140 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 25 Juli 1905.
der gascommissie is besproken en nadat liet eerste rap
port van den heer IJlom was behandeld, besloot de gas-
coin missie tot het aanbrengen der noodige verbeteringen,
afwachtende de komst van den nieuwen directeur, om
daarna een besluit te nemen over de zaken van prinei-
pieeleu aard. In de vergadering der gascommissie is
besloten
den lieer Blom hiervan mededeeliny Ie doen en doze
mededeelinrj zoodanig in te 1-tredendat h ij zon merkendat zijn
overkomst niet op nienir noodig werd geoordeeld. Doch
de heer Blom luidt thans de alarmklok en do meerder
heid der commissie ook.
Brieven van gasdireeteuren over watergasfabricage zijn
met opzet hier niet overgelegd, omdat dan de nadeelen
van die inrichting zouden blijken. Hier is vrees in bet
spel en vrees is steeds een slechte raadgeefster geweest;
de gasfabriek is niet overbelast. Thans reeds, zegt de
opzichter der gasfabriek, kan het verminderd gasverbruik
door de 9 uur winkelsluiting worden geconstateerd. Ver
mindering van gasverbruik is dus te verwachten, althans
voorshands.
Om nu op het advies van één persoon af te gaan bij
zulk een belangrijk onderwerp en daarop (iöOUÜ toe
te staan, dat gaat spreker te ver. Seluifer zegt, dat men
geen watergasfabriek moet stichten bij een nieuwe gas
fabriek; een nieuwe koolgasfabriek behoort zoodanige
capaciteit te hebben, dat ze het zonder watergas kan
redden; te Haarlem zelf waar een nieuwe fabriek werd
gesticht, heeft men dat ook nagelaten, men durfde bet
niet aan. De heer Blom zegt trouwens, dat hij zelf voor
2 jaar nog niet voldoende op de hoogte was met de
fabricage van watergas.
Het zijn hoofdzakelijk de maatschappijen van gas werk
tuigen enz. die hier achter zitten; er is in deze zaal
reeds een vertegenwoordiger aanwezig, om de bestelling
te kunnen opnemen, als spreker zich niet vergist.
Alles te zaïnen genomen, constateert spreker, dat onze
fabriek bij lange na zoo slecht niet is, als de heer Blom
laat voorkomen; is de watergasfabricage van zoo prin-
cipieelen aard, dat bet oordeel van één man niet vol
doende is te achten ligt het voor de hand dat de 9 uur
winkelsluiting de dagproductie belangrijk zal doen ver
minderen en eene misschien wat te zware belasting der
fabriek ten goede zal komen, en dat eene onderhandschc
gunning aan Cutler door niets wordt gemotiveerd.
Al de haast en overdrijving van deze zaak, ontlokt
spreker de verklaring, dat de geheele kwestie riekt naai
de lamp.
De heer Hijlkema acht bet wenscheljjk, om, waar de
motie-Wilhelmij verdaging der behandeling wil, de zaak
vooraf nog eens iin groszen und ganzen te behandelen,
opdat de raad de portée van die motie goed begrjjpe.
Het is bekend, dat in de gascommissie ten opzichte
van de aanhangige kwestie eene meerderheid en eene
minderheid bestond. De minderheid werd gevormd dooi
de heeren Wilhelmij en Feddema. De meerderheid was
vóór de stichting van een watergasfabriek, de minderheid
daartegen. Spreker had gedacht, dat, zooals gewoonlijk,
de minderheid zich bij de meerderheid zou neerleggen.
Althans eerbied voor het bestuit hebben. Hier niet alzoo.
De heer Feddema gaat zelfs zoo ver, te beweren, dat
spreker de stichting der watergasfabriek doordrijft; hem
partijdig te noemen en hem zelfs van liet achterhouden
van stukken te beschuldigen. Maar daarop kan hij ant
woorden, dat omgekeerd de heer Feddema de zaak met
alle geweld tracht tegen te houden. Het opzettelijk
achterhouden van stukken is geheel bezijden de waarheid,
spreker zal trouwens de correspondentie inzake liet
watergas zoo aanstonds voorlezen.
