26 Verslag van de handelingen van den gemeenteraai
Voortzetting der vergadering
het station „wenschelijk" is gepasseerd. Het zou echter
ook kunnen zijn, dat deze door de snelle vaart van zijn
bezuinigings-Diesel de halte „nuttig" reeds is gepas
seerd. Afgeloopen zomer heeft men kunnen zien, wat
drastische bezuiniging op de plantsoenen beteekent. Het
is onjuist het onderhoud en de uitbreiding hiervan de
omgeving van Leeuwarden is al zoo arm aan
natuurschoon als luxe te beschouwen. Ook econo
misch gezien is dit onvruchtbaar, want de parken dragen
zeker bij tot den welstand der stad en worden èn door
vreemdelingen èn door de inwoners hoog gewaardeerd.
Onder nuttig verstaat spr.'s fractie ook de elfstedentocht
en zij sluit zich in dezen aan bij de heeren Van der
Meulen en Posthuma. Was deze tocht doorgegaan, dan
hadden velen onze stad en de provincie bezocht, wat
het hotel-, café- en restaurantbedrijf ten goede was
gekomen. En menige werklooze had een daggeld ver
diend als gids. Wie voor de beslissing i.z. de ijswegen
aansprakelijk is, weet spr. niet, maar dat is beslist geen
Fries geweest.
De herscholingscursus voor het hotelpersoneel beveelt
spr. sterk aan, want velen dreigen hun vakbekwaam
heid door de werkloosheid te verliezen. Hij doet zulks
vrijmoedig, omdat de Regeering de kosten grootendeels
draagt.
Het geeft voldoening, dat B. en W. naar werkob-
jecten uitzien, met als resultaat verbetering van bruggen,
enz. Kan men de zoo lang begeerde verbetering van den
Mr. P. Troelstraweg uitvoeren in klinkerbestrating
op een fundeering van een cement-klei-zand-mengsel
Klinker is een nationaal product, de binnenscheepvaart
zou er mede gebaat zijn en vooral zou spr. het willen,
omdat daardoor de werklooze straatmakers werk krij
gen, nu men op het onderhoud van straten en pleinen
moet bezuinigen.
Ook heeft het de instemming van spr. c.s., dat B. en
W. een onderzoek zullen instellen naar de beschikbare
woningen van pl.m. 4.huur en de huisvesting van
groote gezinnen, zoomede, dat de saneering van de
Weerklank zoo mogelijk sneller zal plaats hebben en
krotopruiming en beschikbaarstelling van goedkoope
woningen de aandacht van B. en W. hebben. Zij twij
felen niet aan de activiteit van het College, maar willen
wijzen op het verband tusschen krotopruiming en werk
verschaffing. Hier mag de voorzichtigheid de wijsheid
niet bedriegen. Er zullen meer woningen moeten worden
gebouwd, wat geld zal kosten, maar als de bouw abso
luut noodig is gebleken, omdat de menschen uit de
krotten moeten, dan aanvaarde men dat. Men bevordert
daardoor de volkshuisvesting, volksgezondheid en
werkloosheidsbestrijding. Vooral omdat de Regeering
zegt, dat slechts geleidelijk de plaatsing bij de werk
verschaffing kan worden opgevoerd en dat het twijfel
achtig is of reeds in 1939 de plannen tot volle ont
plooiing kunnen worden gebracht, is het gewenscht,
dat de gemeenten zelf werkverruiming bevorderen. Op
het congres van den Nat. Woningraad is gezegd, dat
door krotten te vervangen door goede woningen men
de werkloosheid onder de bouwvakarbeiders helpt ver
minderen, en berekend, dat de bouw van 100 arbeiders
woningen pl.m. 60 bouwvakarbeiders een 40-tal weken
aan het werk houdt, met een loonbedrag van pl.m.
60.000. waardoor tevens aan steun pl.m. 30.000.
bespaard wordt.
Voorts vraagt spr. de aandacht van B. en W. voor
de huisvesting van onbemiddelde ouden van dagen, die,
in een eigen woning wonende, dikwijls door onbewoon
baarverklaring zeer worden getroffen, daar een andere
woning voor hen meestal te groot en te duur is.
Bij de behandeling van het voorstel tot afbraak van
de woningen in de Keizersbuurt, heeft spr. zijn ver
wondering geuit, dat daarin groote gezinnen woonden.
