226 Verslag van de handelingen van don gemeenteraad
juist voorgelezen missive voorgesteld. Volgens die mis
sive moest ter wille van den welstand het Rengerspark
op enkele gedeelten zóó worden verlaagd, dat zonder
rioleering last van het water is te vreezen, speciaal wat
het middengedeelte betreft.
De heer Schoondermark constateert, dat ten aanzien
van het park, is geschied wat destijds reeds werd voor
speld. De heer Feddema heeft er toen op gewezen, dat
het terrein voor het doel te laag was gelegen. Dit werd
echter door Burgemeester en Wethouders niet erkend
en nu wordt zoo maar voorgesteld om 550 toe te
staan, omdat het park te laag blijkt te liggen.
De heer Beekhuis acht de voorstelling der feiten door
den heer Schoondermark niet geheel juist.
Door den heer Feddema werd destijds beweerd, dat
het terrein over liet geheel te laag was, terwijl thans
slechts voor afwatering van een gedeelte gelden worden
gevraagd, liet betreft een betrekkelijk geringe som,
550, te beschouwen als bijwerk. In het onderhavige
geval vonden de deskundigen deze rioleering wenschelijk.
De heer Feddema heeft er indertijd de aandacht op
gevestigd, dat geen rekening werd gehouden met den
bodem, die zich niet leende tot het aanbrengen van derge
lijke hoogteverschillen. Maar nu liet geval er eenmaal
ligt, blijft er niet anders over dan het gevraagde crediet
toe te staan.
De heer Burger denkt er niet aan, zich tegen het
voteeren van dit bedrag te verzetten. Maar wel wil hij
het uitspreken, dat de Directeur der gemeentewerken,
wiens lof door Burgemeester en Wethouders steeds wordt
verkondigd, die afwijkt van het oorspronkelijk plan en
verfraaiingen aanbrengt, dat die ambtenaar niet heeft
ingezien hoe van een hellend terrein het water naar het
laagste gedeelte moet loopen.
De heer Beekhuis zegt, dat het aanbrengen van ver
beteringen geld kost. De wenschelijkheid van drainee
ring is eerst bij de uitvoering van het werk geblekeniets
dergelijks ziet men dikwijls bij andere werken, zooals de
heer Feddema zeker zal moeten toestemmen.
Het gevraagde bedrag wordt verleend en volgno. 122
vastgesteld tot een bedrag van 9240.
Volgno. 123. Onderhoud van pompen, standpijpen,
brandkraneu, drinkfonteinen enz. ƒ930.
De heer Tromp heeft tot zijn genoegen ontwaard, dat
het getal drinkfonteinen na de ten vorige jare gevoerde
bestrijding daartegen, is gereduceerd. Tegen de over
blijvende handhaaft hij echter de hygiënische bezwaren.
Hij wijst op de overbrenging van syphilis onder glas
blazers door het gebruik van hetzelfde mondinstrument.
Men bedenke, dat deze ziekte in onze gemeente alles
behalve vreemd iszij kan door het gebruik der drink-
bakjes worden overgebracht.
Waar volgens de Memorie van Antwoord de gezond
heidscommissie heeft gerapporteerd, dat de eenig be
staande drinkfontein nog „wenschelijk" wordt geacht, niet
„noodzakelijk" dus, zal spreker tegen dezen post moeten
stemmen.
De Voorzitter zegt, dat naar aanleiding van een schrij-
ven der gezondheidscommissie, de openbare drinkfonteinen
in deze gemeente op twee na die bij de zakkendra-
gerswacht en op het Wilhelminaplein zijn opgeheven.
De gezondheidscommissie deelt echter niet het bezwaar
van den heer Tromp, dat deze fonteinen voor de gezond
van Leeuwarden van Woensdag 8 November 1905.
heid zoo gevaarlijk zouden zijn, zooals blijkt uit het door
haar ingezonden advies, waaruit spreker eene aanhaling
doet. Burgemeester en Wethouders hebben dan ook de
noodzakelijkheid niet ingezien om tot algeheele afschaf
fing over te gaande fontein op het kermisplein zal ten
minste voorloopig bestaan blijven.
De heer Baart de la Faille gelooft, dat de heer Tromp
te ver is gegaan bij zijne bestrijding. Hij vergeet dat
zij, die van de fonteinen gebruik maken, het drinkbakje
wel vooraf zullen uitspoelen. De vergelijking met glas
blazers gaat dan ook volstrekt niet op. Yele grootere
stations der spoorwegen zijn van openbare fonteinen voor
zien. Als liet nu zoo gevaarlijk was, zouden de directies
ze stellig verwijderen. Maar integendeel, ze blijken in
eene behoefte te voorzien.
De Gezondheidscommissie heeft dan ook gemeend dat
althans eene openbare gelegenheid om den dorst te les-
schen, diende te blijven bestaan.
