122 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 27 September 1939.
bracht, een voorziening, die, naar spr. meent, geen enkele
andere plaats in Nederland heeft.
Toen de mobilisatie kwam en het niet zeker was, of
ook de Lb.-dienst in werking moest treden, zijn de
posten van vak- en wijkleiders zooveel mogelijk van
zandzakkenbescherming voorzien, uit overweging, dat
deze posten ook tijdens luchtalarm bezet zouden zijn en
eenige bescherming diende te worden aangebracht. Het
bedrag, dat het Dep. toegestaan had voor aankoop van
zakken, was lang niet voldoende waar er gehandeld
moest worden, zijn meerdere zakken uit den handel be
trokken.
Intusschen was echter gebleken, dat een groot deel
van het personeel bezwaar maakte tegen een steeds
rouleerenden dienst en derhalve constante bezetting der
posten, wat toch eigenlijk het juiste is (Nederland is
dan in oorlog), niet mogelijk was. Toen bleek, dat de
posten niet bij Luchtalarm bezet zouden zijn, is opge
houden met zandzakkenversterking.
De Geneeskundige Dienst is een der belangrijkste
diensten. Het materiaal hiervoor is thans voor de ge-
heele gemeente aanwezig bescheiden, maar voldoende
voor de wijze, waarop de dienst hier is opgezet.
Hier kan nu b.v. ook weer verschil van meening zijn.
De geneeskundige posten zijn opgezet als eerste-hulp-
posten en niet als verplegingsplaatsen voor dit laatste
zijn zij niet uitgerust, maar dat is ook nooit de opzet
geweest.
Voor aankoop van het materiaal was door het Dep.
geen machtiging verleend, omdat de hiervoor noodige
artikelen, als het zoover zou komen, altijd wel uit den
handel te betrekken zouden zijn, meende men. Theorie
en practijk bleken elkaar ook hier niet te dekken. Nood
verbanden bleken tijdens de mobilisatie door de mili
tairen te zijn opgekocht. Het hoofd van den genees
kundigen Lb.-dienst kon echter nog van elders be
trekken in overleg met de eerder genoemde autoriteit
is spr. toen maar tot aanschaffing overgegaan, vóór het
geheel te laat was.
Ook instrumenten en verbandmiddelen zouden t.z.t.,
als het zoover was, gekocht worden. Spr. c.s. werden
echter gewaarschuwd, dat het een zoowel als het ander
door particulieren en van andere zijde werd opgekocht,
en aanvulling van den winkelvoorraad op moeilijkheden
stuitte. Daarna is getracht met handelaren een soort
contract van koop en terugkoop aan te gaan en nog op
een andere manier, wat mislukte.
Toen spr. daarna een schrijven kreeg van dr. Uffelie
en dr. Geerlings, dat naar hun stellig oordeel, indien
nu niet gekocht werd er was zelfs een ultimatum ge
steld tot hedenmiddag 2 uur t.z.t., als het zoover eens
zou komen, Leeuwarden positief zonder instrumenten
en verbandmiddelen voor de hulpposten zou zijn, is hij,
wederom na gepleegd overleg, tot aankoop overgegaan,
terwijl afgesproken is, dat de handel, indien er weer
vredestoestand is, zooveel mogelijk de behulpzame hand
bij afzet zal bieden. De prijzen, welke de gemeente be
taald heeft, waren geen opdrijfprijzen, zelfs zeer billijk.
Brancards, ofschoon niet in aantal, zooals de oor
spronkelijke opzet was, verbandtasschen en -kisten zijn
aanwezig; de gelden daarvoor waren destijds door Den
Haag toegestaan. Den Haag stond de gemeente niet toe
verband kisten aan te schaffen, wel verband trommels.
De voor die trommels te besteden som was echter zoo
laag, dat daarvoor geen goede trommels te krijgen waren
en verbandkisten wilde Den Haag niet betalende
verbandtaschjes, die goed en niet duur zijn, heeft Leeu
warden zelf maar betaald.
Indien men meent, dat de hulpposten ook ingericht
moeten worden voor behandeling van gaspatiënten,
moeten daarvoor nog maatregelen worden getroffen.
Willen ze aan de eischen voldoen, dan zal zulks, inge
volge inlichtingen van den Dienst der Gemeente
werken, ongeveer 5 a 6000.kosten. Dit hangt er
natuurlijk mee samen, of men verder den geheelen dienst
op gasbescherming wil inrichten. Een aantal gasmaskers
is voorradig, echter niet genoeg, en zoo ontbreken nog
meerdere artikelen op dit gebied.
