120 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad
van Leeuwarden van Woensdag 27 September 1939.
Thans zullen de goederenvoorziening en distributie via
den handel loopen. Het distributiekantoor heeft slechts
te maken met papier; handelskennis e.d. komt er niet
veel te pas. Het is mogelijk, dat er broodkaarten komen;
de bons zullen dan op vellen geplakt moeten worden
en ingeleverd bij het distributiebureau, vanwaar deze
naar het Centraal Distributiekantoor in Den Haag
worden gezonden. Als straks b.v. eens suiker en naai
garen gedistribueerd worden, dan zal dat, om een voor
beeld te noemen, op bon 1, 2 of 3 van de distributie-
noodkaarten kunnen gebeuren. Deze bons zouden dan
door den winkelier moeten worden opgeplakt en inge
leverd bij het distributiekantoor. Bij verkoop van auto
banden moeten nu zegels geplakt worden. Tot nog toe
zijn die zegels verkrijgbaar geweest aan de afd. Alg.
Zaken ter Secretarie, maar thans worden zij op het
Distributiekantoor verstrekt. Hoe het zal loopen met
de uitgaven van dit kantoor en alles wat er bij komt,
o.a. allerlei enquêtes, is nog niet te zeggen. Er worden
thans 54 a 55.000 distributie-stamkaarten door een 12-
tal, hiervoor aangenomen, betaalde krachten geschre
ven, die hieraan reeds ongeveer 10 dagen werken en
er nog wel een dag of 10 a 14 mee bezig zullen zijn.
De distributie van die kaarten is op rond 5000.—
geraamd. Het Rijk draagt daarin minstens 75 bij.
Hoeveel het precies is, is onbekend.
B. en W. hebben allerlei voorzieningen getroffen en
het zal verder van den Raad afhangen, hoe ver B. en
W. daarmee moeten gaan. Zoo b.v. zijn voor de be
scherming van de kunstschatten in den Pier Pander
tempel en het Princessehof kleine sommen besteed. (Het
Friesch Museum behoort aan het Friesch Genootschap,
de Kanselarij met het Archief zijn eigendom van het
Rijk). In het Stadhuis is geen officieele schuilkelder.
Opdat de bestaande kelder bij een bombardement niet
geheel zou instorten, worden er eenige stutten in aan
gebracht. Deze is ten slotte het eenige onderdak voor
de ambtenaren, wier plicht het is aanwezig te zijn. Deze
voorziening heeft 300.— gekost. Gasvrij is de kelder
echter niet.
De Raad zou kunnen uitspreken, dat hij voor derge
lijke maatregelen b.v. 6 a 7.000.wil besteden. Wil
men echter keldervoorzieningen en schuilloopgraven.
dan moet er nog wat geld bij
Spr. had wel verwacht, dat er inlichtingen zouden
worden gevraagd en de Raad kan in het navolgende
spr.'s ideeën over de luchtbescherming vinden.
Om te kunnen zeggen hoever een dienst uitgerust
moet worden, moet men eigenlijk eerst weten, wanneer
deze vollédig uitgerust zou zijn. Nu stelt de één minder
en de ander meer eischen en een preciese afbakening
is er niet. Wat de één redelijk noemt, vindt een ander
nog absoluut onvoldoende, omdat hij hoogere eischen
stelt. Nu wordt hetgeen iemand noodig acht, beheerscht
door zijn gedachte omtrent wat hij meent, dat in de
toekomst zal gebeuren. Wil men het dus eenigszins met
elkaar eens worden, dan zal eerst de basis, waarop
men zich wil plaatsen, eenigermate moeten vast staan
anders wordt het gepraat langs elkaar heen.
Vast staat, naar spr. meent, dat de Luchtbescher
mingsdienst eerst in werking zal treden, als Nederland
in oorlog zou komen. Op een toevalstreffer in neutraal
Nederland, van welke partij dan ook, is de Lb.-dienst
niet ingesteld en hij zal daarvoor ook wel niet ingesteld
worden; zoo'n toevalstreffer is als een ongeluk in nor
male tijden te beschouwen.
Nu komt dus in de eerste plaats naar voren de ge
dachte en deze beheerscht de mate van outillage van
den dienst of Nederland in oorlog zal geraken. Wist
men zeker, dat dit niet gebeurde, dan behoefde men
niets te doen wist men zeker van wel, dan moest er
oogenblikkelijk veel meer gebeuren. Hier heeft men dus
al een compromis te sluiten.