De heer Tromp wil er op wijzen, dat het medege
deelde in de Memorie van Antwoord omtrent het getal
nog bestaande drinkfonteinen niet juist is. Voorts merkt
spreker op, dat de Gezondheidscommissie verklaart in de
aanwezigheid der drinkfonteinen niet een groot gevaar
te zien. Daaruit blijkt dus wel degelijk, dat die com
missie „gevaar" erkent. Spreker voor zich wenscht dan
ook de verantwoordelijkheid voor het laten bestaan niet
te aanvaarden.
De heer Baart de la Faille kan niet ontkennen, dat
de mogelijkheid van besmetting blijft bestaan doch zooals
hij reeds zeide, de gebruiker heeft het corrigent bij de
handniemand zal drinken zonder vooraf den beker om
te spoelen.
Volgno. 123 wordt hierna onveranderd goedgekeurd.
Volgno. 124. Onderhoud van privaten en waterplaatsen
350.
De heer Besuijen heeft in de sectie gesproken over
het vervangen der bestaande urinoirs door urinoirs met
watervloeiïng. De tegenwoordige ouderwetsche waterplaat
sen zijn meermalen ware stankplaatsen en een hinder
voor de omgeving. Door toepassing van het systeem
watervloeiïng zou misschien een groote verbetering wor-
deu aangebracht. Het is spreker bekend dat de urinoirs
nu niet in communicatie staan met het riool, zoodat even-
tueele verandering der inrichtingen nog al met eenige
kosten gepaard zal gaan. Afgezien daarvan doet zich
dan nog de vraag voor: wat is hygiënisch juister, het
doen voortbestaan der tegenwoordige urinoirs of het in
richten van urinoirs met watervloeiïng waarbij de urine
door de riolen in de stadsgrachten zal komen Men heeft
spreker medegedeeld dat bij urine eerst na 24 uur het
rottingsproces begint; komt de urine voor dien tijd in
de stadsgrachten dan is ze onschadelijk voor de gezondheid.
In deze kwestie is echter het oordeel van de gezond
heidscommissie van gewicht. Gaarne zou hij dus dit
college om advies vragen, tenzij misschien de hier aan
wezige voorzitter de meening van de commissie hierom
trent kent en mededeelt.
De heer Baart de la Faille antwoordt, dat deze kwestie
meermalen bij de Gezondheidscommissie is ter sprake
geweest. Op advies van den vorigen Inspecteur van het
geneeskundig Staatstoezicht is hier indertijd het systeem
ingevoerd om de faecalien en ook de urine in tonnen
te verzamelen. Spreker geeft volkomen toe, dat uit een
oogpunt van zindelijkheid vóór waterbesproeiïng der uri
noirs veel valt te zeggen, maar dit kan niet opwegen tegen
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 8 November 1905. 227
het nadeel, dat voor
de gezondheid zou kunnen ontstaan
al
door loozing der urine in openbare wateren, die toch
reeds op andere wijze zoo vervuild worden.
De heer Schoondermark komt nog eens teru«
de uurwerken der gemeente.
De heer Hijlkema herinnert er aan, dat verleden jaar
bij de begrooting, toen ook deze zaak ter tafel kwam,
duidelijk is gebleken, dat de meerderheid tegen den in
het sectie-verslag uitgesproken wensch in verzet kwam.
Ten bewijze, dat het hier een belangrijke verontreiniging
zou gelden, deelt spreker mee, dat elke week ongeveer
21.000 liter uit de urinoirs naar het aschland wordt
vervoerd, of per jaar pl.m. 1.000.000 liter.
Wordt dus de urine in de grachten geloosd, dan zou
men inconsequent handelen, want ieder lid herinnert
zich nog de behandeling van de kwestie der vermeende
ierloozing in de Potmarge van de zijde van het aschland
toch was het toen slechts een uiterst geringe hoeveelheid,
vergeleken bij de bovengenoemde getallen.
Destijds heeft een der voorstanders gezegd„ja, maar
ier is geen urine". Spreker heeft daarop geantwoord,
dat urine niet minder stank veroorzaakte dan ier, met
welke leekenuitspraak de bestrijder geen genoegen nam.
Thans heeft spreker naar dit punt zijn licht ontstoken
bij scheikundigen, die hem in 't gelijk hebben gesteld,
wat blijkt uit een volgend citaat van den Inspecteur van
de Volksgezondheid
„De door urine verspreid wordende stank is over
bekend en ook in uwe woonplaats nabij de urinoirs
merkbaar. Zij wordt hoofdzakelijk gevormd door de
rotting van ureum, waarbij koolzure ammonia ontstaat,
terwijl bij faeces de rottende eiwitstoffen vooral aanleiding
geven tot stank. In dit opzicht staan urine en faeces
vrjj wel gelijk. Dit geldt ook van het gevaar van ver
breiding van besmettelijke ziekten. En omdat de hoeveel
heden geproduceerde urine grooter zijn dan die der ge
vormde faeces, is kwantitatief de urine meer te vreezen
dan de faeces".
De bewuste leden bedenken zich dus wel tweemaal,
alvorens tot de urineloozing in de grachten te besluiten.
