tos
hat de léste öflossing foar sa fier dy der noch is
west en stiet de groun op in hiel leech sifer. Nei myn
bitinken moat it mooglik wêze om yn sa'n kompleks
op it bisteande strjitteplan nijbou to setten. Der sille
hwat hüzen minder boud wurde moatte, hwant op in
plak dêr't oars twa hüzen steane moat nou in bytsje
parkearromte komme; it moat in simpele opset wurde,
mar kwalitatyf goede wenningen. Dan moat de Ge
meente ek forjitte dat dy hüzen heid wurde moatte,
hwant dan wurde se wer djür. Uteinliks is praktysk
hiel Ljouwert boud sünder heijen; en dat koe, de hüzen
bleauwen stean. Hjoed-de-dei stiet yn de gemeentlike
foarskriften dat der heid wurde moat. Mar as wy mei-
inoar probearje sille goedkeape wenningen to bouwen,
dan moat de wenningbouforiening de groun hawwe foar
in bytsje sinten, dan moat de Gemeente forjitte dat
der heipeallen ünder moatte en dan moatte wy der
net to folie franje omhinne meitsje. Wy moatte in
pear wenningen minder bouwe; de auto's kinne net
yn de strjitten stean mar as wy de blokjes hv/at koar-
ter meitsje dan kinne dy wol op it ein stean. It Ge-
meentebistjür moat yn oerliz ris ütrekkenje hoe great it
forskil dan wurdt en hwer't wy dan ütkomme. En dan
moatte wy gjin minne mar kwalitatyf goede wennin
gen bouwe sünder al to folie kosten to meitsjen. Wy
kinne altyd wol sizze dat de winken en foarskriften
forkeard binne, dat de kurvepriis forkeard is, mar wy
moatte earst mar ris sjen hwat wy seis dwaen kinne.
En dan siz ik: As wy nou kompleksen nimme dy't öf-
skreaun binne en wy fange hwat krotoprommingspre-
my dan leit dy groun dér to lizzen. Wy dogge neat oan
it strjitteplan, wy bouwe der op 'e nij, wy forjitte it
heijen en dan is der sa mar in tüzen of seis, sawn
boppe wetter. Wy komme dan yn in oare skael foar
it subsydzje. It soe my net forwünderje dat wy dan
mei in wenning oan de merk kamen dy't der goed mei
troch kin. It sil net in great oantal wêze. Mar litte
wy nou ris in proef nimme yn in lyts hoekje fan in
amovearringsbuert en ris sjen hwer't wy ütkomme.
Litte wy dat nou ris meiinoar reéel opsette en der ris
meiinoar foar stean gean. As wy dat ris mei 100 hü
zen probearje(De hear De Jong (weth.): Dy
proef hawwe wy al nommen yn 1947/1948 yn de Lin-
naeusstrjitte en dér forsakje de hüzen nou; dat komt
der efter wei.) Dat is sa lang lyn. Mar ik hear it fier
der wol yn it antwurd. It is dan spitich dat ik gjin
tredde ynstansje haw.
De heer Van Haaren: Het zijn duidelijk politieke
discussies geworden en ik mag dat wel. Waar gaat
het om? Het gaat om de huren van woningen mevr.
Brandenburg noemde dat terecht voor de achter
hoede van de arbeidende klasse. Die staan er altijd
naast, die zitten altijd in de hoek waar de klappen val
len, maar die willen net als alle andere mensen be
taalbare woningen hebben. En die zijn er gewoon niet.
