20
itjinge der yn in wyk bart of net bart en hwat der neffens harren wol barre moat. Yn Ljouwert is it de
oerheit slagge dizze aksjefierders finansieel to stypjen en mei harren om de tafel sitten to gean om har
ren yn in rêstich farwetter to krijen. Dat is in pryslik stribjen. Mar sadré de aksjegroepen harren doel
birikt hawwe sille hja nije taken oangripe. It is yn wezen in goede saek, mar it biwiist ek dat, hwer't
it de politike partijen net slagget om in bipaeld konkreet doel ta in goed ein to bringen, dit de aksje
groepen wol slagget. Harren bisteansrjocht is unfrede oer in bipaeld konkreet doel, inkele minsken
bringe it under wurden en mei help fan krante en radio of televisy wurde safolle mooglik minsken mo-
bilisearre dy't dan de oerheit under druk sette. Wy meitsje dat hjir ek geregeld op de tribune mei. Ak
sjegroepen biwize dat de kleau tusken de kiezer en syn fortsjintwurdiger great wurden is. Hja bringe
problemen nei foaren dy't de folksfortsjintwurdiger net of minder tsjin kaem is en it gefolch is dat de
keazen folksfortsjintwurdiger ünwis wurdt. As hja al bitrutsen wurde by aksjes - dat bart net sa faek
omt de aksjefierders harren rjochtstreeks rjochtsje ta de bistjurders - dan wurdt harren posysjebipaling
lêstich omt loyaliteit oan de aksjegroep ornaris meiien ynhaldt in tokoart oan loyaliteit t.o.f. harren
eigen partij en de mei harren partij forboune groepen. Fan dizze aksjegroepen sille wy yn de takomst
mear hearre omt mar 10% fan de kiezers boppe de 21 jier lid'is fan in politike partij, in tal dat 25
jier lyn sa likernoch 30% wie. Ik moat sizze dat ek de F.N.P. üt sa'n soarte aksjegroep fuortkommen is
en dat it aksje-elemint harren ek net frjemd is. It is dêrom ek dat yn dizze ried Axies my it meast oan-
sprekt, net allinne om harren kennis fan de lokale situaesje mar ek fanwegen harren moed. Hwant der
is moed foar nedich om it as ienling of as twamans-fraksje op to nimmen tsjin de fêstige oarder en de
partijen.
It byld dat ik sketst haw fan it toskuorde Nederlan, in fanalds fordielde basis en in min of mear
ienriedige top dy't mei spesialisten as fortsjintwurdigers fan bilangegroepen harren sin bisochten troch
to drukken en nei 1966 in fordielde top, hat in krisis foroarsake yn us politike systeem. De aksjegroepen
as in nij elemint yn de polityk binne it biwiis fan de kommunikaesjekleau tusken kiezer en fortsjintwur
diger. Hwa't dizze sjenswize tapast op us eigen situaesje sil ta de konkluzje komme dat mannich saek
him ek hjir unttrekt oan de iepenbierheit en fordwynt nei de "inner circle".
Hwa't dizze wurden goed yn him opnommen hat sil wol bigripe dat de C.D.A.-moty yn wezen in
slach yn de loft is. Hwa't foroaring wol moat biwust it hiele politike systeem oanpakke. De Otjefte fan
de V.N.G.-brosjuere "Dichter bij u, oefeningen in decentraliseren" jowt in helder byld hoe't de saek
der yn wierheit foarleit. Mei dizze moty foroaret der neat oan it systeem. Fan dit systeem wurdt de le
gere oerheit en foaral ek de boarger it slachtoffer. Miskien dat de nije bistjurIike weryndieling hwerby
it lan opdield wurdt yn 24 provinsjes nije styl it bi st ju r hwat tichter by de minsken bringt. Mar ek dat
stiet jitte yn de kiif. It wurd desintralisaesje is foar de measte partijen in mar min to bigripen wurd.
Mar dat jildt likegoed foar de organisaesjes dy't lannelik organisearre binne. Oft it nou it Boun fan
Plattelansfroul ju is, de C.B.T.B., de K.N.V.B. of de K.N.S.B., it is allegearre ien tut mem. Dan
moat men ek net kleije oer de gefolgen fan in stelsel dat men seis yn it libben roppen hat en dat men
sels yn stan halde wol. De regels dy't ik sketst haw foar itjinge him ofspilet op it heechste regearings-
nivo kin men ek wer yn de legere nivo's, foaral fan de provinsje, werom fine, sij it yn hwat mindere
mjitte. Ek yn provinsiael forban fynt de biliedsbislissing yn de izeren ring fan de bilangegroepen plak.