Heeft men niet reeds te lang in dien toestand berust
ten nadeele van de geestelijke en lichamelijke volksge
zondheid Spr. weet, dat de financiën der bewoners
1 van Leeuwarden van Maandag 30 Januari 1939.
op Dinsdag 31 Januari 1939.
een rol spelen, maar men denke ook aan den stelregel
van Dr. Wibaut, dat niet de grootte der woning de huur
moet bepalen, maar de grootte van het gezin de grootte
der woning en de draagkracht van het gezin de huur
bepaalt. Spr. vertrouwt, dat de weth. van O.W. deze
woorden welwillend zal overdenken en twijfelt niet aan
de toezegging, dat het College zal overwegen op het
vrijkomende terrein aan de Keizersbuurt met steun van
het Werkfonds woningen voor groote gezinnen te
bouwen. In dit verband schenke men er aandacht aan,
dat de Hoofdinspectie voor de Volkshuisvesting er op
heeft gewezen, dat de Min. circulaire van 5 Mei 1930,
welke nog nooit is toegepast, gecombineerd kan worden
met die van 10 Nov. j.l., welke o.m. inhoudt, dat, wat
een grootegezinswoning meer zal kosten dan het nor
male type, als bijdrage wordt gegeven, terwijl bovendien
voor elke krotwoning, die wordt opgeruimd, jaarlijks
een bedrag van 50.— of een bijdrage ineens van
600. voor zeer groote gezinnen zelfs resp. 75.
of 900.kan worden toegekend. Deze steun is echter
tijdelijk en de aanvragen moeten voor 1 April 1939
worden ingediend. Daarom betrachte het College spoed,
te meer, daar de Dir.-Gen. van den Arbeid en de Alg.
Secretaris van het Werkfonds kortgeleden verklaarden,
dat de Regeering 5 millioen beschikbaar heeft gesteld
voor den bouw van woningen voor groote gezinnen,
doch nog slechts één plan ingekomen is. Laat Leeu
warden dan nummer twee zijn
Helaas achtte de Minister het in strijd met de gem.
autonomie om een kindertoeslag te eischen, al beval hij
dien wel aan, met als gevolg een eenzijdige toepassing
ten schade van de kinderrijke gezinnen. Spr. c.s. vragen
daarom met aandrang thans, uit een oogpunt van recht
vaardigheid, over te gaan tot invoering van een kin
dertoeslag.
Geestelijke en moreele herbewapening beteekent
geestelijk en moreel herstel, waarnaar echter tevergeefs
zal worden gestreefd, als deze niet gepaard gaat met de
hervorming van geest en hart. En stelt men dan geld
zooveel hooger dan de groote zedelijke en stoffelijke
belangen van het gezin De arbeid voor een betere
maatschappij moet tot grondslag hebben een gezond
gezinsleven en dan geve men zich er rekenschap van
in welke omstandigheden vooral het groote gezin ver
keert. Ook thans berusten spr. c.s. niet in de afwijzing
van B. en W., waarvan deze toch eenigszins terug
komen, nu zij zien aankomen toch eerlang een voor
stel tot kindertoeslag te moeten doen en de voort
varende Min. Romme den kindertoeslag tot een wet
telijke voorziening maakt. Hoe beleefd is deze en hoe
zeer respecteert hij de autonomie der gemeenten, door
te schrijven „Ik moge het aan de betrokken organen
in overweging geven". Ook de Raad beschouwt de gem.
autonomie als waardevol, en waarom dan te wachten
tot een kindertoeslag wordt opgelegd Niet alleen spr.
c.s. zijn overtuigd, dat het wetsontwerp-Romme aan
genomen zal worden, ook de Moderne Bond van Over
heidspersoneel, welke toegeeft den strijd verloren te
hebben. Spr. hoopt, dat deze wil erkennen, dat hij c.s.
slechts het welzijn van de arbeiders hebben willen die
nen. ook in het belang der gemeente, en dat men thans
gezamenlijk mede wil werken tot een kindertoeslag.
Men neme niet het risico, dat een regeling wordt opge
drongen, welke een ongunstige loonherziening met zich
zou kunnen brengen.
Opgemerkt is, dat B. en W. misschien wel eens ver
zuchtten Hadden wij de A.R. fractie maar ingescha
keld. Deze zou dan bij de samenstelling van het menu
gelegenheid hebben gehad haar smaak te doen uitkomen
en wellicht had de Raad dan een mageren maaltijd ge
kregen, doch ook die kan rijk aan vitaminen zijn.