Het is bekend, dat toen de heer de Ronde ontslag
aanvroeg, de gascommissie omtrent den toestand dei-
fabriek niet gerust was, waarom een deskundige werd
geraadpleegd, met toestemming van Burgemeester en
A ethouders. De heer Blom werd uitgenoodigd de fabriek
te onderzoeken; hij kwam, en zijn rapport komt hierop
neer
De fabriek is overbelast en dit kan dadelijk gevaar
opleveren. Hij heeft eenige, geen uitstel duldende, ver
beteringen aangewezen, tot liet aanbrengen waarvan de
commissie is gemachtigd. Nog, zegt de heer Blom, dat
het mogelijk is, de productie een weinig te vergrooten,
doch dit zal maar tijdelijk helpen. Hieromtrent luidt
het rapport
„De gasfabriek kan door het bouwen van nieuwe ovens
„en bijbouw van een nieuw zuiverhuis wel vergroot
„worden, maar daarmede ontloopt men geenszins het
„gevaar van vastloopen."
Fn verder: „Al kan men dezen winter nog door-
scharrelen, kan men het dan ook den tweeden
„Neen, de eenige flinke weg is de bestaande fabriek
„te ontlasten door bijplaatsing eener watergasfabriek, dit
„is de zekerste en meest aanbevelenswaardige weg."
Als later een nieuwe fabriek voor steenkolengas wordt
gebouwd (de lieer Blom acht dit eene conditio sine qua
non) dan kan de watergasfabriek met geringe kosten
daar naar verplaatst worden. Het komt spreker voor,
dat deze oplossing de meest practische en economische is.
Toen de heer Blom zijn plau iu de vergadering der
commissie ontvouwde, was men bevreesd voor klachten
en schrok men van het liooge cijfer. De commissie
schreef daarom dien deskundige, of in de plaats der
watergasfabriek geen nieuwe (13e) oven kon worden
bijgebouwd. Doch hij antwoordde, zich in dat opzicht
niet veilig te achten.
Daarop heeft de lieer Blom in eene vergadering der
commissie, voltallig behalve den lieer Feddema, persoon
lijk het plan van stichting eener watergasfabriek uiteen
gezet, en de geheele commissie ging daarna met hem
mee. Naderhand is de heer Wilhelmij van meening
veranderd en spreker zou gaarne weten welke deskundige
hem heeft bekeerd; de Raad heeft er z.i. recht op dit
te vernemen, na liet door den heer Wilhelmij gesprokene.
De commissie heeft nog meer gedaan. Zij heeft den
heer Blom verzocht met de raadsleden eene conferentie te
willen houden ter bevordering van den zoo noodigen
spoed. Tal van vragen zijn tot hem gericht en hij heeft
ze alle en zeker tot voldoening der vragers beantwoord.
De algemeene indruk ten voordeele der watergasfabriek
was gunstig.
Thans zal spreker lecture geven van de brieven, die
bij volgens den heer Feddema zou willen achterhouden.
Allereerst die, welke tegen een watergasfabriek zouden
pleiten
Te Arnhem wordt ongecarbureerd (blauw) watergas
gemaakt. Het ongecarbureerd watergas is reukeloos en
daardoor wordt een lek moeilijk opgemerkt, waarom het
wordt gecarbureerdzoodat elk lekje door den penetranten
geur is te constateeren en men voor het gevaar gewaarschuwd
is. De Directeur der Glasfabriek aldaar schrijft„Eenigs-
„zins bekend met den toestand van Uwe fabriek, gezien
„liet kleine gasverbruik in Uwe gemeente, geloof ik niet,
„dat de oplossing eener goede gasvoorziening te vinden
„is in de toepassing van watergas, in welken vorm ook.
„.Men passé watergas toe, wanneer men huiverig is groote
„sommen te steken in de gasfabriek eener stad, waar
„liet gasverbruik reeds hoog is en men niet weet, of dat
„gebruik nog veel toe zal of kan nemen. Maar in plaat
sen, waar een laag verbruik is als ten Uwent, en er
„dus geen vrees behoeft te bestaan voor het emplooi eener
„nieuwe groote fabriek, zoeke 'men zijn heil niet in lap
middeltjes, die voor het oogenblik wel helpen, maar
„bij een rationeel populair maken van het gas bij de
„burgerij niet afdoende zijn en dan veel duurder uitko
men."
Men vergetc echter niet, dat zooals spreker in den
aanvang reeds zeide, hier ongecarbureerd watergas wordt
gemaakt, zoodat dit geen zuivere maatstaf ter beoor
deeling kan opleveren. Gecarbureerd gas is uit den aard
der zaak ook duurder.
