138
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad vau Leeuwarden van Dinsdag 25 Juli 1905.
reerd watergas, niet een productie-vermogen van 5000
M:| per etmaal, opvoerbaar tot 10000 M:', overeenkomstig
de nader door Burgemeester en Wethouders goed te
keuren plannen
II. aan den heer George Wilson te 's Gravenhage
ondershands op te dragen het leveren en leggen vaneen 225
mM. zinker door de gracht langs den Oostersingel, tot
verbinding van do op te richten watergasfabriek met de
bestaande fabriek
III. in eigen beheer uit te voeren de fundecrings- en
andere werken, gevorderd voor den houw van bedoelde
fabriek
IV. aan de wed. G. Klopma alhier een vergoeding toe
te kennen en de jaarlijksche huursom te verminderen,
een en ander naar den hiervoor genoemden maatstaf, res
pectievelijk van ƒ40.en ƒ60.voor elke pondemaat
land, die de gemeente noodig mocht hebben voor den
bouw der fabriek
V. aan .Burgemeester en Wethouders voor een en
ander een crcdiet toe te staan ten bedrage van 65.000
en in verband daarmede vast te stellen bet in ontwerp
hierbij gevoegd besluit tot wijziging dor gemeeute-be-
grooting voor het loopeud dienstjaar.
Den heer van Messel stemt liet in niet geringe mate
onaangenaam, op nieuw een klacht tot Burgemeester en
Wethouders te moeten richten over den korten termijn
die voor de inzage der stukken beschikbaar was. Zater
dagavond ontving hij de agenda, alzoo was slechts één
werkdag disponibel om zich van dit belangrijk dossier
op de hoogte te stellen. Te meer heeft 't spreker onaan
genaam gestemd, omdat nog zoo kort geleden, in de
vergadering van 9 Mei, ook reeds door hem op dit
euvel is gewezen. Aan het slot van zijn betoog heeft
hij toen aan Burgemeester en Wethouders beleefd ver
zocht, voortaan op de door hem gemaakte opmerking
te willen lettenhet schijnt dat dergeljjke beleefde
verzoeken bij Burgemeester en Wethouders weinig
genade vinden, en dat men bij hen aan doovemansdeur
klopt.
Wel is er door den Voorzitter in de vergadering van
9 Mei op gewezen, dat de speciale Commissie uit den
Baad de hoofdtaak van de andere leden van den Baad
overnemen, doch spreker heeft toen duidelijk te kennen
gegeven, dat den leden van den Baad buiten die speciale
Commissies om, voldoende tijd zal en mod worden ge
geven, om dusdanige belangrijke onderwerpen nauwkeurig
na te gaan, zullen ze met vrucht aan de debatten deel
kunnen nemen, en hun stem naar overtuiging kunnen uit
brengen.
Spreker uit den wensch, dat dit voor de laatste maal
zal zijn, dat hij dit beleefd verzoek tot Burgemeester en
Wethouders richt.
Thans komt spreker tot de zaak zelve en dan wil hij
onmiddellijk zeggen, dat de zaak, het dossier met de toe
lichting, op hem geen gunstigen indruk heeft gemaakt.
Ie. Ontbreekt er in de de stukken een gemotiveerd
advies van de gascommissie; alléén wordt daarin gezegd,
dat bij meerderheid van stemmen besloten is de stichting
vun een watergasfabriek aan te bevelen. Spreker meent
dat toch in voornoemd advies had moeten voorkomen de
motiveering der meerderheid en de bezwaren van die
leden der gascommissie, welke niet tot het voorstel heb
ben medegewerkt.
Temeer meent spreker daarop recht te hebben, waar
nog in de vergadering van 9 Mei j.l. op de door hein
gemaakte opmerking, dat de stukken der Bouwverorde
ning zoo kort ter visie hadden gelegen, door den Voor
zitter er op gewezen is, dat de speciale Commission uit
den Baad alles gedaan hebben, om het vormen van een
eindoordeel gemakkelijk te maken.
Spreker zou nu de vraag willen doen, of het advies
der gascommissie van zoodauigen aard is, dat de overige
leden van den Baad over het aanhangige voorstel een
eindoordeel kunnen vormen.
