8
9
men dêr mar sa'n lyts bytsje ynfloed op hat. Sa tusken
heakjes wol spr. efkes freegje, oft der wol hiel goed
oan tocht is spr. twivelet der eigentlik net oan, mar
wol de fraech dochs efkes stelle, dat de ynkomsten
dêr't de gemeente dan seis baes oer is, yn it ridlike sa
heech mooglik binne.
Nou wol spr. noch efkes hwat freegje oer eat, hwat
him nei de seksjegearkomste noch opfallen is. As it
kolleezje seit: dat hienen Jo mar yn 'e seksje sizze
moatten, dan moat spr. dêrop anderje, dat hy it, doe't
de seksjegearkomste halden waerd, to drok hie om him
der tige yn to fordjipjen.
It is spr. dan opfallen, dat de foroarderingen op de
leges ü.o. foar de boargerlike stan, foar it lést wizige
binne yn novimber 1948. Krekt nei dy tiid binne de lés
ten, ek dy't foar it gemeentepersoneel opbrocht wurde
moatte, folie heger wurden. Men kin jin dus öffreegje:
Is dy foroardering noch wol by de tiid, hwant hwer't
de gemeente hwat wei krije kin yn it ridlike, moat hja
fêst by wêze.
Spr. komt noch efkes werom op it tokoart. Dit is
dus ek biynfloede troch de flinke forheging fan it
subsydzje foar it Frysk Orkest, foar de Ljouwerter Mu-
zykskoalle en ek troch it tokoart fan de stêdsbustsjinst.
Nou kin men wol sizze: Ja, dy bigreating moat slute en
it gemeentebistjür moat mar sjen, hoe't it dat rédt, mar
sa kin it fansels net, al kin men sa fier mooglik dy kant
ütgean.
Men kin sizze: It spyt üs, mar wy kinne it Frysk Or
kest gjin subsydzje jaen, dan wurdt üs tokoart grea
ter. Spr. wol der daelks by sizze, dat hy sa net rede-
nearje wol. En hwat de stêdsbus bitreft, Ljouwert
wurdt stees greater en kin net büten sa'n forfiermiddel.
Spr. mient, dat yn 'e greate stêdden de trams en trolley
bussen ek altyd in great tokoart hawwe en dêr rydt
men ek mar fleurich troch. Men hat ien kear ,,A" sein
en moat ek „B" sizze. Men kin hiel gewoan net mear
werom. En dat is op it kulturele mêd krekt itselde.
Fryslan leit al sa'n hiel ein fan it sintrum óf en as
men hjir ek kultureel earmoed makket, komt men noch
folie mear efteroan, dus dat kin hiel gewoan net. Spr.
c.s. binne it mei de opset fan dizze bigreating wol iens.
It tokoart is öfgryslik great, mar de subsydzjes en de
oare ütjeften, dy't needsaeklik binne, of dy't tige winsk-
lik achte wurde, moatte bliuwe.
Spr. wit der neat fan, oft de sprekkers aensens nei
hwat de hear De Vries sizze sil, noch gelegenheit krije
oer de erfpacht to praten, mar oars wol hy him yn
greate linen oanslute by hwat de hear Van der Veen
sein hat oer erfpacht. Erfpacht of gjin erfpacht is by
spr. ek net in prinsipiéle kwesje. Hy c.s. wolle dat fan
gefal ta gefal bisjen, mar wol fiele hja mei de hear Van
der Veen foar de greatst mooglike frijheit. Men moat
fansels as riedslid it bilang fan de gemeente foarop
stelle, mar dat hoecht noch net altiten yn to sluten,
dat men tsjin it forlangen fan de boargers yngiet. Spr.
wol him oanslute by de hear De Jong, as hy de hoop en
winsk ütsprekt, dat it it kolleezje en ek de rie jown
wurde mei ünder Gods seine ek yn it kommende jier
yn it bilang fan de gemeente fierder to arbeidzjen.