Mevrouw Van DijkSmit zegt, dat, al is men weer
op den weg naar een sluitende begrooting, toch dit jaar
weer 200.000.straatbelasting wordt gevraagd en
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Maandag 30 Januari 1939. 27
Voortzetting der vergadering op Dinsdag 31 Januari 1939.
men niet kan denken aan een nieuwe bewaarschool of
subsidie aan het Chr. bewaarschoolonderwijs. Inkrim
ping van subsidies was al eenige jaren noodzaak; zelf
gesteund wordende, kan men niet anderen steunen.
Spr. wil i.z. de benoeming bij M.H. niet herhalen wat
zij de vorige vergadering heeft gezegd. Den heer Post
huma, die zeide, dat allen zijn zienswijze t.a.v. M.H.
deelden, en alleen de Liberale fractie gezwegen had,
zegt spr., dat spreken goed is, maar zwijgen soms nog
beter. Het is bij zaken, M.H. betreffende, vaak gebleken,
dat vele Raadsleden zich rechten aanmatigen, die ze
niet hebben.
Steeds wordt gezegd, dat de mechanisatie van de
Reiniging zoo n voordeel is. Aangezien echter loonsver
laging heeft plaats gehad, de afschrijvingen zijn ver
laagd en er bezuinigd is door afschaffing van een op
zichter etc., Pract. Hulp veel ophaalt, dat vroeger de
Reiniging ophaalde, het aantal tonnen vermindert en
veel boomen zijn gerooid, waardoor veel minder bla
deren, snoeisel, enz. geveegd en naar het aschland ver
voerd wordt, kan men zich geen juist beeld geven van
den toestand. De toekomst zal leeren, of het met de
mechanisatie zoo rooskleurig is, als men thans meent,
afgezien nog van de verminderde werkgelegenheid.
Doordat de marktgelden van het Wilhelminaplein
niet zijn besteed voor herstel en onderhoud daarvan,
is de tegenwoordige slechte toestand ontstaan. Had men
tijdig de noodige herstellingen gedaan, dan had nu in
den Aanb.brief de zin „Hoe nat het plein ook is, het
heeft niettemin veel stof doen opwaaien" niet behoeven
voor te komen. Spr. vraagt, hoe de meening van B. en
W., na het voorstel-Molenaar is, daar zij dit werk toch
niet in gedeelten uitvoerbaar achtten.
De heer Posthuma noemde Leeuwarden met 6J/>
straatbelasting een unicum onder de Friesche gemeen
ten, die alle maar 4 heffen. Spr. heeft zich steeds
krachtig tegen deze onbillijke belasting verzet en meent
nog, dat bij belangrijke verbetering van de financiën
van Leeuwarden, deze allereerst moet verdwijnen. Aan
gezien deze begrooting zonder 6\Z2 straatbelasting
echter geheel ontredderd zou worden, gaat spr. er nood
gedwongen mee accoord.
Zij, die grond in erfpacht namen, deden dat vrijwillig;
zij konden destijds ook grond van particulieren koopen
en men wist, dat men een contract aanging, veelal tot
1990. Nu is de toestand in 1939 hooge erfpacht en lage
rentestandaard, maar het is vroeger ook geweesterf
pacht a 2J/2 en obligatierente 6 Bij een contract
kan men door de omstandigheden soms voordeel, soms
nadeel hebben; tot wijziging van vroeger aangegane
erfpachtscontracten is dan ook geen reden. Bij nieuw
uit te geven gronden zou men echter rekening kunnen
houden met den thans geldenden rentestandaard èn
grondwaarde. Verlaging van den canon zou een be
langrijke vermindering van inkomsten voor de gemeente
beteekenen en zeer onbillijk zijn t.o.v. eigenaren van
huizen, op eigen grond gebouwd, die ook aanzienlijke
schade hebben geleden. Voorts zou iemand, die voor
enkele jaren een huis op erfpacht billijk heeft gekocht,
nu nog het douceurtje van de verlaging krijgen. In vele
steden komt men terug van het erfpachtstelsel, omdat
de huizenbezitters hebben ervaren, dat hun woningen
door den erfpachtslast zoo goed als onverkoopbaar
bleken. Persoonlijk is spr. er geen voorstandster van,
omdat erfpacht verleidt tot bouwen, boven den stand
der bewoners. Afkoop zal h.i. slechts mogelijk zijn, als
men den grond kapitaliseert tegen de destijds aange
gane rente.
Is te eeniger tijd geld voor verbetering op onderwijs
gebied beschikbaar, dan bestede men dit voor het lager-,
en niet in de eerste plaats voor het bewaarschoolonder
wijs. Het opgroeiende kind zal daar meer de vruchten
van plukken.
