58 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 10 Maart 1908.
verhooging van den levensstandaard, verkorting van
den arbeidsduur, arbeidswetgeving, verbetering van
woningtoestanden, strenge keuring van levensmidde
len, alle eischen van het sociaal-democratisch program.
Intusschen is het werken aan de voorkoming der
tuberculose geen reden zich ontslagen te achten van
het bekampen der kwaal, waar ze reeds bestaat.
Binnen het raam der huidige maatschappelijke orde
is voor menigeen nog genezing te vinden. Men plaatst
de lijders daartoe in de meest gunstige conditie
overvloed van licht, lucht, rust en voeding. Dit kan
geschieden in de sanatoria, waar den lijders tegelijker
tijd wordt geleerd hoe zij na het verlaten der inrich
ting hebben te leven. Dikwijls is herstel het gevolg,
en dat heet een arbeidersleven gered.
Het is dan ook begrijpelijk dat de pogingen tot op
richting van een Friesch Volkssanatorium door spreker
en zijne partijgenooten met instemming zijn begroet.
Acht spreker dan het Friesch Volkssanatorium op
Herema-State een ideaal toestand Geenszins. Sana
toria, opgericht en onderhouden door Staat of Provincie
met kostelooze verplegingzijn beter dan dit. Een
liberaal bestuur, dat wat meer liberaal geweest was
en in zijn midden ook ruimte had gelaten voor een
lid der arbeiderspartij, had bij een groote groep
Friezen meer vertrouwen gewekt. Spreker en zijne
partijgenooten grijpen echter die dingen niet aan om
het goede tegen te houden, dat er toch altijd nog over
blijft.
Vooral door leeken is een groote boom opgezet
over de ligging van Herema-State, over het feit, dat
er mooier en gunstiger gelegen plaatsen in Friesland
zijn. Spreker is er geweest en vond het landgoed
mooi. Verder kon hij er als leek niets van zeggen
en zal het oordeel aan deskundigen overlaten. Prof.
Pel en Dr. Ruitenga hebben geruststellende mede-
deelingen verstrekt. Kort en logisch is tegenover de
bezwaren door Dr. Donath het spreekwoord gesteld
beter één vogel in de hand dan tien in de lucht.
Advocaten hebben gedelibereerd over de kwestie of
gemoderniseerde gezinsverpleging mot de draaihut niet
beter is dan sanatoriumverpleging. Zij willen wachten
totdat de geleerden het onderling eens zijn en intus
schen sterven in Friesland jaarlijks 648 lijders aan
tering, liggen er 4000 tuberculosen.
Moeten die advocaten mijnheer de Voorzitter
niet worden herinnerd aan den tijd, dat zij Romeinsche
antiquiteiten bestudeerden Kwamen zij toen niet tegen
het spreekwoorddeliberante senatu perit Saguntum, d.i.
terwijl de Senaat beraadslaagt, gaat Saguntum ver
loren
Ieder jaar eerder een sanatorium is winst aan arbei
derslevens.
Op dit standpunt heeft spreker in de Staten ge
staan, toen het voorstel, om 10000.subsidie te
verleenen, ter sprake kwam. Daar stonden vele libe
ralen naast de sociaal-democraten.
Zij schenen nog wel wat geld over te hebben voor
de leniging van den nood.
Dit is de reden waarom spreker in deze burcht
van het liberalisme van de tafel van Burgemeester
en Wethouders een gunstig prae-advies verwacht had.
Dit is spreker erg afgevallen. Al weet hij dat hier
zitten zijn besliste tegenstanders in den klassestrijd,
daar had hij van dit college toch verwacht, dat zij
ten minste zouden zijn leden van de bezittende klasse,
die meer voelen voor het werk van den Barmhartigen
Samaritaan dan voor de handelwijze van den priester
en den Leviet.