De heer Rutkens zegt, dat het niet alleen de heer
Van der Veen is opgevallen, dat in de algemene be
schouwingen die tot dusverre zijn gehouden, enige mat
heid valt te constateren. Het is ook spr. opgevallen.
Men behoeft zich niet te verwonderen over die mat
heid. Wanneer men de halstarrige houding van minister
Beel in aanmerking neemt en de huidige ontwerp-be-
groting, die door het college aan de raad is voorgelegd,
beziet, dan moet het ons, aldus spr., van het hart, dat
het college er goed aan heeft gedaan om niet te voldoen
aan de circulaire-Beel.
Immers, de politiek van Beel komt er op neer, dat
de zo noodzakelijke gemeentelijke ontwikkeling bij de
toeneming van de bevolking en de daarmee gepaard
gaande toeneming van het verkeer ten achter blijft,
indien voldaan zou worden aan diens onzalige wensen.
Wij menen dan ook, dat, indien de raad deze ont-
werp-begroting zou goedkeuren, hij dan in feite de
eerste stap heeft gedaan tegen de huidige Romme-
politiek, die belichaamd is in de circulaire van Beel.
Bij verschillenden is de vraag gerezen: Is het moge
lijk om deze begroting te realiseren, althans daar kwa
men de opmerkingen op neer. Wij zijn van mening, dat
het van de ontwikkeling zal afhangen, of deze begro
ting gerealiseerd zal worden, ja of neen. Deze moge
lijkheid achten wij hier aanwezig, indien op de basis
van de begroting 1956 een andere koers zal worden ge
varen door de leiders van de P.v.d.A. Dit zal hier op
neer moeten komen, dat die krachten samengebundeld
worden, die ook van de regering een andere koers wil
len, die weer ten gevolge zal hebben, dat het de ge
meente Leeuwarden mogelijk zal zijn haar begroting
te realiseren. Wij denken hierbij in de eerste plaats aan
het samengaan van socialisten en communisten. (Ge
lach.) (De heer Vellenga (weth.): Niet thuis). Wij be
schouwen dit als de meest belangrijke, als een be
slissende voorwaarde om het afremmen van de ge
meentelijke ontwikkeling door de Beel-Romme-politiek
tegen te gaan. Het zal echter afhangen van de vraag,
in welke mate de P.v.d.A. bereid zal zijn om haar on
zalig anti-communisme te staken en haar strijd te
richten tegen die afremmende krachten. Dit samengaan
zal er toe moeten leiden, dat Romme straks bij de
verkiezingen een nederlaag zal worden toegebracht,
op grondslag waarvan na de verkiezingen een regering
samengesteld zal kunnen worden, waarin voor de re
actionair Romme geen plaats meer zal zijn, een rege
ring, die volgens onze opvattingen dan zal dienen te
bestaan uit P.v.d.A., V.V.D. (Gelach) en andere krach
ten, die door de mandementspolitiek van Romme nu
geen kans hebben. In dit verband achten wij, evenals
de heer Van der Veen, de huidige samenstelling van
het college niet in overeenstemming met de wil van
de kiezers (De heer Wiersma: Oostenwind). Wij zijn
van mening, dat een samenstelling van het college, be
staande uit P.v.d.A. en V.V.D.meer in overeenstem
ming is met de uitdrukkelijke wil van de kiezers, zo
als zij die door het uitbrengen van hun stem hebben
getoond op de laatst gehouden gemeenteraadsverkie
zingen.
Wij menen, dat wij, omdat deze huidige begro
ting ingaat tegen de Beel-politiek, haar dienen goed
te keuren, om zodoende mede te werken aan een tot
stand brengen van een zo groot mogelijke eenheid in
de raad tegen de funeste politiek van Beel, die be
lichaamd wordt in diens circulaire.
Er zijn in de algemene beschouwingen door de diverse
fracties hartroerende woorden gebezigd over de wo
ningnood en ook wij zouden hierover iets willen zeggen.