In de tweede plaats moet men voor oogen hebben,
wat er vermoedelijk zal gebeuren in deze gemeente, als
Nederland in oorlog zou geraken. Met andere gemeenten
in ons land heeft men in dezen niets te maken men
moet goed voor oogen houden, dat het hier gaat om
Leeuwarden en om niets anders, en dan nog uit militair
oogpunt bekeken, want spr. wenscht voorloopig niet aan
te nemen, dat er in deze westersche landen een aanval
zal worden gedaan op de burgerbevolking zonder eenig
vooropgesteld militair doel. Denkt men, dat het anders
is, laat men dan een ton toestaan en spr. zal de zaak
in orde maken.
Verder hangt de outillage van den Lb.-dienst samen
met de gedachte, of men al of niet een gasaanval op de
burgerbevolking verwacht. Gelet op wat er in de laatste
paar jaar in de deelen van de wereld, waar gestreden
is, niet is voorgevallen, kan men dat toch niet direct
wèl verwachten voor een plaats als Leeuwarden.
Spr. geeft deze beschouwing, wetende, dat door het
zien van foto's en het lezen van beschrijvingen e.d. van
diensten elders, bij een deel der bevolking de gedachte
opkomt, dat men hier nog lang niet zoover is. Mer.
moet in het algemeen tegenover foto's en beschrijvingen
van andere Lb.-diensten zeer sceptisch staan onder
zoekt men, of op andere plaatsen alles nu zooveel beter
is dan hier, dan blijkt, dat het papier, zoowel voor af
beeldingen als voor berichten, zeer geduldig is en krijgt
men veelal de overtuiging, dat elders papier en werke
lijkheid niet altijd zullen kloppen.
Welke beschouwing men er echter ook op na houdt,
men moet trachten, den Lb.-dienst, ook in verband met
beschikbare geldmiddelen, zoo goed mogelijk in te
richten en, afgescheiden van de voorziening tegen gas-
gevaar, meent spr. te durven zeggen, dat de dienst
alhier aan bescheiden eischen voldoet. Hij, die zijn
eischen hoog stelt, zal geen bevrediging in den bestaan-
den toestand vinden, maar een bepaalde omlijning, tot
waar men gaan moet met den uitbouw van den dienst,
ontbreekt, ook van hoogerhand. Voor zoover aan de
gemeente gelden waren toegestaan, kon men zelfs bij
minimale eischen niet tot een bescheiden uitrusting
komen. Als spr. zegttoegestaan", bedoelt hij daar
mede het volgende. De Raad heeft meermalen blijk
gegeven voldoende gelden te willen voteeren ook Ged.
Staten hebben dienaangaande nooit bezwaar gemaakt
de loopende begrootingen, ook de vorige, zijn echter
nog niet goedgekeurd. Toen het hoofd van den Lb.-
dienst en spr. eenige malen op verzoek van den Min.
van Binn. Zaken besprekingen over den Lb.-dienst
hebben gevoerd in Den Haag. is hun medegedeeld, dat
gelden, tijdens de conferentie .toegestaan", terstond
mochten worden uitgegeven, en noch Ged. Staten, noch
de Comm. van Overleg eerst behoefden te passeeren
echter was het bedrag veel te gering.
Voor den Geneeskundigen Dienst waren b.v. zoo
goed als geen gelden toegestaan. Spr. meende echter,
dat deze dienst toch zeer zeker, gezien het feit, dat
Nederland mobiliseerde, voorziening noodig had, en
zoo waren er nog enkele andere zaken. Spr. is daarom
in overleg getreden met een hoogere instantie hier ter
stede en zal hierna bij elk onderdeel mededeelen, hoe
de gang van zaken is geweest.
Thans de dienst zelf
Het personeel is vrijwel compleethier en daar ont
breekt nog iets, maar van ernstige hiaten is geen sprake.
Hoewel over het algemeen van een ernstigen wil tot
samenwerken kan worden gesproken, mag het hier toch
ook wel gezegd worden, dat hier en daar nog eenige
lauwheid wordt aangetroffen, b.v. bij het meemaken
van oefeningen e.d. Zelfs al zou de dienst materieel
tot het uiterste uitgerust zijn, zou deze toch op kritieke
oogenblikken falen, als weinig oefening was verkregen.
Spr. apprecieert ten volle de vrijwillige medewerking,
maar deze bestaat niet alleen in het op papier inge
schreven staan bij den dienst, maar ook in het zich
beschikbaar stellen voor partieele kleine oefeningen of
cursussen en het precies opvolgen van de voorschriften
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 27 September 1939. 121
van het Hoofd van den dienst bij grootere oefeningen.
