
de stukken zeer wordt aangedikt.
Wat overigens het hygiënisch bezwaar betreft, dit
mag ook niet te veel gelden. Ten eerste is de be
graafplaats bjj de Oldehove reeds sedert tientallen van
jaren gesloten. Het terrein kan worden uitgegraven en
met zuiver zand aangevuld, zoodat geen lijkenvergif is
te duchten. Bovendien is het terrein Achter de Hoven
aangekocht voor eene lagere school. Deze school zal
kinderen uit alle gedeelten der stad ontvangen en daar
om heeft de plaats Achter de Hoven geen voorkeur
boven de plek bij de Oldehove. Integendeel, deze
laatste is meer in het centrum der stad gelegen.
De hoofdzaak is echter voor spreker de mindere
kosten. De heer Duparc zegt, dat voor dergelijke bui
tengewone werken altijd is geleend maar in elk geval
behoeft dan 15UÜÜ.minder geleend te worden, men
kan dus het goede verkrijgen met minder kosten.
Spreker dient daarom liet volgende amendement in
„De Baad besluit tot stichting van de nieuwe gemeente
school no. 12, op het terrein bij de Oldehove overeen
komstig de begrooting van den Directeur der Gemeen
tewerken met de meubels in hoofdsom sluitende tot een
bedrag van 736ÜU.
De Voorzitter wenscht een enkel woord te spreken,
dat misschien tot een ander inzicht in de zaak kan leiden.
Bjj raadsbesluit d.d. 25 Februari 19U2 is o.m. het
terrein Achter de Doven voor de stichting der nieuwe
school aangewezen en deze plaats is door Gedeputeerde
Staten goedgekeurd. Als het amendement van den heer
O O
Feddema wordt aangenomen, wordt lo. teruggekomen op
een vroeger genomen raadsbesluit2o. vernieuwde cor
respondentie met Gedeputeerde Staten noodzakelijk ge
maakt. De vertraging, die hiervan het gevolg zou zjjn,
ware te betreuren, maar hierin zou moeten worden be
rust, als inderdaad de plaatsing bjj de Oldehove als eene
verbetering kan worden aangemerkt, doch spreker her
innert er aan, dat reeds bij de discussie op 25 Februari
1902, naar aanleiding van het voorstel om school uo.
5 to vergrooten, zeer vele leden zich verklaarden tegen
het doen van belangrijke uitgaven voor eene school op
een kerkhof.
De Directeur der gemeentewerken is intusschen, met
het oog op 0111 do hoogere kosten, die de stichting der
school Achter de Hoven vorderen zou, op de plaats aan
liet Oldehoofsterkerkkof teruggekomen, omdat daarmede
eene besparing van pl.m. 11000 zou worden verkregen.
Dit plan is in eene gecombineerde vergadering van ver
tegenwoordigers der Commissie voor Openbare Werken,
de Commissie van Toezicht op hot Lager onderwijs en
Burgemeester en Wethouders behandeld. Twee avonden
heeft men beraadslaagd over de vraagkan men die
ƒ11000 besparen door het kiezen van een andere plaats,
weegt die besparing op tegen de belangen, die men
daarvoor zou prijsgeven?
Het oordeel was eenstemmig, dat het Oldehoofster-
kerkhof niet moest worden gekozen. Het hoofd-argu-
ment daartegen was behalve het hygiënisch belang, dat
reeds vroeger was ter sprake gekomen, wel de omstan
digheid, dat reeds zoovele scholen daar zijn gelegen.
Op korten afstand van elkaar zjjn thans vereenigd:
bewaarschool 1, school 9, school 5, Middelbare school
voor meisjes en daar zou dan bjjkomen de nieuwe school.
Ieder weet, welk een groote last het veroorzaakt, zooveel
scholen bjj elkaar te hebbenmet leerlingen van zeer
uiteenloopenden leeftijd.
De Commissie van Toezicht was dan ook van oordeel,
dat de school nooit op het Uldehoofster kerkhof mocht
worden gebouwd en spreker, die met onderwijszaken eenigs-
zins bekend is, kan den heer Feddema verzekeren, dat
het zeer schadelijk zou zjjn, indien de school op de door
hem bedoelde plaats werd gebouwd. Mocht deze min
gunstige omgeving worden gekozen, om 11,000.te
besparen? Eenstemmig is deze vraag ontkennend beant
woord en toen pogingen, om elders een andere plaats te
vinden, mislukten, bleef niets anders over dan het voor
stel te doen om do school te bouwen op de daarvoor
eenmaal aangewezen plaats.
De heer Feddema is na het door den Voorzitter ge-
sprokene niet tot een ander inzicht gekomen. Er is ge
wezen op de opeenhooping van schoolkinderen in een zeer
beperkt gedeelte der stad en den last, dien het pu
bliek verkeer daardoor zal ondervinden. Maar spreker
noemt dit zeer overdreven, de meisjes van de Middelbare
school en de kinderen der bewaarschool althans zullen
het verkeer wel niet belemmeren. Bovendien, meerder
politie-toezicht zal bet verkeer ten goede komen en daarom
vindt spreker eene hoogere uitgaaf van /'15.0U0.niet
gewettigd.
En waar do voorzitter sprak van schade aan onderw jjs-
helangcndaar dunkt het spreker dat deze allerminst
worden geschaad door dezen bouw; de onderwjjs-belangen
beginnen binnen de muren van het schoolgebouw en zal
voor die belangen de plaatsing van het gebouw van
weinig invloed zjjn.
„Ik kan het niet helpen", zegt spreker, „maar ik ben
niet overtuigd en handhaaf mijn amendement."
De heer Baart de la Faille, hoewel vreezende, dat hij
den heer Feddema niet zal overtuigen, wil zijne stem
motiveeren.
Door den Voorzitter is reeds in het licht gesteld, dat
dit voorstel langdurige voorbereiding heeft geeischt, en
dat zoowel de Directeur der Gemeentewerken, de Com
missie van Openbare Werken en die van het toezicht
op liet Lager Onderwijs hot unaniem eens waren, dat
de plaats Achter de Hoven meer geschikt was. De
heer Duparc wees met grooten nadruk op het hygiënisch
bezwaar, dat een voormalig Kerkhof voor de stichting
van eene School moet opleveren.
Weliswaar zou men, door de ervaring geleerd, de
nieuwe inrichting beter kunnen bouwen dan de bestaande
school no. 5. Thans beschikt men over meer hulpmid
delen dan veertig jaar geleden. Toch is het bezwaar
niet geheel uit den weg te ruimen. De slappe boven
grond zou behoorlijk door betere moeten worden ver
vangen, toch bleef dan een kleilaag over, van wie nog
altijd infectie is te vreezen. Het is waarschijnlijk, dat
dikwijls ziekten door de kleilaag van een kerkhof wor
den overgebracht. Daarin is niet te voorzien. De wet
op de begraafplaatsen verbiedt daarom, gebouwen te
stichten op minder dan 50 meter afstand van een kerk-