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 25 Juli 1995. 141
De Directeur te Enschedé bericht
„Wanneer de gasmenging in de gashouders plaats
„heeft, geeft de bijmenging geen aanleiding tot klachten.
„1UÜU M3. watergas kosten, zonder amortisatie en
„rente ƒ45.87.
„Een watergasfabriek is aan te bevelen, wanneer het
„slechts geldt in dagen van buitengewoon-groote gasaf-
„name den voorraad met watergas aan te vullen. Een
„watergasfabriek te bouwen als uitbreiding van een fa-
„briek is daarom af te raden, omdat de werking van
„het toestel niet zeker is, door verstoppingen enz., daar
bij komt nog dat men geheel afhankelijk is van den
„stoker, wat voordeelig werken betreft."
Zwolle: „De verhooging der cokesprijzen is niet het
„eenige eigenaardige verband dat tusschen do watergasfa-
„briek en de koolgasfabriek bestaat. Zoo klimt ook de
„bedrijfszekerheid geweldig. Want de zeer constante gas
productie der watorgastoestellen is opmerkenswaardig en
„daardoor komt de koolgasfabriek in veel beter conditie.
„De reserve, waarmede deze vooral in den winter moet
„werken, valt zoo goed als weg. Dreigt er op zekeren
„avond een meerdere gasaflevoring, dan waarop men heeft
„gerekend, dan draait men met de watergasfabriek een
„paar uur langer door en de zaak is in orde.
„Om kort te gaan de watergasfabriek vult de kolen-
„gasfabriek op haar zwakke punten zoojuist aan, dat het
„slechts een kwestie van tijd is, of elke koolgasfabriek
„heeft een dergelijke inrichting."
Utrecht „Mijn oordeel over een fabriek voor gecar-
„bureerd watergas is in het algemeen zeer gunstig.
„Of de oprichting van eene zoodanige fabriek in het
bijzonder voor Leeuwarden aanbeveling verdient en zich
„aanpast aan de bestaande toestanden, is slechts te beoor-
„deelen door onderzoek in loco.
„Ik meen u echter den welgeineenden raad niet te
„mogen onthouden, met een verder onderzoek in technische
„richting te wachten, tot na de benoeming van een directeur."
Den directeur van Utrecht was liet niet bekend, dat onze
commissie een deskundige geraadpleegd had.
De directeur te 's Gravenhage bericht:
dat de gasmenging van gecarbureerd watergas
„met steenkolengas geen aanleiding tot klachten of be-
„zwaren geeft, mits de menging oordeelkundig geschiedt
„en niet meer dan 30 pCt. van het menggas gecarbureerd
„watergas is.
li. „het financieele resultaat van watergasbereiding is
„hier zeer gunstig.
c. „eene watergasfabriek kan ik aanbevelen indien de
„maximum gasproductie per etmaal grooter is dan 1500931'.
Die te Tilburg
,,I)e aan onze fabriek opgerichte installatie voor de
„fabricage van gecarbureerd watergas, naast en iu ver
binding met de bestaande koolgasfabriek, beantwoordt ten
„volle aan onze verwachtingen.
„Bij een menging van maximum 1 deel gecarbureerd
„watergas op 2 deelcn koolgas of 33'/:; pCt. van bet
„menggas, hebben zich alhier van de zjjdc der gasver-
bruikers hoegenaamd geeue klachten voorgedaan.
„Ofschoon de voordeden, verbonden aan eene gecom
bineerde fabricage van koolgas en gecarbureerd watergas
„voor onze fabriek moeilijk onder juiste cijfers gebracht
„worden, zoo heeft ons toch de ervaring geleerd, dat deze
„wijze van exploitatie een gunstige invloed uitoefent op
„de finantieöle resultaten van bet bedrijf
In 't algemeen kan ik u wel mededeelen, dat bij een
„evcntueele uitbreiding der bestaande koolgasfabriek, de
„kwestie van koolgas en watergas ernstige overweging
„verdient en derzelver oplossing wel ten voordeele van
„watergas zal uitvallen."
Rotterdam. Door onbekendheid met de eisehen eener
„goede menging waren er in het begin wel eenige klach
ten, maar deze zijn spoedig geheel opgeheven, zoodat nu
„bij een geregelde menging tusschen 50 en 60 pCt. water
pas bij 50 en 40 pCt. koolgas, geen reden van klachten
„meer is." (De heer Blom noemde 30 p(Jt.)