2e. Had bij het dossier moeten worden overgelegd de
correspondentie gevoerd tusschen do gascommissie en
den heer Blom te Haarlem (den in geheime Raadsverga
dering geraadplecgden deskundige), opdat de leden van
den Baad van alle détails nauwkeurig op de hoogte
waren geweest.
3e. Heeft het spreker ten zeerste verwonderd bij het
dossier niet gevonden te hebben een advies van den
waarnemend-Directeur van de gasfabriek spreker meent
dat dit een groote miskenning is tegenover dien ambte
naar; men is zeker van die redeneering uitgegaan: „met
hem hebben we geen rekening te houden".
Spreker komt thans tot het lijvig rapport van den
heer Blom, en dan meent spreker niet te veel te zeggen,
dat het hem voorkomt alsof die geachte adviseur er op
uit is den in Baad van Leeuwarden de lakens uit tedeelen,
het rapport is doorspekt van het doen van bestellingen
en het aanvragen van prijsopgaven enz. enz. bij de door
hem aangegeven firma's.
Maar dat nu daargelaten, meent spreker dat het toch
niet aangaat, zulk eene belangrijke beslissing te nemen
op het avies van slechts één deskundige; naar sprekers
bescheiden meening had moeten worden overgelegd een
advies van minstens drie deskundigen: dan had de Baad
een nauwkeurig oordeel kunnen vormen, of de stichting
van een watergasfabriek op dit oogenblik voor de gemeente
Leeuwarden noodzakelijk is.
Dat de heer Blom van Haarlem zelf erkent dat er
verschil van zienswijze bij heeren specialiteiten bestaat,
blijkt volkomen uit zijn eigen rapporto.a. wordt door
hem gezegd, - waarop spreker bijzonder de aandacht
van den Baad vestigt - dat er veel kans bestaat, dat
liet voorstel door de heeren geneeskundigen zoodanig zal
worden bestreden, dat het met groote meerderheid zal
worden verworpen; even later echter zegt die geachte
adviseur dat specialiteiten als Dr. Kramers, Dr. Alphons,
Htegcr, M. Niermeijer, Prof. Bunte, verklaren, dat het
gas, door goede leidingen gevoerd en verbrand, geen
gevaar oplevert.
Waar nu de lieer Blom zelf erkent, dat bij de ge
neeskundige specialiteiten verschil bestaat over het gevaar
van een watergasfabriek, dan is 't toch evenzoo aan
neembaar, dat er óók bij de specialiteiten op gasfabriek-
gebied verschil van opinie kan bestaan of een watergas
fabriek voor de gemeente Leeuwarden thans noodzakelijk
is. Spreker meent dus, dat de Baad volkomen recht had,
op een advies van drie deskundigen, teneinde daaruit een
eindoordeel te kunnen vormen.
\u wat het voorstel van Burgemeester en Wethouders
aangaat; dat geacht College is zoo verstandig geweest
zich van advies te onthouden; alleen wordt door hen
gezegd, dat zij verwijzen naar de geheime vergadering
van 10 Juli waarin de zaak door den heer Blom uit
Haarlem is toegelicht Zij stellen echter voor, het
bouwen van een watergasfabriek ondershands te gunnen
aan de firma's Sam. Cutler en Sons of Humphreys en
Glasgow, beiden te Londen. Spreker zou willen vragen
of de Baad van Leeuwarden zich heden bevindt in een
restaurant en na de speciale spijskaart te hebben nage
zien, overgaat tot het bestellen van een biefstuk met
gebakken aardappelen.
Tot Burgemeester en "Wethouders richt hij de vraag,
of zij van voornemen zijn, in den vacantietijd een reisje
naar Londen te maken om aldaar een embouchement te
houden met voornoemde firma's over de boven ver
melde onderhandsche gunning.
Spreker doet nog opmerken, dat hij zijne ontevreden
heid te kennen moet geven, dat Burgemeester en Wethou
ders zulk een belangrijk voorstel in den vacantietijd laten
behandelen, zij hadden daarvoor wel een geschikter tijd
kunnen uitkiezen en wel dan, wanneer alle Baadsleden
aanwezig hadden kunnen zijn.
liet overgelegde dossier en de geheele zaak hebben bij
spreker een punt van rijpe overweging uitgemaakt; het
resultaat dier overweging is van dien aard, dat spreker
dit iu eene openbare vergadering niet wenscht uit te
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 25 Juli 19U5.