Wanneer wij cijfers willen noemen, moeten wij vol
staan met de raad in het bijzonder er op te wijzen,
dat het aantal aanvragen in Leeuwarden van jaar tot
jaar stijgt en dat het op dit ogenblik reeds de 4500
heeft overschreden. Zeer terecht is er gezegd, dat de
woningnood bijna uitzichtloos wordt, vooral gezien de
regeringspolitiek van het huidige ogenblik. Men is be
zig om de goegemeente koeien met gouden horens te
beloven. Het staat reeds vast, dat, wil er werkelijk
sprake zijn van een opheffing van de woningnood bin
nen 10 jaar, het dan noodzakelijk zal zijn om in Leeu
warden een jaarlijks bouwvolume te realiseren van 770
woningen. Wij vragen ons af: is het mogelijk om bij de
huidige politiek van Beel deze belofte van Witte voor
Leeuwarden te vervullen?
In het jaar 1955 beloofde Witte aan het Nederlandse
volk 75.000 woningen. Dit zijn maar 64.000 geworden,
dus 11.000 minder. Ook voor dit jaar was een contin
gent van 75.000 beloofd. Reeds nu heeft de minister be
kend gemaakt, dat er 8.000 woningen minder zouden
worden gebouwd dan aanvankelijk door hem waren
begroot. (De heer Wiersma: Vorstverlet). Zowel de
politiek van Beel als van Witte karakteriseert in het
bijzonder de Romme-politiek, die in het afgelopen jaar
is gevoerd.
Nochtans zijn ook wij van mening, dat ook vanuit
de Leeuwarder raad een zo krachtig mogelijke stem
dient te worden gehoord, opdat er een einde komt aan
de ellende, die in Leeuwarden op dit gebied heerst.
Deze woningnood immers heeft tot gevolg, dat bron
chitis en astma huizen op de zolders en in de toch
tige schuren van de krotwoningen.
Wanneer wij deze ellende zien en ook de maatregelen,
die geregeld door diverse gemeenten worden beraamd
om niet alleen te bewerkstelligen, dat er een zo hoog
mogelijk bouwvolume van de regering verkregen wordt,
maar ook, dat dit gerealiseerd kan worden, bevreemdt
het ons, dat er stemmen opgaan in de raad, die de
methode van Amsterdam afkeurenswaardig vinden.
Wat behelst eigenlijk deze methode Ze bestaat daaruit,
dat de gemeente Amsterdam de sociale voorwaarden
voor de bouwvakarbeiders aantrekkelijker maakt. Dat
Amsterdam op dit ogenblik in staat is om een grote
aantrekkingskracht uit te oefenen, is niet in de eerste
plaats gelegen in het feit, dat het verhuis- en verblijf
kosten vergoedt; wél maakt in de allereerste plaats de
gemeentelijke klassen-indeling groot verschil uit. Wij
zijn dan ook van mening, dat, wil Leeuwarden de bouw
vakarbeiders houden, het er dan ook toe over dient
te gaan om voor hen de voorwaarden zo aantrekkelijk
mogelijk te maken.
Verder menen wij, dat B. en W. zowel technische en
politieke leiders van elke richting als de bouwvakarbei
ders en de vakorganisaties om één tafel zouden moe
ten bijeenbrengen, ten einde met elkaar maatregelen
te beramen, die er toe kunnen leiden, dat Leeuwarden
een hoger volume zal kunnen realiseren en dat een
ongestoord bouwen in Leeuwarden tot stand kan wor
den gebracht.
Wij willen er met nadruk op wijzen waar hier
gesproken is over de mogelijkheid tot systeembouw
dat men alleen kan proberen om een zo groot moge
lijke bouw-aktiviteit in Leeuwarden te bereiken, maar
dat zulks uiteindelijk niet mogelijk zal zijn, indien dit
zou gaan zonder en ten koste van de bouwvakarbeiders.
Verder zijn wij van mening, dat de omscholing in
Leeuwarden een te geringe aantrekkingskracht biedt
voor de jonggehuwden in het bijzonder. De omscho-
lingslonen zijn n.l. gebaseerd op de W. en W.-uitkering.