Met omliggende gemeenten, al of niet in ruimeren
kring, naar gelang het chirurgische of niet-chirurgische
patiënten betreft, is een regeling aangegaan, ook om
trent verpleging, nadat de ziekenhuisverpleging is afge-
loopen.
Voor het beschikbaarstellen van meerdere verpleeg-
ruimte, indien die in de ziekenhuizen alhier onvoldoende
mocht blijken, ook al door de reserveering hiervan door
de militaire overheid, zijn maatregelen genomen. Het zal
den Raad bekend zijn, dat de ziekenhuizen verplicht zijn,
hun verpleegruimte in tijd van oorlog met 1/4 op te
voeren. Van die 5/4 kan door militairen 2/3 in beslag
worden genomen. Mogelijk zullen dan het Bonifatius-
hospitaal en het Diakonessenhuis als één geheel worden
beschouwd. Voor de burgerbevolking kan hierdoor ge
brek aan verpleegruimte komen, doch om daar in te
voorzien, hebben de heeren Uffelie en Geerlings de
school in de Eestraat op het oog, wat een kleine ver
hooging in het crediet van Gemeentewerken meebrengt.
De Politiedienst kan versterkt worden met leden der
Vrijw. Burgerwacht, die aangesteld zijn als onbezoldigd
gem.-veldwachter en als zoodanig beëedigd. Ook deze
dienst is maar matig op gasgevaar ingericht.
Wat de Brandweer betreft, is, nu een motorspuit van
de Regeering is ontvangen, door middel van drie der
vroeger in gebruik geweest zijnde spuiten in ieder der
4 vakken van Leeuwarden een motorspuit te plaatsen.
Op een der conferenties was toegestaan voor slangen
voor deze spuiten een bedrag van 1500.te besteden,
dat ingevolge art. 4 van het K.B. d.d. 15 Augustus 1936
juncto art. 11, 2e lid, der Luchtbeschermingswet ten
laste van het Rijk komt. Spr. heeft dit bedrag besteed
door niet de allerduurste (die het Rijk zelf wel kocht),
maar toch goede kwaliteit slang te koopen, waardoor
wat meer lengte ter beschikking kwam, en ieder der
vakspuiten met 400 m kon worden uitgerustkleinere
hulpstukken waren nog voldoende aanwezig. Voor de
wijkbrandweren wilde men eerst geen gelden toestaan.
Het Hoofd van den Lb.-dienst heeft toen gezegd: geeft
U liever voor het geld van de aangeboden sirenes
brandweermaterieel; daaraan mankeert nog wel iets en
de sirenes zijn bij ons wel in orde. Hij heeft toen
4200.losgekregen, het bedrag, dat destijds door
spr. aan het Dep. was opgegeven. De gemeente moet
het eerst betalen, een nota in duplo aan het Dep. inzen
den, dat het t.z.t. terugbetaalt. Ondanks reeds opge-
loopen prijzen is het spr. gelukt, hiervoor de materialen
te bestellen, om in iedere wijk een waterleiding-eenheid
(opzetstuk. 200 m slang, twee straalpijpen) ter be
schikking te stellen. Deze materialen zijn echter, door
dat de toestemming tot aankoop zoo lang uitbleef, nog
niet ontvangen. Beide betrokken firma's hebben spr.
verzekerd te trachten te zullen leveren binnen twee
maanden, hetgeen hij, deze firma's kennende, als zeker
meent te moeten aannemen. Dat dit materiaal bij een
hevigen brandbomaanval voldoende zal zijn, wil spr.
niet gaarne beweren. Er zou hier en daar nog een be
hoorlijk stuk motormateriaal met ruim slanglengte bij
moeten, maar van het Rijk, dat, zooals gezegd, deze
uitrusting moet betalen, zijn geen gelden voor brand
weer meer te krijqen.
Voor de Lichtbedrijven werd de ondergrondsche
gasolietank absoluut noodzakelijk geacht. Verder wordt
er aan gewerkt, in de 24 duims Ceintuurleiding 24
stuks afsluiters (patent Blaauw) te plaatsen, aangezien
geen enkele aanwezig is.
Het is bekend, dat de Waterleidingmij., ofschoon
buiten de gemeentelijke bemoeienis liggende, verschil
lende voorzorgen heeft genomen; ook het duidelijk aan
geven van brandkranen en afsluiters is aan haar ini
tiatief en werk te danken.
Van de andere takken van dienst van de Lucht
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 27 September 1939. 123
bescherming behoeft niet zooveel te worden mede
gedeeld.