De heer Besuijen zegt, dat als lij de vorige sprekers
goed begrepen heeft, de toestand, zooals die nu bestaat,
uit een hygiënisch oogpunt beter is.
De heer Baart de la Faille wijst er nog op, dat de
reinheid der urinoirs vaii groot hygiënisch belang moet
worden geacht, zoodat die dan ook aan de gemeenterei
niging dringend blijft aanbevolen.
Volgnos. 124 en 125 worden hierna goedgekeurd.
Volgno. 12(1. Onderhoud van torens, klokken en uur
werken enz. 1U45.
De heer Menalda heeft ondershands geïnformeerd of
binnenkort antwoord is te verwachten van den Minister
van Binnenlandsche Zaken op de vraag van liet Gemeen
tebestuur, of liet Rijk genegen is een subsidie te ver-
leenen voor de restauratie van den toren„ de Oldehove". i
Die vraag dateert reeds van het voorgaande jaar. liet
verheugt spreker te kunnen mededeelen, dat liet antwoord
spoedig is te wachten.
Naar aanleiding hiervan acht spreker het gewenscht
nog eenigen tijd te wachten met de beslissing omtrent
„de Oldehove".
De Voorzitter stelt voor liet adres van den heerS. 11.
Taconis, houdende verzoek een uurwerk te doen aan
brengen in de Oldehove, aan te houden tot dat antwoord
van den Minister zal zijn ingekomen.
Met algemeene stemmen wordt hiertoe besloten.
op de
electrische regeling van
Het antwoord van Burgemeester en Wethouders, dat een
zoodanige regeling te kostbaar zou zijn, vindt spreker
wel wat vaag. Men is nu niet in de gelegenheid er
over te oordeelen en daarom zou spreker omtrent het
bedrag der kosten gaarne iets nader worden ingelicht.
De heer Hijlkema kan den heer Schoondermark hier
omtrent niet inlichten. Wel kan Itjj mededeelen, dat de
regeling der klokken hier indirect electrisch gaat. De
kloksteller n.l. gaat geregeld naar het postkantoor, om
daar den juisten tijd op te nemen. Met een zuiver loopend
horloge gewapend, kan deze man dus alle klokken op
den juisten tijd zetten.
De heer Schoondermark begrijpt dit antwoord niet.
Sprekers bedoeling is te weten hoeveel een goede klok,
met draden verbonden aan wjzerplaten op verschillende
plaatsen in de stad, zou kosten. Burgemeester en Wet
houders schrijven dat de regeling te kostbaar zou zijn,
maar weten klaarblijkelijk van die kosten niets af. Vóór
men overgaat tot de aanschaffing van een nieuw uurwerk,
meent spreker dat zijn denkbeeld wel degelijk onder de
oogen moet worden gezien.
De Voorzitter zegt don heer Schoondermark toe dat
de electrische regeling zal worden overwogen, wanneer
tot plaatsing van oen uurwerk in de Oldehove zal worden
overgegaan.
Volgnos. 126 en 127 worden met algemeene stemmen
aangenomen.
Volgno. 128. Daggelden van werklieden der gemeente
werken 6298.
De heer Troelstra stelt voor, dezen post met ƒ200.—
te verhoogen. 7 personen zullen volgens liet stelsel-
Besujen voor verhooging in aanmerking komen.
Dit voorstel wordt ondersteund en komt dus in behan
deling.
De heer Besuijen zegt, dat de werklieden bij de ge
meentewerken eenigszins stiefmoederlijk worden behandeld,
iii vergelijking met die bij de gemeentereiniging en aan
de gasfabriek. Terwijl deze laatsten een 10-urigen werk
dag hebben, is die bij gemeentewerken bepaald op 101
a 11 uur. Voorts moeten de werklieden bij gemeente
werken gedurende 5 maanden van het jaar reeds om 5
uur op liet werk zijndat is toch te vroegde lieden
moeten dan om 4 uur opstaan. Wanneer men nu eens
begon met de mannen in de maanden April, Mei, Juni,
Juli, Augustus een uur later in dienst te doen komen,
dan werd de nachtrust langer en de werktijd ongeveer
10 uur.
Waar de werklieden aan de gasfabriek en bij de rei
niging Zaterdagsavonds te 6 uur eindigen, mogen die der
gemeentewerken eerst te 7 uur naar huis gaan. Spreker
acht Imt gewenscht dat voor allen dezelfde regeling wordt
getroffen. Wel is waar stellen Burgemeester en Wet
houders voor de werklieden eene instructie vast en kan
spreker dus daarop geen invloed oefenen, zelfs is het
mogelijk dat bij dit Zaterdagavonduurtje niet streng de
hand wordt gehouden aan de instructiede werklieden
stellen echter grooten prijs op dit vrije uurtje en hij
hoopt daarom dat genoemd college met de hier uit
gesproken wenschen rekening zal houden.
Wat du loonen aangaat, diene opgemerkt, dat de löonen
der timmerlieden bij den particulieren patroon varieeren
tusschen de 19 en 23 cent per uur. Bij een arbeidsdag
van 11 uur maakt dus een arbeider tegen het laagst