Wanneer de sociaal-democraten voorstellen indienen
in het belang van de economisch zwakkeren, 9 uur
sluiting, werkloozenverzekering, minimumloon van
10.ja, dan verwacht spreker onwil, zelfs ver
werping, alle voorstellen van socialen aard worden
gedoodverfd als socialistisch of van socialistische
strekking, maar in dit geval, waar zelfs conservatieve
Statenleden zich niet hebben verzet, daar is spreker
verwonderd. Heeft hij nog eene te goede gedachte
van dit college gehad Het heeft allen schijn alsof
het college moeite doet om de reputatie te verwerven
van dengene, die in het drama tot Faust sprak: Ich
bin der Geist, der stets verneint.
In plaats van een instemmend woord met een
voorstel tot subsidie naar onze krachten, een prae-
advies, kort, cynisch, kikkerkoud als de taal van den
Ahenobarbus.
„Het gemeentebelang is er niet genoeg bij betrok
ken om eenig geld te geven."
Het gemeentebelang niet voldoende bij betrokken?
Sterven er dan in Leeuwarden geen menschen aan
tuberculose Het gemeenteverslag vermeldt dit niet,
daar vond spreker alleen de ziekten die heerschten
onder den veestapel, dit is ook gewichtiger.
Maar de Rijkstabellen geven de sterfte te Leeu
warden aan tuberculose aan
In 1903 73
1902 56
1901 60
Hier is tuberculose de directe doodsooraaak, terwijl
heel wat sterfgevallen in de tuberculose hun indirecte
oorzaak vinden. Een gemiddelde van 63 dooden
wijst op -f 400 lijders, n.b. 10 °/o van de gevallen in
Friesland.
Het gemeentebelang niet voldoende bij betrokken?
Omdat het meest arbeiders zijn en daarvan genoeg
in voorraad zijn
Onder de kennissen en familieleden der gegoede
heeren komt het niet vaak voor dat de longtering
slachtoffers maakt. Maar laten deze zich trachten in
te denken wat er om moet gaan in het gemoed van
vele minder bedeelden, die broeder of vriend zagen
wegteren en nog zullen zien wegteren aan eene
ziekte, die bij goede behandeling wellicht overwonnen
had kunnen zijn. Zullen zij niet de handen tot
vuisten ballen, zal niet de toorn in hunne oogen
flikkeren als zij lezen, dat de gemeente voor hun betere
levenskans geen cent over heeft, dat hun leven niet
gewichtig genoeg is
Is het gewichtiger jaarlijks 250.subsidie te
geven aan het Friesch Genootschap, 13000.— voor
een Koningitinebezoek, desnoods daarvoor de belasting
te verhoogen
Maar om behulpzaam te zijn in een strijd tegen
eene vijandin, die 1015 °/0 van alle sterfgevallen
voor hare rekening heeft, 1/3 van alle sterfgevallen
tusschen 1560 jaar, daar is geen penning voor over!
Hoe staat Leeuwarden in een treurig licht bij Dok-
kum, of de meer democi-atische gemeenten Haskerland,
Opsterland, Leeuwarderadeel, die 1000.300.
500.gaven, het Bildt 500.—.
Hierbij zijn gemeenten die nog wat armer zijn dan
Leeuwarden. Ons college van Burgemeester en Wet
houders evenweldas ist der Geist der stets
verneint.
Spreker hoopt van harte, dat de Raad niet met het
Dagelijksch Bestuur instemt en het prae-advies met
groote meerderheid verwerpt. Is dit geschied, dan
verzoekt spreker den Voorzitter in behandeling te
brengen het volgende voorstel
De Raad besluit aan de vereeniging tot oprichting
en exploitatie van een Friesch Volkssanatorium een
bijdrage uit de gemeentekas in de kosten van op
richting te verleenen tot een bedrag van 2500.
dit bedrag uit te betalen in 5 jaar, jaarlijks ƒ500.
aanvangende in 1908.
De heer Baart de la Faille begint met te zeggen
dat hij zich volkomen kan vereenigen met de strek
king van het betoog van de heeren Duparc en Besuijen.