En hoe is it yn dizze stêd steld? As ik sjoch hoe't bipaelde bou-undernimmingen hjir operearje en
hoe't dy fan bipaelde persoanen gebruk meitsje, dan ropt dat by my ek bipaelde gedachten op. Allinne,
in protte spilet him wer yn it forburgene of. Deselde heimsinnigens sjocht men by de polysje-affaire.
It parlemintaire systeem yn Nederlan is yn in krisissituaesje torjochte kommen. Biliedsbislissingen
spylje harren of yn de lytse romtes. Aksjegroepen binne de graedmeter foar it minder goed funksionear-
jen fan de demokrasy. Yn in Ian mei allinne mar minderheitspartijen sil it polarisearjen oan de top dy
krisissituaesje allinne mar forsterkje. It kompromis is yn sa'n Ian de iennige mooglikheit om ta in stabi
le demokrasy to kommen. Yn in tiid dat fordieling fan de wolfeart as ien fan de earste taken op it pro-
gramma stean moat is it fan bilang dat de efterban net yn striid mei mekoar is, in striid op libben en dea.
Ik einigje mei twa stellingen sa as dat by in wittenskiplike skóging heart. De demokrasy is baet by
in greate mjitte fan iepenheit en de demokrasy is baet by in greate mjitte fan fordraechsumens.
De Voorzitter: Wij hebben nu de algemene beschouwingen gehad. Ik stel voor nu ook de financië
le beschouwingen af te werken zodat wij vanavond meteen kunnen beginnen met de beantwoording.
De heer Knol: Toen eind augustus van dit jaar de wethouder van Financiën de begroting 1 977 en
het beleidsplan 1977-1981 aan de pers presenteerde werd daarbij de opmerking gemaakt dat donkere
wolken zich samenpakten aan de financiële hemel van de gemeente Leeuwarden, donkere wolken die
ontstonden door een snelle stijging van de rente op de geld- en kapitaalmarkt. Ter illustratie hiervan
noem ik de rentepercentages die in 1976 maximaal en minimaal voor 3-maands kasgeldleningen lagere
21
overheid werden berekend: 15 maart 2 3/4 - 27 augustus 15%. Bij 30 miljoen kasgeldleningen
waarvoor wij als raad altijd toestemming geven maakt dit op jaarbasis een verschil uit van 3,6 mil
joen aan rente. Ik had eerst de bedoeling om in het kader van deze financiële beschouwing eens wat
nader in te gaan op het hoe en waarom van zo'n rentestijging, temeer ook omdat de post rente in de
uitgavenkant van een gemeentebegroting een niet onbelangrijk bedrag opeist. Maar toen ik probeerde
om dit hoe en waarom in een paar zinnen samen te vatten en dan ook nog zodanig dat er niet teveel
vakjargon aan te pas kwam bleek dit in feite niet mogelijk. Misschien dat de Commissie voor de Finan
ciën eens een nota kan produceren over de invloed van rentewijzigingen op de gemeentebegroting en
de meerjarenplanning. Eén ding is in ieder geval wel duidelijk, n.ldat de rente-onrust van de afge
lopen maanden werd aangezwengeld door valuta-speculanten die door een grootscheepse aanval op de
positie van de gulden probeerden er ettelijke miljoenen rijker van te worden. Een krachtdadig optre
den van de Nederlandsche Bank heeft echter kunnen voorkomen dat deze vlieger op zou gaan. De
kruitdampen aan het rentefront zijn nu weer opgetrokken en de schade voor de gemeente beperkt zich
naar ik mag aannemen tot enige forse rentenota's.
Dit zou kunnen betekenen dat de financiële hemel boven Leeuwarden weer helemaal is opgeklaard.