De heer Van der Veen zegt dan dat de arbeider zich
zelf uit de markt geprijsd heeft met al zijn looneisen
en dat daardoor die woningen zo verschrikkelijk duur
geworden zijn; dan kunnen die mensen daar niet in
wonen Dat is heel logisch, dat is een typisch liberale
redenatie. Maar vergeet het maar. Die arbeider holt
alleen maar achter de stijging van de kosten van het
levensonderhoud en de inflatie aan en de factor kapi
taal heeft er echt wel voor gezorgd dat die veilig zit,
dat de rente binnenkomt en dat met alle mogelijke an
dere middelen gezorgd wordt dat de huren omhoog
gaan. De mensen die het kapitaal hebben zitten niet
in de hoek waar de klappen vallen. In de hoek waar
de klappen vallen, zit inderdaad de achterhoede van de
arbeidende klasse waar mevr. Brandenburg het over
had.
De Wethouder heeft gezegd dat de leegstand zich
voordoet in de sector van de middenklasse. Het is niet
de kwestie van de middenklassen. Daar zitten wel de
spanningen, maar als je goed verdiend dan kan je alle
woongenot kopen dat je maar wilt. Maar als je tot
die achterhoede behoort dan zit je er naast.
Het gaat er nu om dat er woningen gebouwd moe
ten worden voor de laagst-betaalden. Dat moeten be
hoorlijke, volwaardige woningen zijn die ook nog goed
koop zijn. Door stichtingen als b.v. Talma zijn moedige
pogingen ondernomen om aan die behoefte tegemoet
te komen, om in die behoefte te voorzien. Die hebben
woningen gebouwd tegen een huurprijs van plm.
f 200,per maand. En dan kan je wel zeggen dat
er eigenlijk nog dit en dat en zus en zo aan zou kun
nen gebeuren. Dat kan best zo zijn, maar het zijn voor
die mensen heel fijne woningen waarin ze bijzonder
graag willen wonen en waarvoor ze een huur betalen
die ze nog net met heel veel moeite kunnen betalen.
En dan zegt de heer Jarig de Jong: De vrouwenadvies
commissies willen steeds betere voorzieningen en daar
door worden die woningen duurder. Nu, die vrouwen
adviescommissies pleiten echt niet zo zeer voor een
tweede toilet en dat soort dingen; zij pleiten veel meer
voor het voorkomen van idiote situaties in de wonin
gen, zoals b.v. dat, als je de deur binnenkomt, het
knopje van het licht niet bij de deur maar aan het eind
van de gang zit, zodat je eerst bijna je nek breekt voor
je het licht in de gang kunt aansteken. Zij pleiten er
voor dat er ruimte komt om een wasmachine neer te
zetten in een bijkeuken en dat er een afvoer is. Ook
in heel veel dure woningen ontbreken dat soort prak
tische voorzieningen. Het is gewoon niet waar dat zij
pleiten voor allerhande luxe, voor allerlei dure inves
teringen in de woningen, zij pleiten veel meer voor
praktische voorzieningen waar veel architecten ge
woon niet aan gedacht hebben met al hun geprefabri
ceerde toestanden.
Wat kunnen wij nu in deze Raad doen om kwalita
tief goede woningen tegen een lage prijs te krijgen?
Daar heb ik ook geen antwoord op en ik heb het idee
dat niemand daar het antwoord op heeft. Maar ik
vind het gewoon ontzettend nuttig en goed dat mevr.
Brandenburg de noodzaak hiervan stelt. Ik vind eigen
lijk dat ze het bijltje er veel te gemakkelijk bij neer
legt en zegt dat we er toch niet uit komen. Al komen
we er niet uit, we moeten er steeds op blijven hame
ren, we moeten het steeds eisen. We moeten er steeds
voor blijven vechten, hoe dan ook. U kunt zeggen wat
U wilt, maar ik vind dat mensen recht hebben op een
dak boven hun hoofd. Dat is een van de meest ele
mentaire behoeften die ieder mens in deze samenle
ving heeft. De samenleving moet zodanige voorzienin
gen treffen dat aan die behoefte tegemoet wordt ge
komen. (De heer Eijgelaar: Moet dat beslist een goed
koop dak zijn?) Voor de mensen met geringe inko
mens moet dat inderdaad een goedkoop dak zijn, want
als ze dat goedkope dak niet krijgen staan ze op
straat. (De heer Eijgelaar: Is dat niet overdreven?)