De heer Van Kollem vroeg is het niet beter den
dienst te decentraliseeren Hij noemde als voorbeeld,
dat een vakleider met het personeel in diens vak de
nieuwe wijze van alarmeering had besproken ook spr.
apprecieert dat en wijst er op, dat de geheele wijze van
oproepen is besproken met de vakleiders, secretarissen
en adjuncten der verschillende wijken; van de 18
functionarissen verschenen maar 9 op het appèl en bij
een bespreking i.z. den fluittoon ontbraken er 6 Zoo
gaat het herhaaldelijk. Spr. is voor decentralisatie, maar
op andere punten als de heer Van Kollem bedoelt. De
door dezen bepleite decentralisatie niet mogelijk
zonder de geheele zaak om te werken zou spr. thans
niet graag invoeren. Decentralisatie zou wenschelijk
zijn, als alle leiders waren als diegene, over wien de
heer Van Kollem sprak, maar de ervaring leert, dat hier
en daar lauwheid heerscht. Als men b.v. behoorlijk de
moeite nam, zijn adresverandering bij den Lb.-dienst op
te geven, dan was een regeling daaromtrent met de afd.
Bevolking ter Secretarie niet noodig geweest. Spr. ge
voelt voor decentralisatie, maar niet voor vier lucht-
beschermingsdienstjes, afzonderlijk werkende.
Dan de kwestie, dat er gezegd wordtmen doet in
Leeuwarden niets. Het kan zijn, dat het te weinig is.
Dat b.v. openbare schuilkelders op de kaarten zijn aan
geduid, is te veel theorie. Er moet pas dan ,,O.S." op
de kaarten staan, als de kelder er werkelijk is.
De oefeningen worden niet gehouden, omdat spr. of
het Hoofd van den dienst dat zoo aardig vindt, integen
deel, er is drukte genoeg aan verbonden, maar aan een
papieren dienst, hoe mooi die er ook uitziet, heeft men
niets.
De heer Van Kollem heeft bij het laatste groote appèl
slechte ervaringen opgedaan. Het was spr. niet mogelijk,
toen de verschillende posten, welke ver af liggen, te
bezoeken. Bij den 7en post, waar hij kwam, was het per
soneel intusschen al vertrokken. Op de posten, waar
spr. geweest is, ging het zeer behoorlijk en daar was
aangeteekend, wie er waren en hoe lang het had ge
duurd, voor de aanwezigen op hun post waren. En het
was per slot van rekening de bedoeling van de oefening
om te weten, hoeveel tijd dat kostte en daarvan rapport
uit te brengen. Het personeel had een circulaire ge
kregen, met het verzoek, zich op den fluittoon zoo snel
mogelijk naar zijn posten te begeven. 50 is echter op
het luchtalarm naar den post gegaan en kwam om 8
uur Als het personeel de voorschriften niet goed leest,
loopt de zaak natuurlijk in de war.
Er zijn 4 vakken met 12 wijken en het zal wel zoo
zijn, dat de eene vakleider heel goed is en twee of drie
minder goed zijn. Het oproepen voor oefeningen als
deze moet echter van de Centrale leiding uitgaan. Door
dat het personeel de voorschriften niet stipt heeft op
gevolgd. is deze oefening niet goed tot haar recht ge
komen.
Zoo zal er in de eerste helft van October ook een
oefening worden gehouden, waarin de bevolking is
betrokken, n.l. de ontruiming van straten, zoodra het
luchtalarm klinkt. Deze maatregel zal b.v. positief
worden voorgeschreven in oorlogstijd waarom dan nu
niet eens te oefenen, want dat is de eenige manier
gebleken, om de bevolking aan het nadenken te brengen,
wat zij in zoo'n geval zal doen. Spr. heeft sterk de ge
dachte, dat zeer velen bij de vele wijze voorschriften op
papier gedacht hebben wij zullen wel eens zien, als het
zoover komt, en zelfs niet eenige voorbereidende maat
regelen hebben genomen.