139
spreken. Maar dit wenscht hij toch te zeggen, dat hij
het als eene onverantwoordelijke daad van den Raad
beschouwt, aan dit voorstel zijn stem te geven en nog
wel op advies van één deskundige en bij onderhandsche
gunning.
Hierbij zal spreker het voorloopig laten en het verdere
debat afwachten.
De Voorzitter wil den heer van Messel, naar aanleiding
van diens bezwaar tegen de onmiddellijke behandeling
van het voorstel er op wijzen, dat ook dit voorstel in
deze vergadering is aangebracht en hij, Vooi-zitter, toen
heeft voorgesteld, om het nog in deze vergadering te
behandelen, waartegen niemand zich heeft verzet, ook
niet de geachte spreker.
Het ware zeker toen het moment geweest om zich
tegen de behandeling in deze vergadering te verklaren.
Den heer Wiihelmij heeft liet ook zeer verwonderd)
dat een zoo belangrijk onderwerp iu deze vergadering,
die niet voldoende is voorbereid, zal worden behandeld,
vooral omdat het bleek, dat in de gascommissie een meer
derheid was, die de stichting van een watergasfabriek
voorstond en een minderheid, die dit niet wilde. Thans heeft
de minderheid door de haastige behandeling geen gele
genheid, in een rapport hare bezwaren aan den Baad
kenbaar te maken. Spreker ziet in die haast slechts het
doordrijven van Burgemeester en Wethouders, om een
watergasfabriek te stichten. Beter echter zou het zjjn,
indien a téte reposée over de zaak kon worden nagedacht.
Dan kon tevens het advies van den te benoemen direc
teur worden ingewonnenthans moet men afgaan op
het advies van één deskundige, dat van den heer Blom.
Maar deze is slechts een paar dagen hier geweest en
spr. gelooft, dat een zoo kort bezoek niet voldoende is
om over den toestand der fabriek te kunnen oordeelen.
De groote haast hij den bouw der watergasfabriek,
betwist spreker, en wel op de volgende gronden
1. de zuiverkisten worden vergroot door het aanbrengen
van Jaegerhorden
2. de ovens werden alle grondig nagezien en geheel
in werkwaardigen staat gebracht;
3. een der stoomketels, die defect was, is in orde
gebracht, door den Ingenieur van het Stoomwezen nagezien
en goedgekeurd
4. zoo noodig worden een of twee ovens er bij ge
bouwd
5. bij de exhausters wordt een omloop-regulateur
aangebracht
Na deze verbeteringen kan men gerust den winter
ingaan.
Het rapport van den heer Blom spreekt van eene
vermeerdering van het gasverbruik. Maar die is niet te
verwachten; integendeel, de 9 uur winkelsluiting laat
reeds thans haar invloed op het gasverbruik zien; er wordt
minder gas gebruikt. Andere jaren moet met de kermis
voor de verlichting der tenten een nieuwe oven in ge
bruik worden genomen, thans was dit niet noodig.
Bovendien kan de te stichten fabriek eerst klaar zijn,
als het groote gasverbruik voorbij is.
Spreker meent, dat met de stichting minstens 5 maanden
gemoeid zijn; dan is het Januari, terwijl in December
het meeste gasverbruik plaats heeft, dat is 11000 a 12000
stère per dag; de bestaande fabriek kan echter 13000
stère leveren.
Men spreekt van een mogelijk mankement in de bestaande
fabriek; doch dan helpt de nieuwe fabriek weinig: het
watergas kan alleen gebruikt worden in vermenging met
het kolengas, en wel tot pl.m. 30 pCt.; zet dus de kolen-
fabriek stop, dan kan ook het watergas alléén geen dienst
doen.
Bij stichting van eene nieuwe steenkool-gasfabriek zal
de water-gasfabriek daar naar toe worden verplaatst.