Nee, ze staan inderdaad op straat of ze zitten in krot
ten, in minderwaardige woningen. (De heer Eijgelaar:
Daar moeten ze uit.) Ja, daar moeten ze inderdaad
uit, maar dan moeten we ze iets bieden dat bewoon
baar en betaalbaar is. Wij hebben zo verdomd gemak
kelijk praten, want wij zitten in goede woningen. Maar
deze mensen hebben niet de middelen om die woningen
te huren omdat ze eenvoudig niet genoeg inkomsten
hebben om die huren te betalen; en daar gaat het om.
Dat is een sociaal probleem dat je hier aan de kaak
moet stellen en dat is een probleem waar deze Raad
steeds mee te maken heeft.
De hear Singelsma: De séen geane my nea to
heech, moat ik Jo sizze. Ik fyn dit nou wol in aerdich
momint om ek hwat to sizzen. (Laitsjen) Ik haw mei
nocht harke nei mefr. Brandenburg dy't opkomt foar
de goedkeape wente. Mar it docht my altyd hwat nij
as ik sjoch dat de partij fan de polarisaesje foar de
arbeiders hege leanen hawwe wol. Ik gun harren
dat graech, mar wy libje yn in kapitalistyske maet-
skippij dér bin ik my goed fan biwust dêr't
arbeider syn wurkkrêft forkeapje moat foar de heechst
mooglike priis. Mar it gefolch sil dan ek wer wêze
dat it produkt fan syn hannen ünbirikber foar him
wurdt. As ik dan sjoch hoe't de fakbounen al mar
hegere leaneasken stelle en oan de oare kant klage
wurdt dat de hüzen ünbitelber wurde, dan tink ik: Ja,
it is de wet fan it bihald fan de ellinde, hwat jo oan
de iene kant winne, forlieze jo oan de oare kant. Sa
is it nou ien kear. En yn dizze kapitalistyske maet-
skippij moatte wy mei hiersubsydzjes de saek in bytsje
byspikerje; it is eins in hwat üneigen tastan. Wolle
wy dat hwat oars hawwe dan sille wy in oare maet-
skippijfoarm hawwe moatte. (Mevr. Brandenburg-
Sjoerdsma: Een herverdeling van de inkomens.) Yn
kommunistyske lannen leit it hiel oars. Ik leau, wy
sille dêr hwat tusken yn moatte. In fyn dit in hwat
üneigen en ünwaerachtich debat as wy hjir pleitsje
foar goedkeape hüzen. Ik tocht dat de faktor arbeid
dochs seker de helte ütmakke fan in hüs.
Ik soe it allegearre graech oars hawwe wolle, mar
ik sjoch ek gjin oplossing.
De heer De Vries is inmiddels ter vergadering ge
komen.
De heer Heidinga: Het is een bijzonder interes
sant debat over deze materie. Een debat in deze geest
is in deze Raad ook wel vaker gehouden.
Persoonlijk geloof ik dat deze Raad er verbazend
weinig aan kan doen. Dat het ligt zoals het ligt, is
een uitvloeisel van landelijke politiek. Dat wordt niet
hier klaar gemaakt, maar in de Kamer in Den Haag.