En thans is er geen gasmasker te krijgen, aldus de
heer Van Kollem. Maar men wist toch twee jaar geleden
ook al wel, dat men persoonlijk een gasmasker noodig
zou kunnen hebben en waarom het toen niet gekocht,
of in September bij de voormobilisatie, toen men ze nog
kon koopen Ook spr. had indertijd gasmaskers voor
het personeel kunnen krijgen, doch mocht ze niet koopen:
toen had hij ze den volgenden dag kunnen hebben. Zoo
ook wat betreft brandslangen, welke nu een levertijd
vragen van 2 a 2\A maand, terwijl spr. ze vroeger binnen
3 weken zou hebben gehad. Hij acht echter het scherf-
gevaar voor Leeuwarden veel grooter dan het gasgevaar
en daartegen kan men thans nog wel voorzieningen
treffen.
Van het materiaal zal spr. een omschrijving geven
aan de hand van het Luchtbeschermingsplan.
Centrale afdeeling, waarbij de waarschuwings- en
alarmeeringsdienst. Deze afdeeling is geheel geoutil
leerd, zooals het moet.
De centrale commandopost in de Groote Kerkstraat
is geheel in orde en telefonisch door eigen net verbonden
met de posten der vakleiders, terwijl via het stadsnet
verbinding kan worden verkregen met alle posten der
wijkleiders. Door het Dep. van Binn. Zaken was toe
gestaan het eerstbedoelde, z.g. primaire, net te doen
maken bij het aansluiten van de posten der wijkleiders
deden zich hier en daar moeilijkheden voor, die niet
voorzien waren. Ook hier was de financieele conse
quentie door het Dep. aanvaard, maar door de niet
voorziene omstandigheden is deze uitgebreid zoo b.v.,
dat P.T.T. jaarlijks een zekere huur moet hebben bij
de bespreking op het Dep. heeft men gezegd het Rijk
aanvaardt de financieele consequentie, echter tot een
bepaald bedrag. Er komen ten slotte bij de uitvoering
der plannen punten naar voren, waarop niet is gerekend.
Spr. meende, dat daar geen ontkomen aan was en
heeft opdracht gegeven, de noodige voorzieningen te
treffen. Gelijk spr. van alle betrokken gem.diensten
steeds de volle medewerking heeft gehad, mag hij ook
met grooten lof spreken van de voortvarendheid, in
dezen door de P.T.T. betracht.
Hij kan bij dit onderdeel nog een staaltje geven, hoe
men ten slotte komt te staan voor allerlei onverwachte
zaken eigenlijk niet onverwacht, als men alles tot in
de finesses in orde maakt, maar men ziet daar tegenop
ter wille van de financieele consequenties. In den kelder,
waarin de centrale commandopost is gevestigd, moet
eenige verwarming komen; niet alleen, als deze 's winters
gebruikt zou moeten worden, maar de daar opgestelde
telefooncentrale mag niet vochtig staan. Gelukkig is,
door medewerking van den beheerder van de boven den
kelder gelegen bureaux, aansluiting op de centrale ver
warming mogelijk, maar het geeft toch weer onkosten
voor de gemeente, waar geen dekking voor is. Doch als
men een telefooncentrale maakt, moet men ook zorgen,
dat deze voordurend behoorlijk bedrijfsvaardig is, zoo
lang deze toestand duurt.
Van den Centralen Commandopost uit kunnen ook
de openbare straatverlichting en de sirenes bediend
worden. Den Haag wilde geld voor meerdere sirenes
geven al mogen dan bij bepaalden wind de uithoeken
der gemeente niet geheel zijn te bereiken, toch meenden
B. en W.. op grond van de 1800 gegevens van de inge
stelde enquête, dat de sirenes overal behoorlijk waar
neembaar zijn. Dat is ook bij het laatste groote appèl
gebleken toen was het geluid bij de Kistenfabriek aan
de Emmakade, tegen den Oostenwind in, goed hoor
baar. Er is dan ook verzocht in plaats van sirenes liever
brandweermateriaal te verstrekken, hetwelk nog totaal
ontbrak. Na veel moeite is dat toen gelukt.
Ook met zeer veel moeite zijn ten slotte gelden toe
gestaan, om de voornaamste gemeentegebouwen te
kunnen verduisteren. Er werden ten voorbeeld zulke
fantastisch lage cijfers van andere gemeenten voor
gehouden, dat daar niet anders dan camouflage van
cijfers kan plaats gehad hebben of men kan er niet
behoorlijk verduisteren en draait het licht uit
Voor verduisteringsmateriaal van de geneeskundige
hulpposten zijn intusschen geen gelden beschikbaar.
Verder is in den Centralen post ook het centrale punt
voor den inlichtingendienst uit de provincie met wel
willende medewerking van het P.E.B. tot stand ge-