De ontsmettingsdienst behoeft alleen op te treden, als
met strijdgas gewerkt is. Uitgerust is deze dienst in
geenen deeleook hier is 't weer hetzelfdewordt
geheel op gasgevaar ingesteld, dan moeten hier ook
eenige duizenden besteed worden. Verder ontbreekt
voor het geheele personeel een eenigszins beschermend
hoofddeksel, waarvoor gewoonlijk een helm wordt
gekozen.
Al moge het misschien niet tot den eigenlijken dienst
der luchtbescherming behooren, kan spr. mededeelen,
dat aan de Gasfabriek eenig scherfvrij onderkomen
voor het personeel is ingericht; genoeg is dit nog niet.
Ook het politiepersoneel heeft door middel van een
flinke zandzakkenbescherming een dergelijk onder
komen ingericht. Bij de andere bedrijven zijn voor het
dan in dienst zijnde personeel geen scherfvrije onder
komens aanwezig. In het Stadhuis zijn in een der kel
ders stutten aangebracht, opdat deze ruimte eenigszins
als schuilplaats zal kunnen dienst doen.
Gasvrije ruimte is nergens aanwezig.
Besloten is, als Nederland in oorlog geraakt en dus
de Luchtbeschermingsdienst in werking zal treden, de
scholen vrijaf te geven, ten einde gedurende b.v. een
week te zien, hoe de toestand zich ontwikkelt. Dit is
ook in overeenstemming met het Luchtbeschermingsplan
voor scholen, zooals dit centraal is vastgesteld, aan
gezien vrijaf kan gegeven worden aan die scholen,
waar geen schuilplaats aanwezig is, en geen leerplicht
vervolging wordt ingesteld tegen de ouders, die de
kinderen in dien tijd thuis houden, wat, naar het oor
deel van B. en W., veelvuldig het geval zal zijn.
Ten slotte komt spr. tot de groote groep, waarover
ook de heer Van Kollem sprak en te wier behoeve de
Luchtbeschermingsdienst is ingesteld het publiek. Af
gezien van verscheidene aan te wijzen lofwaardige
voorbeelden, is, naar spr.'s oordeel, nog niet genoeg
doorgedrongen, dat in de eerste plaats ieder zich zelf
heeft te helpen. Spr. hoort de opmerking ,,dat is goed
voor groote huizen, maar hoe kan ik nu in mijn huis,
met twee niet te groote kamers beneden, drie kamertjes
boven en dan met een plat dak en geen kelder, een
schuilplaats inrichten Er is oogenschijnlijk veel waar
in deze redeneering, misschien ook wel het gevolg van
te veel theoretische raadgevingen in allerlei schrifturen,
om een schuilkelder, dan liefst nog gasvrij. in te richten.
Toch zal ieder moeten toegeven, dat het voor de Over
heid absoluut ondoenlijk is, en ook nooit de opzet, bij
welken Luchtbeschermingsdienst, in welke gemeente
ook, geweest is, voor menschen, op het oogenblik van
luchtalarm in woningen vertoevende, schuilplaatsen in
te richten. Ook hier doen plaatjes en verhalen, hoe het
elders is, weer denken, dat het daar zooveel beter is.
Ook in die plaatsen kan maar een zeer klein percentage
der inwoners in schuilgelegenheden worden geborgen
en wie heeft er dan recht op
Toch kan men in een woning, als boven genoemd,
als er maar een klein stukje grond, bleekje of voor-
tuintje bij is, wél iets doen, al of niet in samenwerking
met enkele buren. Als men een paar oude kisten kan
bezetten, laat men deze, zonder deksel, een 60 cm in
den grond zakken (dieper kan men met het oog op het
grondwater niet gaan); men geneert zich daarna niet
gras en bloemen aan te tasten en werpt een flinken wal
rondom de kisten op, hoe hooger en dikker, hoe beter.
En kan men het met eigen vindingrijkheid nog wat
beter maken, dan heeft men bij luchtalarm zijn eigen
kleine schuilloopgraaf in de buurt. Men zal zeggen
het is niet prettig in zoo n open gat te zitten; inderdaad,
dat kan het niet zijn, maar als dat het eenige is
Nederland is dan in oorlog, laat men dat niet vergeten.