Het doet spreker echter leed dat de heer Besuijen
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 10 Maart 1908. 59
zijn welsprekende rede alweer heeft doen voorkomen
als noodzakelijk voortspruitende uit het sociaal-demo
cratisch program. Het zal den heer Besuijen toch
niet onbekend zijn dat er ook anderen zijn dan sociaal
democraten, wier hart warm klopt voor de belangen
der tuberculoselijders. De geheele beschaafde wereld
staat als het ware in het teeken van de tuberculose
bestrijding en is innig doordrongen met de sociaal
democraten van de groote ramp, die de tuberculose
is voor den mensch en voor de maatschappij. Spreker
had gehoopt dat de heer Besuijen in zijn welsprekend
betoog een anderen toon had willen aanslaan dan om
alleen voor de sociaal-democraten het voorrecht te
vindiceeren van bestrijding der tuberculose. De geheele
maatschappij toch doet mee aan die bestrijding. Spreker
wijst als bewijs hiervan op alles wat buiten het pro
gram der sociaal-democraten om ten gunste dier be
strijding is gedaan.
Waarom zijn sanatoria in het leven geroepen
Zij moeten dienen om den lijders te verschaffen wat
zij het meest noodig hebben n.L, zooals door de heer
Besuijen zoo terecht is geschetst, licht, lucht, rust en
goede voeding. Duitschland is voorgegaan en is al
overstroomd met sanatoria. Alle beschaafde landen
zijn gevolgd en ook Nederland is op den goeden weg.
Mogen die sanatoria niet voldoende zijn omdat slechts
weinigen geholpen kunnen worden, ook op andere
wijze wordt getracht in den nood te voorzien. Om
locale verbetering aan te brengen zijn in tal van
steden de z.g.n. consultatiebureaux opgericht, waar de
patiënten zich kunnen aanmelden. Door deze consul
tatiebureaux zijn huisbezoeksters, als het ware engelen,
uitgezonden naar do woningen der zieken, en deze
hebben daardoor geleerd eenigszins beter te leven.
Sanatoria en hygiëne in het huisgezin moeten samen
werken en daarom heeft spreker zeker met sj^mpathie
begroet de standvastige poging, van het N.O. der
provincie uitgegaan, om eer. roM;ssanatorium voor
onvermogenden in Friesland, trots allen tegenstand
in het leven te roepen, in de eerste plaats om de daar
opgedane ervaring aan de zieken ten goede te doen
komen, en om genezing of verlichting aan lijders te
brengen.
De commissie heeft de hand aangegrepen, haar door
een lid der bezittende klasse zoo welwillend toege
stoken. De heer Besuijen heeft terecht gezegd dat
men niet moet vragen: wat is het beste, maar dat
aanvaard moet worden wat is aangeboden.
De commissie heeft achter zich autoriteiten, die het
geraden achtten nu toe te slaan. Spreker deelt die opinie
en hij acht daarom don Leeuwarder gemeenteraad ge
roepen deze poging te steunen. Spreker gelooft dat
het gemeentebelang wel degelijk bij deze zaak betrok
ken is, waar tal van lijders ook hier ter stede geholpen
kunnen worden, wier levensvreugd en levensgenot
daardoor wordt verhoogd, en tevens om de opvoedende
kracht, die van de sanatoria uitgaat. De lijders leeren
er toch hygiënisch te leven en hunne omgeving zoo
hygiënisch mogelijk in te richten. Spreker zal de
voorstellen tot steun warm ondersteunen. Waar de
do provincie is voorgegaan mag de hoofdstad niet
achterblijven.
De heer Komter heeft niet meegewerkt tot het af
wijzend prae-advies. Hij zal niet over de kwestie
behoeven uit te weiden, want hij kan zich in hoofdzaak
vereenigen met hetgeen daarover door den heer Baart
de la Faille in het midden is gebracht.
Spreker zal zich dan ook alleen veroorloven iets
te zeggen over het cijfer, waarop onze bijdrage moet
worden bepaald.
Het hoofdbestuur vraagt voor tegenvallers bij do
oprichting 3000.en voor mogelijke exploitatie-
schade in de eerste jaren 20,000.