Spr. wijst er op, dat de Raad bij het beoordeelen van
plannen en indienen van voorstellen moet bedenken,
dat hij over het geld van de belastingbetalers beschikt.
Ook moet men niet steeds de minder goede financiën
aan anderen wijten óf aan de financieele verhouding
met het Rijk, óf aan de Rijksmaatregelen, ja zelfs wor
den Ged. St., de Commissaris der Koningin en de
Minister er bij aangehaald. De Raad kan toch moeilijk
anderen verantwoordelijk stellen voor de besluiten,
welke hij zelf in den loop der jaren genomen heeft
Toen de weth. van Fin., Ritmeester, zeide, dat de finan
ciën van Leeuwarden kerngezond waren en een mis
leidende voorstelling van zaken gaf, meenden vele
Raadsleden, dat Leeuwarden zich veel luxe kon ver
oorloven. „Ken Uw stad en heb haar lief waren de
gevleugelde woorden. Flelaas zagen zij, die liefde voor
hun stad hadden, al spoedig in, dat de opzet te groot
was en men niet op dien weg kon doorgaan. Spr. doet
opmerken, dat niet alleen de heer Posthuma op het
beleid van weth. Ritmeester indertijd aanmerking heeft
gemaakt; ook de heeren Vromen en Oosterhoff hebben
meer dan eens gewaarschuwd.
De voorstemmers van bezuinigingsmaatregelen zou
den zich hebben verheugd over opheffing van nuttige
instellingen, ontslag van personeel, enz. Met evenveel
recht kan men zeggen, dat de te groote royaliteit van
voorstemmers voor nieuwbouw, en uitbreiding van per
soneel, enz., oorzaak is geweest, dat men later moest
inkrimpen. De R.P.- en Lib. fracties zouden roekeloos
hebben bezuinigd, doch men kan ook zeggen, dat er
zoo roekeloos naar alle kanten geld uitgegeven was,
dat er niets anders overbleef dan door drastische be
zuinigingen in alle richtingen het evenwicht tusschen
inkomsten en uitgaven te herstellen.
Men moet niet zeggen, de gemeente heeft recht op
zooveel inkomen van het Rijk, dat zij haar huishouding
behoorlijk kan financieren, maarde gemeente heeft
den plicht huis te houden met de haar ten dienste staande
middelen. Uit het feit, dat Leeuwarden een der 200
gesteunde gemeenten is. concludeert men, dat Leeuwar
den er dus geen schuld aan heeft, maar met evenveel
recht kan men zeggen, dat mét Leeuwarden nog 199
gemeenten niet tijdig de tering naar de nering hebben
gezet.
Voor werkverruiming en bestrijding der werkloosheid
weet niemand een afdoend middel. Spr. meent, dat door
een sluitende begrooting en minder zware belastingen
veel particulieren meer voor onderhoud van hun huis
kunnen uitgeven; als gevolg meer werk, waardoor am
bachtsman en middenstander meer verdienen. Boven
dien vergete men niet, dat 100.— in handen van een
particulier meer te verdienen geeft dan dat bedrag in
handen der Overheid.
De heer Van der Geest zegt, dat door het ontvangen
van een extra-bijdrage de regeermacht naar Den Haag
is verlegd. In elke beslissing ten behoeve der gemeente
domineert de gedachte der interdepartementale com
missie, en wezenlijke afbraak is het gevolg, zooals sala
risverlaging van het bewaarschoolpersoneel, ontslag van
vakonderwijzers met de nadeelige gevolgen daarvan
voor het kind, opheffing van het zwemonderwijs, de
Muziekschool, enz.
De heer Wiersma meent, dat het peil van het onder
wijs, vergeleken bij andere landen, hier niet laag is,
maar is dat een maatstaf voor het al of niet hoog zijn
van dat peil Het peil is schrikbarend gedaald en t.a.v.
het vakonderwijs is de klok zeker 50 jaar teruggezet.
Ook de post straten en pleinen is zoo besnoeid, dat
de straatmakers, die anders werk genoeg hadden, naar
M.H. moeten, terwijl de noodzakelijke verbetering van
een gedeelte Zuidvliet, loopende naar de Sibr. Leo-
straat, en de straatjes, welke de heer Wiersma be
doelde, waarop het arbeiderskind zich moet vermaken,
achterwege blijft. Spr. meent echter niet, zooals de heer
Wiersma, dat die verbeteringen ten koste van de ver
nieuwing van het Wilhelminaplein moeten worden uit-
