10
Verslag van de handelingen van de gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 10 Januari 1950.
doende tijd heeft zich aan alle kanten te oriënteren.
Het reglement van orde van de raad schrijft voor
het is zo vaak gewijzigd, dat het niet gemakkelijk meer
is te lezen dat de stukken 10 dagen te voren moeten
worden rondgezonden. Dat lijkt spr. inderdaad ook het
minimum en eigenlijk moeten de stukken niet worden
rondgezonden, zonder dat hetgeen er bij behoort ter in
zage ligt. De heersende gewoonte om des Zaterdags de
stukken, die de Woensdag daarop behandeld worden,
ter inzage te leggen, is misschien noodzakelijk in het
algemeen en mogelijk voor kleine posten, maar, wan
neer het gaat om grote posten, is die tijd beslist te kort.
Dan is het de raadsleden niet mogelijk zich een wel
overwogen mening te vormen, wat toch zeker nood
zakelijk is. Spr. gelooft, dat dit met weinig moeite ge
regeld kan worden. Hij hoopt, dat bij een volgende be
grotingsbehandeling deze kwestie niet weer naar voren
behoeft te komen en dat t.o.v. de goede verhoudingen
in deze raad hetzelfde verklaard kan worden als in
deze vergadering van verschillende kanten is gedaan.
Ook hoopt hij, dat de werkloosheidsproblemen op
gelost zullen zijn, zonder dat het voor de gemeentekas
te bezwaarlijk is geweest.
In andere landen zit men ook met moeilijkheden bij
de werkvoorziening. Zeker is Nederland het dichtst
bevolkte land van West-Europa, maar ook Engeland
heeft met hetzelfde probleem te kampen. Daar is zelfs
een instelling gekomen tot bestudering van de geboorte
beperking, welke met grote voortvarendheid en morele
moed bezig is dit vraagstuk te bekijken. Spr. neemt
aan, dat de P.v.d.A. deze Engelse regering en dus ook
de genoemde commissie met het merk „progressief" zal
willen bestempelen. Hier in Nederland is weinig zo
progressief als de bevolkingstoename, zodat ook hier
voor zo n „progressieve" commissie wel plaats zou zijn.
Uit bevolkingstechnisch oogpunt zou men deze com
missie echter eerder regressief moeten noemen, waaruit
blijkt, dat deze dingen blijkbaar wel samen kunnen gaan.
Spr. wil hiermee besluiten. Hij merkt nog op, dat
er vele dingen zijn, die twee kanten hebben. Het is
heel gemakkelijk een op zich zelf prachtig plan, zoals
het jachthavenplan, uit te voeren, maar wanneer het
slechts een lapmiddel is, dient het te worden nagelaten.
Alles wat mogelijk is moet gedaan worden, maar de
raad moet er zich we! van bewust zijn, dat het in de
grond van de zaak om heel ernstige dingen gaat, wan
neer hij zoekt naar een remedie. Niemand mag op dit
punt achterblijven.
De hear Santema soe nei oanlieding fan it forslach
fan rapporteurs, hweryn stiet: „Een lid wenst zich nader
uit te spreken over de eedsaflegging in de Friese taal",
inkelde dingen nei foaren bringe wolle.
It momint fan it eedöflizzen op himsels is net ge-
skikt om in diskusje to bigjinnen. Dêrom hat spr. ek,
doe t hy biédige waerd, net it wurd deroer frege, mar
by himsels tocht, dat it nei letter tiidrek forskoud
wurde moast. En dan is it nou sa fier. dat spr. der in
forklearring oer öflizze wol. Spr. wol alderearst de saek
fan de prinsipiéle kant bisjen. Nammens dyjingen. dy't
ek winskje de eed yn it Frysk öf to lizzen en ek nam
mens dyjingen, dy t as riedslid de eed yn it Frysk
öflizze wolle. forklearret spr., dat it momint fan it eed
öflizzen in hiel bilangrik momint is, omdat it dan is, sa
komt it spr. foar, as stiet men rjocht foar it antlit fan
God: hwannear men it dan sa fielt en it gemoet sprekt
en de gebetstael is Frysk, dan kin it hast net oars as
men sil bij de Foarsitter der op oanstean, dat men de
eedöflizzing docht yn de tael fan syn gemoet, fan syn
gebet en fan syn leauwe. Sa sjocht spr. alderearst de
saek prinsipieel. Men kin har lykwols ek noch fan in
oare kant bisjen en dan wol fan 'e histoaryske. It kin de
Foarsitter en miskien allegearre yn dit formidden bikend
wêze, dat der in tiid west hat, dat ek de amtlike, de
offisjéle tael ek fan de stêd Ljouwert Frysk wie.