Dat hebben Christelijke regeringen gedaan, dat heb
ben meer(Stem: Heidense regeringen?) Die
hebben we hier in Nederland niet. Dat zult U mij niet
horen zeggen. Er zijn in Nederland enkele partijen
die in hun vaandel het woord Christelijk voeren en er
zijn andere partijen die dat niet doen; die moeten dat
zelf weten. Ik wilde alleen maar zeggen dat ook re
geringen waarin die andere partijen vertegenwoordigd
waren niet tot een andere politiek zijn gekomen. Wat
is nu eigenlijk de politiek? Want daar zit het hem
volgens mij. Alle naoorlogse regeringen hebben ge
meend dat zij volledig voor iedereen moesten zorgen
en dat zij iedereen in een bepaald keurslijf moesten
dwingen. Als vlak na de oorlog laten we zeggen
de eerste tien jaar woningwetwoningen waren ge
bouwd zoals oorspronkelijk de bedoeling was van de
Woningwet en men had die overige categorieën van
de bevolking gewoon overgelaten aan zich zelf zo
van: jullie kunnen jezelf wel bedruipen, jullie kunnen
zelf wel zorgen voor een huis dan was het nooit zo
gelopen als het nu gelopen is. Er is een tijd geweest
dat advocaten, dokters, hoofdonderwijzers, leraren en
dominees gevestigd waren in woningwetwoningen. Dat
is nooit de bedoeling van de Woningwet geweest. Maar
zo is het na de oorlog wel gegroeid. Dat had nooit
gemoeten; daar ben ik heilig van overtuigd. De woning
stichtingen waar De Jong, Miedema, Eijgelaar en
Spoelstra zich het vuur voor uit de sloffen lopen
daar heb ik alle respect voor doen werk dat ze
niet behoorden te doen. (De hear Miedema: Jo wurde
bitanke.) Ze behoorden het niet te doen, maar ze
kunnen er niet onderuit omdat deze maatschappij in
die richting gegroeid is. En om het nu kort te maken:
Naar mijn mening behoort het zo te zijn dat de over
heid woningen bouwt voor de mensen die het zelf niet
kunnen en niet voor de mensen die het zelf wel kun
nen. En daar zit de grote moeilijkheid. Minister Udink
b.v. heeft een woningbouwnota uitgebracht en later is
hij de laan uitgegaan. Maar ik heb die nota bestudeerd.
Daar is mij uit gebleken dat men in de overheidssector
wat betreft de subsidies zo vast zit als een huis. Het
hele land loopt met die bouwsubsidies compleet stomp.
Dat zullen we straks nog wel merken ook. Het had
naar mijn mening zo niet gemoeten. We hadden als ge
meenschap een behoorlijk subsidie wat mij betreft
veel meer dan we tot nu toe gegeven hebben moeten
bestemmen voor woningen voor mensen die daar be
hoefte aan hadden. Had dat dan maar a fonds perdu
afgeschreven. B.v. deze woning kost f 20.000,daar
legt het rijk f 10.000,bij en dat wordt afgeschreven;
wij beschouwen ze als huizen van f 10.000,en bere
kenen daarop de huur. Dan hadden we de mensen ge
holpen. De andere mensen, zoals wij b.v., hadden voor
hun eigen huisvesting behoren te zorgen. En dat is de
grote fout geweest.
De heer De Jong (weth.): Het lijkt mij het beste
dat ik mij beperk tot een kort antwoord op hetgeen
mevr. Brandenburg in tweede instantie gezegd heeft.
Ik dacht dat het een wijs standpunt van haar is dat
zij zegt dat wij het moeten zien eens te worden en
dat het goed is dat wij deze discussie hebben gehad.
De discussie is niet zonder resultaat gebleven. De pro
blematiek is het waard om goed doorgesproken te
worden. Dat is nu gebeurd. Het is een problematiek
die ons allen bezig houdt. Mevr. Brandenburg wilde
het hierbij laten.
Wanneer deze problemen straks weer eens in de
Raad aan de orde komen i.v.m. nieuwbouwplannen,
dan kunnen wij eventueel in de Raad voor de Volks
huisvesting dat lijkt mij daarvoor een geschikt or
gaan dit nog wel eens aan de orde stellen. Daar is
niets op tegen. In die raad zitten allemaal mensen die
op het gebied van de volkshuisvesting hun inbreng
leveren; laten die dat dan nog eens bekijken. Maar
dat zou dus kunnen als we met nieuwbouwplannen
verder gevorderd zijn dan nu. We zijn nu bezig met
het uitwerken van plannen. Het zou betrekking kunnen
hebben op alles dat komt na hetgeen nu in aanbouw
is. Daar zou ik wel iets voor voelen.