Wie heeft dit werk al in zijn avonduren of vrijen
Zaterdagmiddag voor zijn gezin uitgevoerd
Wat betreft publieke schuilloopgraven. eigenlijk al
leen bestemd voor hen, die bij luchtalarm op straat zijn
en niet in zeer korten tijd een woning kunnen bereiken,
staat Gemeentewerken gereed, op eerste sein een zestal
in de hoogere plaatsen aan te leggen, wat in 36 uur
klaar kan zijn. Bovendien zal er dan zeer zeker de
Gedragsregel komen, dat men bij luchtalarm ieder, die
toevallig in de buurt is, in zijn huis moet opnemen en
dat alle vertoeven en verkeer op den openbaren weg
tijdens luchtalarm verboden is.
Wil de Raad, dat er meer schuilloopgraven gemaakt
worden en ook kelders voor eventueel schuilen worden
ingericht, dan zullen hier en daar op ruime schaal
voorzieningen moeten worden getroffen. In dat geval
zal de gemeente geen enkele verantwoording op zich
kunnen nemen voor ernstige ongelukken ten gevolge
van gedrang e.d., die ook de beste politie niet zal
kunnen keeren, en voor een massale ramp. Decentra
lisatie der inwoners lijkt spr. in die tijden in een plaats
als Leeuwarden nog de beste tactiek; de procentische
kans op een ongeval is dan inderdaad grooter, maar bij
een massaal ongeval zijn de gevolgen des te ernstiger.
Voorts antwoordt spr. den heer Van Kollem, dat de
Minister tot nu toe geen gebruik heeft gemaakt van zijn
bevoegdheid om te bevelen, dat bij bouw of verbouw
van perceelen, die daarvoor in aanmerking komen, een
schuilkelder gemaakt wordt. Het zal den Raad bekend
zijn, dat de kosten daarvan voor rekening van het Rijk
komen. Pl.m. 10 plannen van gebouwen, die onder de
wetsbepalingen vielen, zijn naar Den Haag gestuurd,
doch de Minister achtte het onnoodig daar schuilkelders
aan te brengen.
In de couranten treft men dikwijls plaatjes en mede-
deelingen aan, die doen zien, dat elders zoo enorm veel
geschiedt i.z. schuilgelegenheden. Procentisch is dat
echter weinig. Als hier schuilloopgraven gemaakt zou
den worden, zouden deze een lengte hebben van onge
veer 400 m. Als men rekent op 3 personen per m, welke
mogelijkheid spr. overigens meent te moeten betwijfelen
de officieele cijfers zijn 2x/i persoon per m dan
nog heeft men slechts ruimte voor 1200 personen, 2
j van de bevolking dus. Het doel van de schuilloopgraven
en -kelders is, dat het publiek, zich bij een bomaanval
op straat bevindend, er gebruik van kan maken. Maar
natuurlijk kan men menschen, die in de buurt wonen
en er heen hollen, niet keeren De gemeente kan ten
slotte, als de Raad dien kant uit wil, hier en daar schuil
gelegenheden maken. Misschien zou het psychologisch,
om de bevolking gerust te stellen, goed zijn. Maar men
moet zich dan niet verbeelden, dat men dan veilig is
en zelf niets behoeft te doen; dat is juist het gevaar van
deze voorzieningen. Met den heer Rienks is over de
kosten gesproken. Spr. gelooft, als hij 3.— per per
soon rekent, aan den lagen kant te zijn; er komt o.a.
veel hout aan te pas. Bovendien kan men vragen als
er schuilgelegenheid voor b.v. 10 der inwoners
gemaakt wordt, wie heeft er dan recht op? Alleen zij,
die op straat loopen en degenen, die dicht bij wonen,
of mogen ook menschen, die verderop wonen, er in
Ten slotte heeft iedereen er recht op, niet alleen zij.
die thuis geen voorziening kunnen treffen, maar ook
degenen, die thuis wel voorzorgen hebben genomen.
Wel kunnen er dan ook hier foto's in de krant ver
schijnen van een 20-tal gravende mannen en misschien
ook van menschen met gasmaskers, zooals dat in En
geland gebeurt. Maar of het daar zoo schitterend in
orde is, als de foto's doen schijnen, spr. gelooft er niets
van.
Een ieder moet hier voor zich zelf zorgen, hoe pri
mitief dan ook. Mocht het tot luchtaanvallen komen,
dan hale men b.v. zijn schuifdeuren tusschen de kamers
vandaan, zette die schuin tegen elkaar en werpe er een
berg zand tegenop. Een bewoner van een huis, waar
geen open grond bij ligt, maar dat bij een plantsoen
staat, zou daar in zijn vrijen tijd desnoods een behoorlijk
schuilplaatsje van wat oud hout kunnen inrichten voor