Nou fynt spr. it spitich, dat hy de Foarsitter yn dit
forban net in tekst jaen kin fan in eed fan amtsljue fan
de stêd Ljouwert üt dy Fryske perioade, mar hy is wol
by steat, om him üt in oare stêd fan Fryslan en dan
bidoelt spr. Snits -in eedsformule to foaren to lézen.
Dat is in „scheepeneneed". It hat miskien wol sin, dat
spr. inkelde passaezjes üt dy eed nei foaren bringt.
Mr. Age Solco Miedema hat yn „Sneek en het Snee-
ker stadrecht" dy eed publisearre. Dy is sa:
„Dit sydzet jemma ende swerret bij Godt ende jemma
ziel, van disse dey ont lettera jeersdey ende dyn dey al,
disse sted ende burghers houd ende gonstich ende trouw
toe wessen riuchtis riucht ende riuchtis reden; ende
(haet) jemma toe san fait toejenst emmen, hit sie steden,
landen, haudscippen jef jelkers liode, deer uws sted en
burghers moya wollet boppa riucht en reden, jef wze
fryheydt willet foerminrya jef krensa, dat jemma dat
scutte en kere scellet mey reed ende mey dede, alsoe als
jemma best konna ende moeghen."
Spr. soe dêr foart-en-dalik by foarlêze wolle de oer
setting, dy't prof. Van Helten fan Grins derneist jown
hat:
„Zegt gijl. dit en zweert bij God en uw ziel, dat gij
van dezen dag af tot den volgenden jaardag en dien
dag in zijn geheel ten behoeve dezer stad en burgers
zult zorgdragen voor behoorlijk vonnis en recht. En
wanneer gij in geschil geraakt met iemand, hetzij steden,
landschappen, hoofdelingsdistricten of met andere lie
den, die onze stad en burgers willen lastig vallen tegen
recht en billijkheid of onze vrijheid willen besnoeien
of krenken, dat gij dat verhindert en afweert met raad
en daad, zooals gijl. het best kunt en vermoogt."
Spr. leaut fêst, dat men op groun fan dit aide stik
literatuer fan it Snitser stêdrjocht ek feilich fêststelle
mei, dat soks foar de stêd Ljouwert bistien hat. Nou
is de üntwikkeling fan it Frysk as offisjéle tael net ge-
lyk opgien mei dy fan it Hollansk en op it eagenblik
stiet it der sa foar. dat der in oplibjen is to sjen fan
it Frysk ek as amtlike tael en ek yn 'e riedseale. Dy
üntwikkeling is sünt de midsieuwen net öfroun, hja
gyng har gong. Spr. en de oaren, dy't ek de oandriuw
hawwe de eed yn it Frysk öf to lizzen. steane der tige
op oan, dat dizze saek fan de histoaryske kant bisjoen
wurde sil. De Foarsitter sil sizze: de wet is wet. Hy
hat spr. op de joun. dat hy biédige waerd, de wet ek
foarhalden en de formule to foaren lézen. Mar spr. kin
net oannimme, dat de wetjower yndertiid wollen hat,
dat in Fries net «gelegenheit jown wurde soe de eed
yn syn eigen tael öf to lizzen. As men it sa bisjocht,
moat it fansels in persoanlik forskil fan miening tusken
de Foarsitter en spr. wêze. It is op it eagenblik de prak-
tyk yn Fryslan, dat forskate foarsitters fan gemeente-
rieden it net forbiede en spr. soe foarbylden dêrta
neame kinne.
It ynsjoch fan 'e Foarsitter is bipaeld persoanlik en
kin dus as sadanich ek foroare wurde.
Spr. woe it hjir tonearsten by litte.
Mevr. Vondeling—Van 't Hof interesseert de kwestie,
aangesneden door de heer Santema, om meer dan één
reden:
le. is het een aardige juridische puzzle:
2e. heeft zij als niet-Fries de grootste bewondering
voor de ten dele reeds geslaagde pogingen
om in Friesland tot een eigen, door ieder beleefde
en begrepen levensstijl te komen. De Friese taal
is daarbij voertuig én motor;
3e. moet deze kwestie, zo meent zij, als een princi
piële zaak voor de Friese beweging worden be
schouwd. En indien de zaak zó staat, past geen
dwang. Iedereen in deze vergadering verstaat de
Friese taal, zodat er ook geen practische bezwaren
kunnen zijn. Trouwens, wie het gemenebest van
de stad Leeuwarden in de publieke vertegenwoor
Verslag van de handelingen van de gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 10 Januari 1950.