Niets is minder waar. Want in de juli-circulaire van het Ministerie van Binnenlandse Zaken kunnen
wij lezen wat de beleidsvoornemens op het financiële vlak voor de gemeenten in de nabije toekomst
zullen inhouden, beleidsvoornemens die voortvloeien uit de z.g. 1%-operatie van Duisenberg, een
operatie die ten doel heeft om de stijging der collectieve lasten jaarlijks tot 1% te beperken. En aan
gezien de financiën van de gemeenten een belangrijk deel uitmaken van het totale overheidsbudget
zal deze operatie zeker niet ongemerkt aan de gemeente voorbij gaan. In de eerste plaats wordt voor
1977 het volume-accres uit het Gemeentefonds al teruggebracht van 4% naar 3?%. Bovendien worden
stringente voorschriften gegeven t.a.v. het verhogen van gemeentelijke tarieven. Ook de ingrepen in
de onderwijsvergoeding treffen rechtstreeks de gemeentelijke inkomsten. Andere maatregelen op het
gebied van subsidies en bijdragen zullen de gemeentekas eveneens onder druk zetten, omdat zij in ve
le gevallen doorwerken in het plaatselijke voorzieningenniveau. Een beroep op het gemeentebestuur
om het ontbrekende bij te passen ligt dan voor de hand. De 1%-operatie plant zich eenvoudigweg
voort op plaatselijk niveau. De schade die deze maatregelen voor de begroting 1977 met zich mee
brengt kan nog worden gecompenseerd door onverwachte meevallers. Op langere termijn, en dan denk
ik aan het beleidsplan 1978-1982, zullen deze beleidsvoornemens van het rijk duidelijk zichtbaar wor
den. Wij zullen dan onherroepelijk voor de keus komen te staan: Belastingen verhogen of bezuinigen op
de gemeentelijke uitgaven, althans wanneer wij zullen blijven uitgaan van het principe van een slui
tende begroting. De uitgavenbeperking ligt het meest voor de hand omdat het logisch is de aanpassing
van de fiscale druk in de pas te laten lopen met de andere tariefaanpassingen. Bovendien zal Leeuwar
den zich niet kunnen veroorloven om met de gemeentelijke belastingdruk veel hoger uit te komen dan
de omliggende gemeenten. De hoogte van de voornaamste gemeentebelasting, de onroerend goedbelas-
ting, wordt niet alleen bepaald door de voorgeschreven maatstaven van de minister maar ook duidelijk
mede bepaald door de concurrentie-aspecten met omliggende gemeenten. Wij hebben dan momenteel in
theorie nog zo'n 3 miljoen speelruimte in de onroerend goedbelasting, maar of wij die speelruimte ook
inderdaad kunnen benutten is m.i. bijzonder twijfelachtig. Dit allemaal overziende moet ik tot de vol
gende vraag komen. Wat zullen de financiële gevolgen op lokaal niveau zijn als onverhoopt nog eens
de voornemens van de V.V.D. werkelijkheid worden? De V.V.D. wil n.l. de collectieve lasten hele
maal niet meer laten stijgen. Ook met de C.D.A.-voornemens om de collectieve lasten jaarlijks met
0,6% te laten stijgen zullen de gemeenten in grote financiële moeilijkheden komen. De bezuinigings
drift, zich voortplantend op lokaal niveau, kon dan wel eens noodlottig zijn voor heel wat met veel
moeite en zorg opgebouwde plaatselijke voorzieningen.
Voor mijn fractie is in ieder geval duidelijk dat deze gemeenteraad in de nabije toekomst een keus
zal moeten maken, waarbij politieke stellingname als uitgangspunt zal dienen. De heer Buising heeft
daar ook al op gewezen in zijn verhaal. Het is spijtig deze vooruitzichten te moeten constateren, te
meer daar de financiële positie van tal van gemeenten onder het regiem van staatssecretaris Polak in
de laatste jaren duidelijk is verbeterd. Het aantal artikel 12-gemeenten is nog steeds aan het afnemen,
het totale tekort van gemeenten met een niet-sluitende begroting bedroeg in 1975 362 miljoen, voor
1976 was dit 285 miljoen. Als ik dan de handelingen lees van de Kamer bij de vaststelling van de be
groting voor het Gemeentefonds dan is zelfs de woordvoerder van de V.V.D. wel content met het beleid
van de bewindslieden die de gemeentefinanciën behandelen. Dat kan dan met de volgende aanhaling
van de heer Koning worden geïllustreerd: "Mijnheer de voorzitter, het zal duidelijk zijn dat ik het be
leid - ik wees er reeds op - bepaald met een mate van mildheid beoordeel die voor een oppositiepar
tij wellicht wat vreemd is. Ik wil het als volgt formuleren: Er is een Chinese wijsheid die luidt dat, als
verkrachting onvermijdelijk is, men er van moet genieten; als het geweld van het tweede kabinet-Den