Dit leidt er toe, dat vooral jonggehuwde arbeiders zul
len trachten werk te vinden in de industrie, omdat ze
de 20%, die ze minder krijgen in de woningbouw, daar
wel verdienen. Wij menen dan ook, dat het college hier
aan grote aandacht zal dienen te besteden, opdat ook
in Leeuwarden een zo groot mogelijke bouwcapaciteit
kan worden bereikt, zonder dat daarbij de vreugde van
de arbeid in het gedrang zou komen.
In deze beschouwing willen wij ook nog iets zeggen
over de salarissen van de ambtenaren en andere loon-
trekkenden in dienst van de gemeente.
De mening van de C.P.N., dat de werkers niet delen
in de gestegen welvaart, is reeds geruime tijd niet meer
alleen haar mening. Eind augustus begon Ad. Ver
meulen zijn radiopraatjes met als hoofd ,,De noodzaak
tot een nieuwe loonronde". Nadien zijn onderhandelin
gen hierover begonnen. De groot-ondernemers echter
denken er niet aan om aan de zeer matige eisen van
de vakorganisaties te voldoen. De raad van commissa
rissen van de Amsterdamse Bank, waarvan Romme lid
is (Gelach), stelt voor deze en diens mede-aandeelhou
ders 45 miljoen belastingvrij uit te keren. Dit mirakel
wil men in die kringen tot in lengte van jaren laten
voortbestaan en opvoeren, ten koste van de arbeiders
klasse. En op dezelfde dag, dat „Het Vrije Volk" met
een verslag kwam van het in december van het vorige
jaar gehouden looncongres, waar de eis van een al
gemene loonronde werd gesteld, verklaarde Romme in
de K.V.P.-raad, dat hij aan een nieuwe loonronde niet
zou medewerken. Wij hebben nadien dan ook gezien,
dat de ondernemers in de Stichting van de Arbeid de
onderhandelingen hebben gesaboteerd. De C.P.N.-fractie
staat daarom op het standpunt, dat in Leeuwarden de
eis van de vakcentrales door het college gerealiseerd
dient te worden en terecht dient te komen in de zakken
van de ambtenaren en de andere loontrekkenden uit de
gemeente.
In de begroting 1956 zijn posten opgenomen, die onze
goedkeuring niet kunnen wegdragen. Hierop komen wij
bij de behandeling van de posten terug.
Wij handhaven ons standpunt t.a.v. de viering van
de 5e mei. Wanneer door de heer Mani de hoop wordt
uitgesproken, dat ook dit jaar de bevolking over zal
gaan tot de viering en de zo massaal mogelijke viering
van de 5e mei, dan zouden wij tot de heer Mani willen
zeggen: Uw wens en Uw hoop kunnen heel wel ver
wezenlijkt worden, indien U met ons er op aandringt,
dat het college van B. en W. daartoe de nodige initia
tieven neemt, omdat hiervan naar onze mening zal
afhangen, in welke mate de 5e mei in Leeuwarden zal
worden gevierd. Wij zijn van mening, dat het standpunt
van B. en W., neergelegd in de mem.v.a., in strijd is
met de motie, die in de Tweede Kamer is aanvaard.
Voorts hebben wij kennis genomen van de medede
ling van het college, dat het in de loop van het jaar
zal komen met een voorstel tot wijziging van het amb
tenarenreglement. In tegenstelling met wat de heer
K. J. de Jong hierover heeft gezegd, zouden wij B. en
W. willen vragen: Geef de ambtenares in Leeuwarden
vrij baan, geef haar de volledige kans, dan zal zij be
wijzen, dat zij niet onder zal doen voor haar manne
lijke collega's. Laat Uw aangekondigde voorstel een
einde maken aan de krenkende discriminatie van de
vrouw. Het beleid te dezen aanzien van de laatste an
derhalve eeuw is op dit ogenblik bezig bankroet te
lijden en wij zouden zeggen: laat de raad er een steen
tje toe bijdragen, dat dit bankroet zich ook zo snel
mogelijk t.a.v. de ambtenares zal voltrekken.