11
diging wil dienen, kan. naar spr.'s mening, niet
zonder kennis van het Fries.
T#Over elk van deze punten zou spr. graag nog wat
zeggen. Om te beginnen, de juridische kant:
Art. 1 van de wet van 17 Juli 1911, houdende voor
ziening in de bestaande onzekerheid ten aanzien van
de vorm, waarin eden, beloften en bevestigingen moe
ten worden afgelegd, luidt:
- „Hij, die ter uitvoering van een wettelijk voorschrift
mondeling een eed, belofte of bevestiging moet afleg
gen. zal:
a. indien hij een eed aflegt, onder het opsteken van
de twee voorste vingers van zijn rechterhand uit
spreken de woorden: „Zoo waarlijk helpe mij God
Almachtig
b. indien hij een belofte aflegt, uitspreken de woorden:
„Dat beloof ik"; indien hij een bevestiging aflegt,
uitspreken de woorden: „Dat verklaar ik.
tenzij hij aan zijn godsdienstige gezindheid den plicht
ontleent den eed. de belofte of de bevestiging op andere
wijze te doen."
De eed is volgens Christelijke overtuiging een sa
crale daad. Gods heilige naam wordt aangeroepen, om
dat hij de opperste Rechter is en de handhaving van
de gerechtigheid Hem verder toevertrouwd blijft.
Spr. kan zich voorstellen, dat een Fries bezwaar heeft
om de eedsformule in het Nederlands uit te spreken.
Voor velen ligt de hele inzet van de Friese taalstrijd
verankerd in het beginsel, de volkstaal de wijding te
geven van het allerhoogste. Om Dr. Wumkes aan te
halen: „Gebed, woordverkondiging, sacrament, ere
dienst, is alles niet uit God? Is de volkstaal niet Zijn
gift? Eist de eerbied voor God, voor de eed en voor
de; eigen taal juist niet de Friese vorm?"
Met deze overtuiging heeft Dr. Wumkes op Woens
dag 10 Maart 1937 voor de rechtbank te Leeuwarden
de eed in het Fries afgelegd: „Sa wierliken helpe my
God Almachtich" -de letterlijke vertaling van de
woorden „Zo waarlijk helpe mij God Almachtig", vast
gelegd in de wet van 17 Juli 1911. De president maakte
geen bezwaar.
Er bestaat een uitspraak van de Hoge Raad van 30
November 1936 „Nederlandse jurisprudentie 1937",
blz. 635, waaruit blijkt, dat men, door op de verklaring
van de getuigen aan te nemen, dat zij de eed hebben
afgelegd naar de wijze hunner godsdienstige gezind
heid, niet miskent, dat het niet ter beoordeling en be
slissing van een getuige staat, of hij de eed op andere
wijze zal doen, dan in art. 1 van de wet van 17 Juli 1911
is voorgeschreven. Deze wet bevat n.l. geen voorschrift
over de wijze, waarop men zich de feitelijke gegevens
moet verschaffen ter beoordeling van de vraag of. en
zo ja. op welke wijze genoemde uitzondering toepasselijk
is. Men komt volgens de Hoge Raad dus niet in strijd
met de wet. indien men in casu handelt op de verklaring
van een getuige.
Dat men bij de rechterlijke macht ook algemeen deze
opvatting is toegedaan, bewijst de practijk.
Het meest recente voorbeeld in deze. waarop spr.
hier ter stede de hand kon leggen, was een zitting
van de 3e Kamer van het Bijzonder Gerechtshof te
Leeuwarden, gehouden op 29 December 1948, waar men
een getuige de eedsformule liet uitspreken in zijn eigen
volkstaal. De verdediger, een advocaat hier ter stede,
die hier achteraf tegen protesteerde en zo de geldigheid
van het vonnis aan wilde tasten, kreeg ten antwoord,
dat juist de godsdienstige gezindheid van een ieder
voorschrijft, dat ieder de eedsformule in eigen taal af-
legt. Het zou in strijd met de waardigheid van de eed
zijn, indien het anders gebeurde.