Maar wie heeft ooit gehoord, dat men bij het stichten
van eene nieuwe gasfabriek, hiernaast direct een water
gasfabriek plaatst. De watergasfabriek moet eerst worden
gebouwd als de nieuwe steenkolengasfabriek geen capaci
teit genoeg meer heeft. Verplaatsing zal trouwens 2000.
kosten; die kan men dus ook besparen, door direct een
flinke groote fabriek te bouwen, die ook bij uitbreiding
der stad voldoende gas kan leveren.
Waar nu van de beweerde haast niets is gebleken,
wenscht spreker voor tc stellen, om de behandeling van
deze zaak uit te stelden tot de nieuwe directeur in functie
zal zijn getreden.
Deze motie wordt ondersteund en komt dus in be
handeling.
De heer Gosterhoff wenscht een enkele opmerking te
maken naar aanleiding van de bewering, dat de minder
heid der gascommissie geen voldoenden tijd heeft gehad
om een rapport in te dienen. Dit is niet juist. De
vergadering van de gascommissie, waarin het besluit is
genomen, is, vergist liii zich niet, den 13n Juli gehouden.
Den 15 d.a. v. is van het daar genomen besluit kennis
gegeven aan Burgemeester en Wethouders. Waar wij
nu 25 Juli schrijven, daar blijkt dus dat de minderheid
tien dagen tijd heeft gehad om van hare zienswijze te
doen blijken.
De heer Fetldeina kan liet verwijt, door den heer van
Messel tot de gascommissie gericht over de onvolledigheid
van haar rapport, van zich afwerpen. Do heer Gosterhoff
moge nu zeggen, dat de minderheid wel tjjd heeft gehad,
om ook een rapport in te dienen, hij vergeet echter, dat
eerst Zaterdag van de stukken kennis kon worden geno
men. De heer Gosterhoff zal toch moeten toegeven, dat
de leden van den Baad eerst het voorstel van Burgemeester
en V ethouders moeten kennen, zullen zij met vrucht
daarop een tegenvoorstel kunnen ontwerpen en uitwerken.
Het is de Voorzitter van de gascommissie geweest, die
deze spoedige behandeling heeft doorgedreven. Hij be
loofde bovendien, alle betrekkelijke stukken over te leggen.
Dat de heer Hijlkema dit niet heeft gedaan, bewijst zijn
partijdigheid bij de behandeling van de onderwerpelijke
zaak. Er zijn adviezen van andere directeuren van gas
fabrieken ingekomen, o.a. was liet do directeur der gas
fabriek van Arnhem, naar spr. meent, die de stichting van
een watergasfabriek een lapmiddel noemt. Hadden deze
stukken en de correspondentie alle ter inzage gelegen
volgens de gedane toezegging, dan had ook de lieer van
Messel voldaan kunnen zijn.
Een ander advies is dat van den heer Sehafer, een
man van groote autoriteit op gebied der gasindustrie.
Deze heeft eene lezing gehouden voor gasfabrikanten,
welke in druk is uitgegeven. Daarin waarschuwt hij
tegen hooggestemde verwachtingen omtrent het gebruik
van watergas, terwijl aan de stichting van een watergas-
iabriek een groot bezwaar is verbonden. Het kolengas
n.l. overtreft in lichtsterkte en verwarmend vermogen
verre het watergas, zoodat men lüü M' kolengas kan
stellen tegenover 175 Ms watergas. Een gevolg daarvan
zal zijn, dat om den noodigeu toevloed vau het mengsel
te kunnen verkrijgen, de buizenleidingen moeten worden
verwijd. Eu niet alleen de straatleidingen, alle binnen
leidingen kunnen door het gemengde gas eenmaal te klein
blijken te zijn.
Deze geheele zaak is overigens een lange lijdensge
schiedenis. Aan den afgetreden Directeur en spreker
werd opgedragen een rapport in te zenden omtrent den
toestand der gasfabriek, toen eerstgenoemde iu zijn jaar
verslag het maken van verbeteringen in de oude fabriek
urgent had genoemd. De Directeur heeft zich niet van die
opdracht gekweten, zoodat spreker alleen stond. Toen
heeft hij een deskundige, die ook bij den heer Hijlkema
hoog staat aangeschreven, om inlichtingen gevraagd. Uit
zijn rapport is gebleken, dat de bestaande fabriek na het
aanbrengen van verbeteringen nog wel tien jaar kan
werken. Eu nadat sprekers rapport iu de vergadering