De heer De Vries is nog diep onder de indruk van de
liefdeszang van de heer Rutkens en het kost hem moeite
om tot de werkelijkheid terug te keren. Spr. zou het
college wel in overweging willen geven, de begroting
niet meer in de maand maart te doen behandelen (Ge
lach).
Spr.'s fractie heeft zich, zoals haar voorzitter al in
zijn algemene beschouwingen heeft gezegd, beraden
over de vraag: erfpacht of verkoop. Spr. zou nu van
deze gelegenheid gebruik willen maken, om het college
en de raad in te hchten over de conclusies, waartoe zij
is gekomen en de overwegingen, die haar tot deze con
clusies hebben geleid. Allereerst zouden hij c.s. en
dit in overeenstemming met wat in de raad is gezegd
willen vaststellen, dat, naar hun mening, dit vraagstuk
louter een vraagstuk van praktische politiek is, en dus
als zodanig niet principieel, zo men wil, dogmatisch,
gezien mag worden. Het enige principiële in dit vraag
stuk vormt de vraag, in hoeverre het algemeen belang
prevaleert boven het particuliere belang. Men zal van
spr.'s fractie niet anders kunnen verwachten, dan dat
zij aan het algemene belang een overheersende positie
wil toekennen. De voornaamste voordelen, verbonden
aan het erfpachtsysteem, boven de vei koop van giond
zijn: in de eerste plagts: de eventuele waardevermeer
dering van de grond komt niet toe aan de toevallige
particuliere eigenaar, maar aan de gemeenschap. Deze
waardevermeerderingen zullen op kunnen treden bij
die gronden, die door de toenemende stadsuitbreiding
relatief dichter bij het centrum komen te liggen, dan
wel bij die gronden, waarop in de buitenwijken winkel
centra e.d. ontstaan.
Ook bij sanering van straten of wijken zal waarde
stijging optreden voor de gronden in de grensgebieden,
waartegenover staat, dat de gemeente belangrijke fi
nanciële offers voor deze sanering zal moeten brengen.
Ook eventuele monetaire waardestijgingen komen bij
het erfpachtsysteem aan de gemeenschap.
Deze waarde- en prijsverschillen komen slechts in
direct tot uitdrukking, daar de gemeente, indien de
grond zou zijn verkocht, tegen een hogere prijs deze
gronden weer zou moeten terugkopen. Direct kan de
gemeenschap hiervan profiteren, door bij het einde van
de erfpachtstermijn of wel tussentijds tot herwaardering
van de grond over te gaan. Een tweede voordeel van
het erfpachtsysteem acht spr.'s fractie de mogelijkheid,
dat de gemeente opnieuw de beschikking krijgt over
de grond, terwijl zij desgewenst ook tussentijds de
beschikking er over kan herkrijgen. Naar haar
mening spreekt dit voordeel wel zeer sterk. Als men
ziet, hoe moeizaam de weg is, om in de te saneren
stadsgedeelten de beschikking over de grond te krijgen
en met hoeveel kosten dit gepaard gaat, is hier verder
commentaar wel overbodig. Spr. c.s. zijn van oordeel,
dat, hoe zorgvuldig men ook in uitbreidingsplannen met
de te verwachten ontwikkeling van woningbouw en
verkeer rekening zal houden, deze ontwikkeling slechts
zeer onvolledig zal zijn te begroten. Als derde voor
deel kan nog genoemd worden het feit, dat de adspirant-
bouwer minder kapitaal nodig heeft om tot bouw van
een eigen woning over te gaan. Hoewel dit toch zeker
ook een voordeel genoemd mag worden, zullen in de
praktijk de psychologische weerstanden, die het gevolg
zijn van de jaarlijks terugkerende betalingsverplich-