Voor het oogenblik meent spreker dat het voldoende
zal zijn de aandacht te vestigen op de oprichtings
kosten en de vrees voor mogelijke exploitatieschade
buiten beschouwing te laten. Die vrees kan nuttig
werken bij het ontwerpen van de bedrijfsregeling en
het is toch gewenscht de zaak zoo zuinig en zoo
goedkoop mogelijk te beheeren, opdat het sanatorium
onder het bereik van velen valie. Als dan echter
ten slotte toch nog een tekort mocht blijken dan
zullen de vereenigingen en besturen, die nu meege
werkt hebben, zeker niet achterwege blijven. Ook
acht spreker het niet onmogelijk dat vereenigingen
en gemeenten aan het verleenen eener bijdrage in de
exploitatiekosten voorwaarden zullen verbinden.
Hij meent echter dit aan de toekomst te moeten
overlaten. Er wordt nu f 3000.voor oprichtings
kosten gevraagd. Spreker heeft zich afgevraagd wat
de gemeente billijkerwijs daaraan moet bijdragen en
is tot de conclusie gekomen, dat dit bedrag moet
I worden gesteld op 500.Dit is tevens een cijfer
dat de begrooting niet al te zeer drukt. Spreker zal
daarom het voorstel van den heer Duparc willen
amendeeren en het cijfer 1000.veranderen in
500.-.
De heer Oosterhoff wenscht na al het reeds ge
sprokene nog slechts een paar woorden te zeggen.
Ook hij heeft niet meegewerkt tot het afwijzend
prae-advies, omdat hij zich niet heeft kunnen ver-
eenigen met de in genoemd prae-advies uitgesproken
meening, dat wij hier niet met een gemeentebelang
te doen zouden hebben. Om dit te kunnen beweren
zou immers moeten vaststaan, dat de tuberculose hier
minder voorkomt dan elders en dat onze gemeente
niet mede de vruchten van een volkssanatorium in
Friesland zou plukken.
Het is evenwel bekend dat Friesland en Overijssel
j de beide provinciën zijn waarin percentswijze de meeste
menschen aan een of anderen vorm van tuberculose
overlijden. Leeuwarden nu staat op dezelfde hoogte
als de geheele provincie en daarom gaat het niet
aan te beweren dat het gemeentebelang bij de op
richting niet betrokken is. Wat spreker er meer toe
heeft gebracht om zijn steun te geven voor het ver
leenen van een subsidie is de vrees, dat als er nu
Diets van komt, er in het geheel wel eens geen sa
natorium in Friesland zou kunnen komen. Mag dit
sanatorium misschien niet aan alle eischen voldoen,
men moet vertrouwen stellen in de mannen van groote
bekwaamheid, die voor de oprichting hebben gewerkt
en dienaangaande gunstig adviseerden.
Den heer Komter doet spreker nog opmerken, dat
een groot deel der commissio niet tevreden is met
de nog ontbrekende ƒ3000.voor oprichtingskosten.
Het is spreker bekend dat er eene strooming bestaat
die niet tot oprichting zal overgaan als de 20,000.
voor exploitatieschade niet eveneens bijeenkomt.
Hierom moet de gemeente niet al te zuinig zijn met
hare subsidie.
Do heer van Messel zegt dat door twee leden van
den Raad critiek is uitgeoefend op liet ongunstig prae-
advies, omdat daarin uitsluitend als motief voorkwam,
dat het gemeentebelang er niet bij betrokken is.
Spreker kan zich met die critiek niet vereenigen
en beweert dat, als de Raad het gemeentebelang behan
delt, dit uitsluitend de stad Leeuwarden betreft.
Evenwel is niet uitgesloten, dat de Raad een
subsidie mag toekennen voor andere doeleinden. Wat
dus het motief van het prae-advies aangaat, schaart
spreker zich aan de zijde der meerderheid van Bur
gemeester en Wethouders.
In het breedvoerig betoog van de heeren Besuijen
en Baart de la Faille, die het belang der oprichting-
hebben bepleit, heeft spreker de bestrijding van de