In de tegenwoordige tijd gaat het niet meer op, te
beweren, dat het Fries slechts een boerse taal zou zijn,
zonder cultuur of beschaving. Trouwens, het gebruik
van net Fries in deze zaal zelve, wat de Voorzitter zo
welwillend toelaat, logenstraft dit ook wel ten zeerste.
Bovendien bestaat er geen Nederlands jurist, die geen
grote eerbied heeft voor de oude Friese wetgeving.
Fries was de taal, waarin de oudste wetgeving van de
lage landen aan de zee geschreven is.
Het Fries is zeker een volwaardige taal; Friese amb
telijke taal gebruiken betekent geen neerhalen van de
waardigheid van de ambtelijke stijl.
Trouwens, Friesland staat niet alleen in zijn strijd om
de volkstaal naar haar juiste waarde geschat en geacht
te krijgen.
Wij behoeven slechts naar de aan ons zo nauw ver
bonden Zuiderburen te zien. Tot de vorige wereldoorlog
gold het Vlaams voor een boerse taal. Maar na de
vrede van Versailles, toen hoge autoriteiten ontdekten,
dat er zo iets als een minderhedenprobleem was, en wel
een heel moeilijk, toen onoplosbaar schijnend probleem,
drong het tot de Belgische regering door, dat ook haar
land wel eens een officieel meertalig land kon en moest
zijn, zoals Zwitserland reeds lang was en Tsjechoslo-
wakije, o.a., werd. Dit is nu in België geen probleem
meer, maar men heeft daar een felle taalstrijd gekend
en gewonnen. Een strijd winnen doet men zo maar
niet ineens. Het is een kwestie van om met de pers
berichten uit 1940- 45 te spreken -penetratie en af
grendeling.
Dat de taalstrijd in Friesland niet hopeloos is, blijkt
uit de houding van „den Haag". Daar erkent men fei
telijk het Fries als een aparte Nederlandse taal:
1. Een hoogleraar moet met toestemming van „den
Haag" benoemd worden. Nederland kent 4 hoogleraren
in het Fries, onder wie 1 gewoon, d.w.z. dat deze
Jelle Brouwer geheel door het Rijk betaald wordt.
Hiermee erkent het betreffende Departement het Fries
als „een taal" in Nederland. Zoals Vlaams en Frans
beide Belgische talen zijn, zo zijn Nederlands en Fries
beide afzonderlijke, naast elkaar staande, talen in Ne
derland.
2. Bij de uitreiking van de Gysbert Japicxprijs is een
officieel vertegenwoordiger van het Departement van
Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen aanwezig, die
geen bezwaar maakt tegen het Fries als voertaal, in
tegendeel, hij stempelt door zijn aanwezigheid het Fries
tot een Nederlandse taal.
3. Ook het feit, dat tegenwoordig het Fries als vak
op school is toegelaten, legt nogmaals hierop de nadruk.
Zo heeft de Voorzitter, naar spr.'s bescheiden me
ning, zich vergist, toen hij eiste, dat een Nederlander
de eed in „de" Nederlandse taal moet afleggen, in
dezelfde bewoordingen, zoals zij in de wet geschreven
staan. Voor spr. is bovendien de zinsnede: „Zo waarlijk
helpe mij God Almachtig" van art. 1, 2e alinea, van de
wet van 17 Juli 1911 voor andere uitleg vatbaar, dan
welke de Voorzitter er aan gaf. H.i. is Nederland een
tweetalig land, niet in het oog der Friezen alleen. Zij
ondersteunt daarom van ganser harte het standpunt van
de heer Santema en hoopt op een soepel standpunt van
het college.
De heer Tiekstra schijnt het een anti-climax toe, wan
neer hij na het vurige betoog van mevr. Vondeling
overgaat op een kleine financiële beschouwing, maar dat
komt, omdat hij nu aan de beurt is.
De Aanbiedingsbrief spreekt over een voorzichtig
financieel beleid, waarbij gewezen wordt op het af
lopen van de noodregeling-Oud.
Op een vraag omtrent de ondernemingsbelasting
er is immers sprake van wijziging, ja zelfs van afschaf
fing van deze belasting geven B. en W. een ant
woord. dat spr. ook had kunnen geven, n.l., dat daar
omtrent nog niets bekend is. Het voornemen er toe
bestaat, hetgeen noopt tot een voorzichtig financieel
beleid. Daarbij moet nog worden gevoegd het feit van
de conjunctuurgevoeligheid van de gemeentelijke in
komsten. terwijl daarnaast de ontwikkeling van de
maatschappelijke verhoudingen met zich meebrengt, dat