Ik dacht dat de verschillen in de Raad niet zo groot
zijn. Verschillende facetten zijn eens van alle kanten
bekeken. Het is geen gemakkelijke zaak, maar we
moeten die ook niet overtrekken. Ik vind het nuttig
dat we er samen eens over hebben gesproken. Ik sluit
mij graag aan bij de laatste woorden van mevr. Bran
denburg. (De heer Vellenga: Wat vindt U dan het nut
van deze discussie?) Dat de tegenstellingen aanvan
kelijk erg groot leken, maar dat later bleek dat, als
je met de cijfers gaat werken, men toch algemeen wel
het gevoel heeft dat de verschillen niet zo groot zijn.
Als wij het type dat in Drogeham gebouwd is hier zou
den bouwen dan komen we op f 240,De huizen die
we bouwen komen nog niet op f 300,Het verschil is
dus niet zo groot. Als we dan zien hoeveel meer de
woningen die wij bouwen bieden aan voorzieningen
dan geloof ik dat die marge veel kleiner is dan aan
vankelijk uit de discussie in het begin viel te verwach
ten.
Ik zie persoonlijk bovendien de zegen van de indivi
duele huursubsidie zeer duidelijk aanwezig. Mevr. Bran
denburg heeft daar tegenover gesteld dat er ook be
zwaren aan zitten, maar in deze situatie met de enor
me bouwkosten vind ik het een goed middel dat ik tot
en met kan waarderen. Heel wat tegenstellingen die
er anders zouden ontstaan, kunnen nu worden voor
komen of opgevangen.
Ik vind dus dat deze discussie nuttig is geweest om
dat we weer eens met z'n allen met de neus op dit hele
probleem gedrukt zijn.
Hoofdstuk VI, Openbare Werken.
Volgno. 188.
De heer Eijgelaar: Ik heb dit punt geclaimd, maar
ik zie er vanaf het aan te snijden.
Hoofdstuk IX, Sociale Zorg en Maatschappelijk Werk.
Volgno. 570.
De heer Spoelstra: In de inleiding van het verslag
1972 van de Gemeentelijke Sociale Dienst hebt U kun
nen lezen dat men zeer geïnteresseerd is in de ont
wikkeling van de particuliere instellingen van maat
schappelijk werk en in de samenwerkingsmogelijkhe
den met deze stichtingen. Bent U niet met mij van
mening dat wij deze belangstelling het beste kunnen
tonen door deel te nemen aan de Stichting Maatschap
pelijke Dienstverlening Leeuwarden, welke in januari
1974 zal starten?
Tot mijn spijt ik had er om gevraagd heb ik
van de Gemeentelijke Sociale Dienst geen cijfers mo
gen ontvangen over de mogelijke gevolgen van deel
neming aan de nieuwe stichting. Na informatie bij ter
zake bevoegden werd mij verzekerd dat voor de Ge
meente bij deelneming aan deze combinatie het subsidie
voor deze stichting terug verdiend zou kunnen worden.
Gaarne zou ik dus van U vernemen of U bereid bent
te onderzoeken wat de financiële gevolgen zijn bij ge
hele of gedeeltelijke deelneming van de gemeentelijke
dienst aan deze stichting en, indien dit onderzoek po
sitief uitvalt, te bevorderen dat verdere maatregelen
in die richting spoedig worden genomen.
Mevr. Visser-van den Bos: Ik treed misschien een
beetje in de plaats van de Wethouder met wat ik ga
zeggen, maar ik heb er toch behoefte aan even te
reageren omdat ik er ook bij was toen de heer Spoel
stra deze kwestie aan de orde stelde in de Commissie
voor de Sociale Dienst.