„Bij de tegenwoordige olieprijzen, is de bereiding van
„gecarbureerd watergas iets goedkooper dan die van steen-
„kolengas.
„Ik kan u een watergasfabriek (gecarbureerd) in geinoe-
„de aanraden."
Nog heeft spreker een bekend technoloog te Deventer
om advies gevraagd deze schrijft dat het gecarburcerde
watergas daar ongeveer 4 cent per 3D kost.
I Iet hebben van een watergasfabriek", zegt hij, „als
„hulp bij de bestaande koolgasfabriek is ongetwijfeld een
„zeer groot gemak.
1. „Dat het uitgangspunt cokes is, en niet steenkolen,
„heeft al dadelijk veel voor. Heeft men bijv. een zachten
„winter, dan hoopt zich op de gasfabriek veelal een enorme
„hoeveelheid cokes op.
„Door nu watergas te gaan maken, maakt men vanzelf
„minder koolgas en dus ook minder cokes. Bovendien
„gebruikt de watergasfabriek een aanzienlijke hoeveelheid
„cokes, en dus wordt om twee redenen de voorraad daar-
„vau kleiner.
2. Zjjn de oprichtingskosten en het oppervlak van
„een watergasfabriek aanzienlijk geringer dan die van een
„koolgasfabriek van dezelfde capaciteit.
3. Is een watergasfabriek binnen enkele uren in
„gang te zetten, en ook weer even spoedig stop te zetten.
„Bij een fornuis van een koolgasfabriek heeft men dagen
„noodig om liet geheel langzamerhand op temporatuur te
„krijgen, en wil men economisch werken, dan moet het
„fornuis zoo lang aanblijven als bet uit den aard van zjjn
„bouw mee kan.
„Van telkens aan- en afzetten is geen sprake.
4. Heeft een watergasfabriek veel minder personeel
„en van een beter gehalte noodig. Dit is vooral ook met
„de meer en meer veelvuldig voorkomende werkstakingen
„een iu het oog springend voordeel.
„Op grond van liet bovenstaande meent ondergetee-
kende de oprichting van een fabriek van gecarbureerd
„watergas wel te moeten aanbevelen."
Bij goed lezen, leveren al deze blieven eigenlijk één
pleidooi ten gunste der watergasfabricage (gecarbureerd).
Spreker, die vóór die zaak is, had er dus zeker geen
belang bij, die brieven opzettelijk achterwege te houden;-
juist het tegendeel! De aantijging van den lieer
Feddema, als zou bier iets verborgen worden gehouden,
is dus al heel ongerijmd. Spreker betreurt liet, dat de
heer van Messel geen voldoenden tijd heeft geluid om de
zaak te onderzoeken. Maar dat is toch zeker niet de
schuld van Burgemeester en Wethouders of van de gas
commissie?! De heer Blom is in de bijeenkomst van de
raadsleden geweest en daar had de heer van .Messel ook
information kunnen krijgen als hij toen niet afwezig ware
geweest. De zaak duldt inderdaad geen uitstel, er dient
spoedig eene beslissing te worden genomen. De hoer
Feddema zegt, dat de fabriek nog best kan blijven door-
loopen, maar aan die persoonlijke verklaring van den
lieer Feddema heeft de raad niets. De deskundige acht
de urgentie groot. De fabriek kan in 4 maanden worden
gebouwd.
Wat de kwestie der kosten betreft, of de firma Sam.
Cutler en Sons of de firma Humphreys en Glasgow,
beide te Londen, zal met de levering der fabriek worden
belast.
Deze zijn eigenlijk alleen de firma's, die voor den bouw
iu aanmerking komen, liet idéé van onderhandsche aan
besteding is daarom in deze niet geheel juist.
Noch Burgemeester en Wethouders, noch de commis
sie hebben eene gedetailleerde omschrijving noodig ge
oordeeld, omdat het advies van den heer Blom uitvoerig
genoeg is en bovendien deze in de conferentie alle nog
gerezen vragen heeft beantwoord. De raad weet nn, hoe
de zaak staatwil hij meegaan met de motie-Wilhelmij
of wel het voorstel van Burgemeester en Wethouders
verwerpen, soit! doch dan neemt de raad de verantwoor
delijkheid daarvan op zich. Waar de deskundige in dat
geval voor een veilig doorwerken niet wil instaan, daar
